Ο κύριος δίπλα μου κρατούσε το μεταλλικό κολάρο του. Δεν είχε άλλο συνοδό. Μου ζήτησε να του διαβάσω την περιγραφή του τοπίου του Mont Saint Victoire απέναντί μας. Πιάσαμε την κουβέντα. «Βλέπω σε μικρή ακτίνα», μου είπε, «βλέπω μέσα σε μια δέσμη φωτός αρκετά καθαρά, αναγνωρίζω χρώματα, αποστάσεις. Βλέπω ό,τι μπορώ να δω και ταυτόχρονα σκέφτομαι πώς θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα αυτό που βλέπω. Αυτό μπορώ να το σκεφτώ, να το φανταστώ, να το υπολογίσω επειδή κάποτε, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, έβλεπα κανονικά, όπως εσείς βλέπετε τώρα. Θυμάμαι πώς είναι τα πράγματα γιατί τα έβλεπα κάποτε με τα μάτια μου. Ο Bobby με βοηθάει, μου δίνει αυτοπεποίθηση, βλέπει ό,τι εγώ δεν μπορώ να δω»....

Δύο επιστολές από την "ΚΑΘΗΜΕΕΡΙΝΗ" 

(φύλλο Σαββάτου, 04/03/23)

 

Τέκνο ζάπλουτου πατέρα (τραπεζίτης), παρέβη στην πρώτη νιότη την οικογενειακή εντολή, δίχως ν’ απαρνηθεί τη γονεϊκή οικονομική χορηγία, για να αφοσιωθεί ψυχή τε και σώματι στο μεγάλο του πάθος: τη ζωγραφική, όπου ήταν γραφτό να αξιολογηθεί ως ένας εκ των κορυφαίων των αιώνων όλων. Αφετηρία είχε τον ιμπρεσιονισμό, τον οποίο εμπλούτισε και επέκτεινε φθάνοντας έως τα σύνορα του κυβισμού. Δύσκολος, δυσπρόσιτος άνθρωπος ο Πολ Σεζάν, κυκλοθυμικός, πίστευε στην εξ ουρανού πηγή της έμπνευσης και την καθαρτήρια δύναμη του φωτός. Επάνω δεσπόζει η ελαιογραφία του «Μεγάλες Λουόμενες», έργο που ενέπνευσε τον Πικάσο για να δημιουργήσει τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν»· ο Ισπανός θεωρούσε τον Γάλλο δάσκαλό του. Ο κύριος με το καπέλο στην αίθουσα τέχνης επισημαίνει με το προτεταμένο δάχτυλό του κάποια λεπτομέρεια του πίνακα, ενώ η κυρία γέρνει ελαφρά προς το πλευρό του ώστε ν’ ακούσει καλύτερα όσα αυτός εξηγεί.

1. Η συγκλονιστική γνωριμία στην πινακοθήκη 
«υπό το φως» του Σεζάν και το λαμπραντόρ-συνοδός

Κύριε διευθυντά

Θα μπορούσε να είχε συμβεί σε οποιαδήποτε πινακοθήκη ή μουσείο του κόσμου. Συνέβη στην Tate Modern του Λονδίνου όπου εκτίθενται περισσότεροι από 100 πίνακες του Πολ Σεζάν (Paul Cézanne), αρχίζοντας από τις προσωπογραφίες και τις νεκρές φύσεις της δεκαετίας 1865-75, διανύοντας τα τοπία της Aix-en-provence και του αποκαλυπτικού Mont Sainte Victoire, καταλήγοντας στους πρωτοποριακούς «Λουόμενους» και στις χρωματικές πανδαισίες των νεκρών φύσεων της τελευταίας δεκαετίας (1895-1905).

Πρόκειται για μία από τις εκτενέστερες παρουσιάσεις έργων του μεγάλου ζωγράφου, συγκρίσιμη με τη μνημειώδη έκθεση του 2011/12 στο Musée du Luxembourg. Οι αίθουσες της Τate, ολόφωτες και γεμάτες κόσμο, αναδεικνύουν την αξεπέραστη «καινούργια ματιά» (le nouveau regard) που έφερε ο Σεζάν στη ζωγραφική και που τον συνδέει με σπουδαίους ιμπρεσιονιστές όπως ο Πισάρο, o Μονέ, o Σισλέ, o Ρενουάρ και αργότερα ο πολυπρόσωπος Πικάσο.

Mονόχνωτος, δύστροπος, εριστικός, αφόρητα κυκλοθυμικός κατά περιόδους, o Σεζάν ζωγράφιζε για να επιβιώσει από τη μια μέρα στην άλλη. Η δόξα και ο πλουτισμός τού ήταν αδιάφορα. Ταυτιζόταν βαθιά με τα τοπία που ζωγράφιζε, με το φως, τα χρώματα και τη φύση που τον περιέβαλλε. Εργαζόταν με τα πινέλα του για να αναδείξει την άδηλη, αόρατη ομορφιά που μόνον ο Θεός μπορούσε να δει: πίστευε ότι η έμπνευση του καλιτέχνη είναι πάντα θεϊκή, ότι η φύση ανήκει στον Θεό.

