Ο ΟΗΕ προσπαθεί να ανατάξει την κρίση αυτή, τόσο μέσω των κεντρικών του οργάνων, όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας, η Γενική Συνέλευση και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όσο και μέσω των λεγόμενων «Ειδικών Διαδικασιών» του Συμβουλίου Δικαιωμάτων. Οι τελευταίες στελεχώνονται από ανεξάρτητους ειδικούς διεθνούς αναγνώρισης, που δεν ορίζονται από τα κράτη, αλλά μέσω μιας αντικειμενικής διαδικασίας επιλογής που επικεντρώνει κυρίως στα ακαδημαϊκά και δευτερευόντως στα πολιτικά τους προσόντα. Ορισμένες από τις – πάντα άμισθες – θέσεις αυτές είναι θεματικές, άλλες αφορούν την κατάσταση των δικαιωμάτων σε μία χώρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των τελευταίων, η πρόσφατη πολύ σημαντική εισήγηση της Ειδικής Εισηγήτριας για την Παλαιστίνη Φ. Αλμπανέζε, «Η ανατομία μιας γενοκτονίας». Οι ειδικοί εισηγητές και οι ανεξάρτητοι ειδικοί εξετάζουν επιτόπια την προστασία των δικαιωμάτων σε χώρες που επιλέγουν να επισκεφθούν και υποβάλλουν ετήσιες εκθέσεις που ψηφίζονται στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ....

Από "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ"

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 20-21/04/24

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΥ*


Αντί για το «τέλος της Ιστορίας» το παγκόσμιο σύστημα διεθνών σχέσεων αντιμετωπίζει τις τελευταίες δεκαετίες συνεχείς προκλήσεις και μεταλλάξεις. Δύο είναι οι πιο σημαντικές τάσεις που το διαμορφώνουν: αφενός ο σύγχρονος κόσμος δεν είναι πλέον διπολικός, όπως κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ούτε μονοπολικός, όπως κατά τη σύντομη αμερικανική επικυριαρχία, που τέλειωσε με τις παταγώδεις αποτυχίες σε Ιράκ και Αφγανιστάν. Είναι αυθεντικά και συστημικά πολυπολικός. 

Αυτό δεν συμβαίνει μόνον γιατί η ανερχόμενη δύναμη, η Κίνα, δεν επιδιώκει τη διαμόρφωση αντίπαλου γεωστρατηγικού μπλοκ με στρατιωτικά χαρακτηριστικά, κατά το σοβιετικό μοντέλο. Χρησιμοποιεί, αντιθέτως, την οικονομία σε δύο επίπεδα: έχει γίνει το παγκόσμιο εργοστάσιο και ταυτόχρονα ο υπ’ αριθμ. 1 επενδυτής, ιδίως σε υποδομές, σε πολλές χώρες. Παράλληλα, σε πολιτικό επίπεδο, προβάλλει τον χαρακτήρα της ως ακόμη αναπτυσσόμενης χώρας, απορρίπτοντας για τον εαυτό της τον τίτλο της «υπερδύναμης». Για πρώτη φορά, στον παγκόσμιο Νότο, η ήπια ισχύς της ξεπερνά αυτή των ΗΠΑ: 62% των πολιτών έχουν θετική άποψη για αυτήν, ενώ η αποδοχή της εκτοξεύεται στις χώρες του δρόμου του μεταξιού ή εκεί όπου η Δύση έχει συστημικά αποτύχει, όπως στο Μάλι (90% θετικές γνώμες) ή στον Νίγηρα (88%).

Ο πολυπολικός κόσμος δεν προσδιορίζεται όμως μόνον, ούτε καν κυρίως, από τις κινεζικές επιλογές, αλλά κυρίως από την αυξανόμενη επιρροή και αυτονομία μέσης ισχύος χωρών, όπως, στην περιοχή μας, η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, το Ιράν. Αυτές οι χώρες αναπτύσσουν παράλληλα δίκτυα συμμαχιών, στο πλαίσιο μιας πολιτικής που προσδιορίζεται ως πολλαπλά προσανατολισμένη διπλωματία («multi-alignment»), σε αντικατάσταση της «αδέσμευτης» («non-alignment») που ακολουθούσαν ορισμένες από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου στο παρελθόν. 

 Ετσι, για παράδειγμα, η Ινδία είναι μέρος της στρατιωτικής συμμαχίας Quad με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Αυστραλία, αλλά και ιδρυτικό μέλος των BRICS, του συνασπισμού Ρωσίας και Κίνας που αμφισβητεί την αμερικανική οικονομική ηγεμονία. Ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν η προσχώρηση στους BRICS των πιο πιστών, μέχρι σήμερα, συμμάχων της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή, της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ. (Εντελώς αντίθετα με τις τάσεις αυτές, ο κ. Μητσοτάκης έχει πλήρως αντιστρέψει την παραδοσιακή πολυδιάστατη πολιτική της «γέφυρας» που παραδοσιακά ακολουθούσε η Ελλάδα, με αυτήν του «προκεχωρημένου φυλακίου» και του «πιστού και δεδομένου» συμμάχου).

Η δεύτερη τάση που, δυστυχώς, επικρατεί στην παγκόσμια σκηνή, είναι η αμφισβήτηση του διεθνούς συστήματος του ΟΗΕ και των πολυμερών σχέσεων (multilateralism). Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα συνδυάζονται με πρωτοφανείς κινήσεις αμφισβήτησης θεσφάτων της διπλωματίας, όπως το απαραβίαστο της πρεσβείας κάθε χώρας. Το τελευταίο διάστημα δεν είχαμε μόνον την επίθεση του Ισραήλ κατά του ιρανικού προξενείου στη Δαμασκό, αλλά και την εισβολή της αστυνομίας του Ισημερινού στην πρεσβεία του Μεξικού στο Κίτο.

Ο ΟΗΕ προσπαθεί να ανατάξει την κρίση αυτή, τόσο μέσω των κεντρικών του οργάνων, όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας, η Γενική Συνέλευση και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όσο και μέσω των λεγόμενων «Ειδικών Διαδικασιών» του Συμβουλίου Δικαιωμάτων. Οι τελευταίες στελεχώνονται από ανεξάρτητους ειδικούς διεθνούς αναγνώρισης, που δεν ορίζονται από τα κράτη, αλλά μέσω μιας αντικειμενικής διαδικασίας επιλογής που επικεντρώνει κυρίως στα ακαδημαϊκά και δευτερευόντως στα πολιτικά τους προσόντα. Ορισμένες από τις – πάντα άμισθες – θέσεις αυτές είναι θεματικές, άλλες αφορούν την κατάσταση των δικαιωμάτων σε μία χώρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των τελευταίων, η πρόσφατη πολύ σημαντική εισήγηση της Ειδικής Εισηγήτριας για την Παλαιστίνη Φ. Αλμπανέζε, «Η ανατομία μιας γενοκτονίας». Οι ειδικοί εισηγητές και οι ανεξάρτητοι ειδικοί εξετάζουν επιτόπια την προστασία των δικαιωμάτων σε χώρες που επιλέγουν να επισκεφθούν και υποβάλλουν ετήσιες εκθέσεις που ψηφίζονται στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.

Πρόσφατα ανέλαβα τη γενικότερη από τις θέσεις αυτές, «Για μια δημοκρατική και δίκαιη διεθνή τάξη», για μια θητεία τριών ετών.

*Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας ΟΗΕ, 
πρ. υπουργός Εξωτερικών