"...Μετέφερα στους ακροατές τήν απαισιοδοξία καί νευρικότητα που επικρατεί στους κόλπους τής μειονότητας καί τούς φόβους ότι ή κατάσταση τής ομογένειας ενδέχεται νά επιδεινωθεί σέ περίπτωση κατά τήν όποία η συνεργασία ΑΚΡ-ΜΗΡ οδηγήσει στήν μεγαλύτερη εμπλοκή τών «Γκρίζων Λύκων» στή διοίκηση μετά τό δημοψήφισμα. Πάρα τό ζοφερό αυτό τοπίο υπενθύμισα ότι τό ρωμαίικο στοιχείο καί ιδίως τό Φανάρι έχουν καταφέρει νά ακολουθήσουν μιά καλά ζυγιασμένη στάση στή διάρκεια τών αλλεπάλληλων πρόσφατων τουρκικών κρίσεων. Ιδίως τό Φανάρι στό πλαίσιο της πολυετούς ενασχόλησης του μέ τόν διαθρησκειακό διάλογο μέ τό Ισλάμ έχει αποκτήσει κύρος καί στους κόλπους τών μετριοπαθών μουσουλμάνων oι οποίοι τό θεωρούν είλικρινή καί έγκυρο συνομιλητή. Χαίρει επίσης εκτίμησης καί σεβασμού στή Δύση η οποία αντιλαμβάνεται τά πολλαπλά οφέλη πού μπορεί νά προσφέρει ένας πανάρχαιος χριστιανικός πνευματικός φορέας πού κατάφερε νά συμβιώσει μέ τό Ισλάμ περισσότερο άπό 560 χρόνια. Ενα Οίκουμενικό Πατριαρχείο, τού όποίου προΐσταται μιά διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα όπως ό νυΰν Οικουμενικός Πατριάρχης. .."

Από την "ΕΣΤΙΑ"

                                         "ΕΣΤΙΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 01-02/04/17

Εδώ Κωνσταντινούπολις

ΟΙ ΓΚΡΙΖΟΙ ΛΥΚΟΙ, ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ

Του Πρέσβεως Αλέξη Αλεξανδρή

ΒΡΕΘΗΚΑ πρό ήμερών στό Λονδίνο καλεσμένος άπό τό Κολλέγιο Royal Holloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου για να εκφωνήσω τήν ετήσια διάλεξη του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών. Ή 16η κατά σειρά ετήσια διάλεξη είχε ώς θέμα «Τό χθες, το σήμερα και το αύριο τού ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης καί τού Οικουμενικού Πατριαρχείου». 

Δέν είναι τυχαία ή επιλογή τής θεματικής αυτής καθώς ο εμπνευστής και ουσιαστικός ιδρυτής της έδρας αυτής υπήρξε ή αείμνηστη βυζαντινολόγος Ίουλιανή Χρυσοστομίδου. ή όποία γεννήθηκε στην  Κωνσταντινούπολη, αποφοίτησε από τό εκεί Ζάππειο Παρθεναγωγείο πριv συνεχίσει τις ανώτερες σπουδές στήν Οξφόρδη. Αν καί σχεδόν άγνωστη στήν Ελλάδα ή τήν Κωνσταντινούπολη, ή διακεκριμένη αυτή βυζαντινολόγος δίδαξε γιά τριάντα χρόνια στό Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και μετά τήν άφυπηρέτησή της διηύθυνε, γιά μια δεκαετία, μέχρι τό θάνατο της, τό 2008, τό Κέντρο Ελληνικών Σπουδών τοϋ Royal Hollooway. 'Αξιοι συνεχιστές της παρακαταθήκης αυτής είναι οί νεαροί πανεπιστημιακοί Χαράλαμπος Δενδρι-νός κοί Γεώργιος Βασάδης.