Οι ωραιότερες ίσως αίθουσες της έκθεσης είναι οι δύο προτελευταίες, όπου τα γήινα τοπία των λατομείων του Bibémus, το μυστηριώδες μεγαλείο του Chateau Noir, η αρμονική γαλήνη των απρόσωπων σωμάτων των λουομένων συγκινούν τον θεατή και τον προκαλούν να συμμετάσχει στην κάθαρση που προσφέρουν: ομορφιά σημαίνει άλλωστε καθαρότητα, αγνότητα αισθημάτων.

Μετά δίωρη ορθοστασία αποφάσισα να καθίσω στον ξύλινο πάγκο στο κέντρο της αίθουσας, διστάζοντας να αντιμετωπίσω το μεταφυσικό μεγαλείο της τελευταίας πενταετίας του Σεζάν που θα με οδηγούσε προς την έξοδο. Δίπλα στα πόδια μου ένιωσα κάτι ζεστό – ήταν η μουσούδα ενός μαύρου λαμπραντόρ. Ο κύριος δίπλα μου κρατούσε το μεταλλικό κολάρο του. Δεν είχε άλλο συνοδό. Μου ζήτησε να του διαβάσω την περιγραφή του τοπίου του Mont Saint Victoire απέναντί μας. Πιάσαμε την κουβέντα. «Βλέπω σε μικρή ακτίνα», μου είπε, «βλέπω μέσα σε μια δέσμη φωτός αρκετά καθαρά, αναγνωρίζω χρώματα, αποστάσεις. Βλέπω ό,τι μπορώ να δω και ταυτόχρονα σκέφτομαι πώς θα πρέπει να είναι στην πραγματικότητα αυτό που βλέπω. Αυτό μπορώ να το σκεφτώ, να το φανταστώ, να το υπολογίσω επειδή κάποτε, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, έβλεπα κανονικά, όπως εσείς βλέπετε τώρα. Θυμάμαι πώς είναι τα πράγματα γιατί τα έβλεπα κάποτε με τα μάτια μου. Ο Bobby με βοηθάει, μου δίνει αυτοπεποίθηση, βλέπει ό,τι εγώ δεν μπορώ να δω».

Μιλήσαμε για την επιμονή του Σεζάν να πετύχει την τέλεια αρμονία που έβλεπε στη φύση, για τη μαγεία των χρωμάτων όταν οι γραμμές ή το chiaroscuro δεν μπορούν να αποδώσουν τον πλούτο των αισθημάτων. Θαύμασα το κουράγιο του να αντικρίσει τους πίνακες του Σεζάν με όπλο τη στενή δέσμη φωτός της όρασής του – ένας φυσιολάτρης χαμένος σε μεγάλο σκοτεινό δάσος με μοναδικό εφόδιο έναν μικρό φακό που οι μπαταρίες του τελειώνουν. Αισθάνθηκα δέος αναλογιζόμενος την προοπτική της υπερφυσικής μνήμης και φαντασίας που θα τον καθοδηγούν σε κάθε επόμενη αναζήτηση της Μεγάλης Τέχνης που εμπνέει όλους μας, καθώς τα κεριά γύρω του θα σβήνουν.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΣΧΟΣ

2. Η «απεύθυνση» και περί μαζώξεων

Κύριε διευθυντά

Πρόσφατα, σε τηλεοπτικό ιδιωτικό σταθμό συντηρητικής χροιάς, άκουσα από νέο «φέρελπι» (...) δημοσιογράφο αντίστοιχης ιδεολογίας, τη λέξη «μάζωξη», όταν αναφέρθηκε σε κάποια προεκλογική συγκέντρωση (...). Δεν καταλαβαίνω γιατί έχει εξοστρακιστεί –εδώ και κάποια χρόνια– η κλασική «συγκέντρωση» –ίσως σαν «επικίνδυνη καθεστωτικά» (...), όπως στην αρχαία Αθήνα– και χρησιμοποιείται η αναφερθείσα νεοφυής, μάλλον «δημοκρατικότερη» (...), ακόμα και από πολιτικά συντηρητικούς, ανάλογης βέβαια σημασίας, αλλά κατά τη γνώμη μου, αισθητικά πιο κακόηχης...

Τόσο μάλιστα, που νομίζω δεν έχει τολμηθεί να επικρατήσει ακόμα στον επίσημο γραπτό λόγο... Από την άλλη πλευρά, έχουμε τελευταία και το «φρούτο» των λεκτικών νεολογισμών δημιουργημένων αρχικά από κάποιους... λεξιπλάστες(!) «προοδευτικούς» πολιτικούς ή δημοσιογράφους: Η λέξη λ.χ. «απεύθυνση» δεν γνωρίζω αν έχει συμπεριληφθεί στο νέο λεξικό του κ. Μπαμπινιώτη, όπως επίσης και η λέξη «συλλογικότητα»!.. Στα παλαιότερα σοβαρά λεξικά είναι ανύπαρκτες και οι δύο! Για τη δεύτερη δε, που εκπέμπεται συστηματικά από τους ίδιους ιδεολογικά κύκλους, θεωρώ ότι αυτοί την έχουν ξεσηκώσει από τη μαρξιστικού λεξιλογίου ξενική λέξη «κολεκτίβα», που έχει την ίδια σημασία και την χρησιμοποιούν και σαν σίγουρη «λέξη αναγνώρισης και πιστοποίησης» της πολιτικής τους θέσης! Ολα αυτά τα καινοφανή, μου φαίνονται λίγο περίεργα για να μην πω και φαιδρά!

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΙΤΥΚΑΚΗΣ
Νέο Ψυχικό