Ή ετήσια αυτή διάλεξη θεωρείται άπό τό Πανεπιστήμιο του Λονδίνου εκδήλωση υψηλού κύρους μέ μια σειρά διακεκριμένων καθηγητών νά έχουν συμμετάσχει ώς ομιλητές τα προηγούμενα έτη. Κατά συνέπεια γύρω στούς 150 κυρίως καθηγητές πανεπιστημίου και μεταπτυχιακοί φοιτητές παρακολούθησαν τή διάλεξη, ένώ τίμησαν τήν ετήσια εκδήλωση του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών η Αρχιεπισκοπή Θυατείρων καί Μεγάλης Βρεταννίας καί oι διπλωματικές αρχές τής Ελλάδος καί Κύπρου.

Οί άκρως ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις καί ερωτήσεις από τους ακροατές πού ακολούθησαν τήν ομιλία μέ ώθησαν νά εστιάσω στήν εκδήλωση του Royal Holloway. Πώς επηρεάζεται ή ρωμιοσύνη καί τό Φανάρι άπό τόν κίνδυνο νά διολισθήσει ή Τουρκία σέ ένα μονολιθικό προεδρικό καθεστώς μέ τον Πρόεδρο νά χαίρει απόλυτης εξουσίας; Τί σημαίνει για τις έθνο-θρησκευτικές μειονότητες η αυξανόμενη συνεργασία του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης καί Ανάπτυξης (ΑΚΡ) καί εκείνου τής Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ): Υπάρχει μέλλον γιά τούς μή μουσουλμάνους σέ μιά Τουρκία όπου θά επικρατεί, όπως όλα δείχνουν, ό όθωμανο-ίσλαμικός παράγων μέ τή στήριξη του ακραίου παντουρκικού εθνικιστικού χώρου; Μετά άπό τή δραματική συρρίκνωση του χριστιανικού στοιχείου στήν Μέση Ανατολή μέ τό Πατριαρχείο Αντιοχείας νά δίνει αγώνα επιβίωσης, πού οδηγούν οι πολιτικές αυτές ζυμώσεις στήν Τουρκία: Τό διάχυτο αντιευρωπαϊκό μένος πού κυριαρχεί στίς τάξεις του ίσλαμο-έθνικιστικού μετώπου επεκτείνεται και στούς χριστιανούς τής Τουρκίας; Πώς αισθάνεται ό Οικουμενικός Πατριάρχης καί οι λοιποί Μητροπολίτες στό Φανάρι; Τί πρόκειται νά ψηφίσουν οί Ρωμιοί στό δημοψήφισμα στίς 16 Απριλίου; 

Τό ενδιαφέρον ήταν τέτοιο πού oι ερωτήσεις συνεχίστηκαν καί στό περιθώριο τής διάλεξης σέ κατ' ιδίαν συνομιλίες μου μέ διάφορους πανεπιστημιακούς πού σαφώς συγκαταλέγονται στή βρεταννική ενημερωμένη κοινή γνώμη. Από τις συζητήσεις μου κατέστη σαφές, τό πόσο έχει ενισχυθεί ή γεω-πολιτιστική σημασία του Φαναρίου καί τοϋ χριστιανικού στοιχείου τής Κωνσταντινούπολης ώς επακόλουθο των τελευταίων εξελίξεων στή Μέση Ανατολή καί κατά επέκταση στήν Τουρκία παρά τόν περιορισμένο αριθμό του, οί χριστιανοί της Τουρκίας εξακολουθούν νά θεωρούνται, τουλάχιστον άπό τους έν λόγω κύκλους, ένας σημαντικός παράγων του δυτικού πολιτισμού. Το δέ Οικουμενικό Πατριαρχείο εκλαμβάνεται ώς τό τελευταίο ανάχωμα τής Ευρώπης στήν ευρύτερη περιοχή. Σκέφθηκα πόσο ενδελεχούς μελέτης καί επεξεργασίας τών νέων δεδομένων χρήζει άπό πλευράς μας, τόσο στήν Αθήνα όσο καί στό Φανάρι, ή έν εξελίξει νέα συγκυρία.

Στίς ερωτήσεις τών ακροατών απάντησα εστιάζοντας τήν προσοχή μου στίς σχέσες τής τελευταίας 15ετίας του κυβερνώντος ΑΚΡ μέ τό Φανάρι καί τήν ομογένεια. Αναφέρθηκα στα θετικά γιά τό Οικουμενικό Πατριαρχείο μέτρα όπως ή απόδοση της τουρκικής ιθαγένειας στους αλλοδαπούς μητροπολίτες του πατριαρχικού κλίματος καί η χορήγηση μακρόχρονης άδειας παραμονής/εργασίας στους διακόνους της πατριαρχικής αυλής. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι ο πατριαρχικός τίτλος «Οίκουμενικός» μπορεί νά χρησιμοποιείται δημοσίως, όταν καί εφόσον ό όρος αναφέρεται σέ θέματα εκκλησιαστικής τάξης και ενδο-χριστιανικής υφής. Στήν διάρκεια τών τελευταίων 15 ετών, επεστράφη καί ενεγράφη στό όνομα του Πατριαρχείου τό Ορφανοτροφείο Πριγκήπου καί δημιουργήθηκε έτσι νομικό προηγούμενο. Η επιστροφή μέρους τής καταπατημένης ακίνητης περιουσίας στήν ελληνική μειονότητα καί ή διεξαγωγή κοινοτικών εκλογών γιά τήν ανάδειξη νέων διαχειριστικών επιτροπών μπορούν νά συγκαταλεχθούν στό θετικά βήματα της τουρκικής προσπάθειας νά προσεγγίσει, στό πλαίσιο τών εύρωτουρκικής ένταξιακής  πορείας, τό ευρωπαϊκό κεκτημένο στα ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας καί μειονοτικού δικαίου.

Πρόσθεσα, ωστόσο, ότι τά μέτρα αυτά δέν ήταν ποτέ πλήρη, αλλά αποσπασματικά καί μόνο μερικώς κατάφεραν νά ανατρέψουν τό καθεστώς τών διακρίσεων καί απαγορεύσεων σέ βάρος των μή μουσουλμανικών μειονοτήτων που  είχε επιβάλει ή κεμολική διοίκηση έπί δεκαετίες. Κύρια ζητήματα, όπως εκείνο τής Θεολογικής Σχολής Χάλκης, εντάχθηκαν άπό τήν'Αγκυρα στή λογική τής κακώς εννοούμενης αμοιβαιότητας άλλοτε μέ τήν λειτουργία τεμένους στήν Αθήνα καί άλλοτε μέ παραχωρήσεις στή Θράκη.

Παραμένοντας πιστή στήν παραδοσιακή λογική του «διαίρει και βασίλευε», πού εφάρμοζε έπί δεκαετιών η Άγκυρα, εξαιρέθηκαν άπό τήν εκλογική διαδικασία oι διοικήσεις ορισμένων έκ τών πλουσιοτέρων κοινοτήτων καί ευαγών Ιδρυμάτων της ρωμιοσύνης, όπως τοϋ Νοσοκομείου Βαλουκλή. μέ αποτέλεσμα νά οδηγηθεί ή ομογένεια σέ διχασμό μεταξύ εκείνων πού υποστήριζαν τήν δημοκρατική εναλλαγή τών βακουφικών επιτροπών καί εκείνων πού στόχευαν στήν διαιώνιση τής προσωπικής καί αδιαφανούς διαχείρισης τής προσοδοφόρας ακίνητης περιουσίας της ομογένειας. Στό ίδιο μήκος κύματος, δέν ελήφθησαν μέτρα γιά τήν επιστροφή τών τριών εκκλησιών τής κοινότητος Γαλατά πού είχαν προσεταιρισθεί ό διαβόητος «τουρκορθόδοξος» παπά-Εύθύμ καί οί δύο γιοί του.

Στό σημείο αυτό υπογράμμισα ότι τό όποιο ενεργό ενδιαφέρον της κυβέρνησης ΑΚΡ γιά μεταρριθμίσεις μέ στόχο τή βελτίωση τής κατάστασης τών μειονοτήτων έχει καμφθεί μετά τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στό Γκεζί πού συγκλόνισαν τήν Τουρκία τόν Ιούνιο του 2013 καί τήν οξεία αντιπαράθεση μεταξύ τών άλλοτε συμμάχων της «Κοινότητος Χιζμέτ», του ίμάμη Φετουλλάχ Γκιουλέν καί του Ταγίπ Έρντογάν. Στό μεταξύ εξαφανίστηκε καί κάθε κίνητρο γιά επένδυση στήν ευρωπαϊκή πορεία, καθώς τά δρακόντια καί αντιδημοκρατικά μέτρα μετά το  αποτυχημένο πραξικόπημα καί ή υπόθεση του δημοψηφίσματος έφεραν σέ ευθεία σύγκρουση τόν Ερντογάν μέ κράτη-μέλη τής Ευρωπαϊκής "Ενωσης, όπως ή Γερμανία καί ή Ολλανδία. Τήν προσοχή του Έρντογάν σήμερα μονοπωλούν αυτά τά μεγάλα ζητήματα καθώς καί ή εμπλοκή τής Τουρκίας στή Συρία καί τά αδιέξοδο στό Κουρδικό. Υπό τις συνθήκες αυτές, είπα, τά θέματα τών μειονοτήτων καί τά δικαιώματάτους έχουν πλέον παραπεμφθεί «εις χρόνον άπροοδιόριστον». 

Μετέφερα στους ακροατές τήν απαισιοδοξία καί νευρικότητα που επικρατεί στους κόλπους τής μειονότητας καί τούς φόβους ότι ή κατάσταση τής ομογένειας ενδέχεται νά επιδεινωθεί σέ περίπτωση κατά τήν όποία η συνεργασία ΑΚΡ-ΜΗΡ οδηγήσει στήν μεγαλύτερη εμπλοκή τών «Γκρίζων Λύκων» στή διοίκηση μετά τό δημοψήφισμα. Πάρα τό ζοφερό αυτό τοπίο υπενθύμισα ότι τό ρωμαίικο στοιχείο καί ιδίως τό Φανάρι έχουν καταφέρει νά ακολουθήσουν μιά καλά ζυγιασμένη στάση στή διάρκεια τών αλλεπάλληλων πρόσφατων τουρκικών κρίσεων. Ιδίως τό Φανάρι στό πλαίσιο της πολυετούς ενασχόλησης του μέ τόν διαθρησκειακό διάλογο μέ τό Ισλάμ έχει αποκτήσει κύρος καί στους κόλπους τών μετριοπαθών μουσουλμάνων oι οποίοι τό θεωρούν είλικρινή καί έγκυρο συνομιλητή. Χαίρει επίσης εκτίμησης καί σεβασμού στή Δύση η οποία αντιλαμβάνεται τά πολλαπλά οφέλη πού μπορεί νά προσφέρει ένας πανάρχαιος χριστιανικός πνευματικός φορέας πού κατάφερε νά συμβιώσει μέ τό Ισλάμ περισσότερο άπό 560 χρόνια. Ενα Οίκουμενικό Πατριαρχείο, τού όποίου προΐσταται μιά διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα όπως ό νυΰν Οικουμενικός Πατριάρχης.

Τό μέλλον στήν Τουρκία είναι αβέβαιο μέ τό δημοψήφισμα νά αποτελεί απλώς ένα σημαντικό σταθμό, καθώς ή Τουρκία έχει έδώ καί καιρό μπει σέ άχαρτογράφητα νερά μέ καπετάνιο τόν απρόβλεπτο "Ερντογάν. Τό στοίχημα γιά τούς Ρωμιούς τής Κωνσταντινούπολης είναι πολύ σοβαρό, αφού οί πολιτικές εξελίξεις στή γείτονα θά επηρεάσουν άμεσα καί καθοριστικά τό μέλλον τους. Ολοκλήρωσα δέ τήν ουζήτηοη λέγοντος ότι στό Φανάρι, όπου υπάρχει θεσμική μνήμη, γνωρίζουν ότι τό μέλλον, ανάλογα μέ τήν τροπή πού θά πάρουν τά πράγματα, μπορεί νά τούς επιφύλασσει είτε τήν περαιτέρω ανάδειξη τής σημασίας τοΰ Οίκουμενικού Πατριαρχείου είτε τήν απαρχή μιάς νέος οδυνηρής περιπέτειας άπό εκείνες πού έχει υποστεί αλλεπάλληλες φορές στό παρελθόν.