Η δημοκρατία μας μπορεί να είναι «ό,τι καλύτερο έχουμε», αλλά με πολλούς αστερίσκους, όπως έχει δείξει η Ιστορία. Για να αντέξει σε δύσκολους καιρούς απαιτεί πολίτες με φρόνημα και συνείδηση πως αυτό το πολίτευμα που έχουμε είναι «ό,τι καλύτερο έχουμε». Οι σειρήνες του αυταρχισμού και των αποτελεσματικών λύσεων που ισοπεδώνουν διαφωνούντες και μειοψηφίες, που παραγκωνίζουν και καταλύουν θεσμούς, είναι όντως προκλητικές, βρίσκουν ευήκοα ώτα. Ο νόμος του επιθεωρητή Κάλαχαν δεν σαγηνεύει μόνον τους κινηματογραφόφιλους, αλλά και μεγάλο αριθμό πολιτών που έχουν κουραστεί από τις διαδικασίες διαλόγου και τις εγγυήσεις ενός φιλελεύθερου κράτους. Η αυτοδικία μπορεί να ικανοποιεί το «περί δικαίου αίσθημα», όμως γνωρίζουμε πως αυτό «το αίσθημα» είναι ο προθάλαμος λαϊκιστικών και αυταρχικών λύσεων. Η αγανάκτηση και ο θυμός δεν αποτελούν πολιτικές συμπεριφορές. Η διάκριση των εξουσιών και το κράτος δικαίου–δηλαδή το σύνολο των θεσμών που προστατεύουν τους πολίτες από την κρατική αυθαιρεσία– είναι κυρίως μια πολιτισμική κατάκτηση, με ιδεολογικές και πολιτικές διαστάσεις.

 Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 21/12/24

Δύσκολη υπόθεση η δημοκρατία

ΤΟΥ ΣΑΚΗ ΜΟΥΜΤΖΗ

Ακουσα αρχηγό κοινοβουλευτικού κόμματος –το οποίο μάλιστα διεκδικεί την τρίτη θέση– να δηλώνει πως «θα έπαιρνε τον νόμο στα χέρια του», εγκωμιάζοντας ουσιαστικά την αυτοδικία, άποψη προβληματική για τη δημοκρατία μας. Αυτομάτως μου ήρθε στο μυαλό η προχθεσινή δημοσκόπηση που έδινε υψηλά ποσοστά δημοτικότητας σε δύο αυταρχικούς ηγέτες, που ελάχιστο σεβασμό δείχνουν προς τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, και αναρωτήθηκα μήπως τελικά η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι μια πολύ δύσκολη και απαιτητική υπόθεση.

Θυμήθηκα έτσι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Στέφανου Τραχανά «Ο Κύκλος - Επιστήμη και δημοκρατία σε δύσκολους καιρούς». Για να μην αδικήσω το συγκεκριμένο απόσπασμα, το αντιγράφω: « Η δημοκρατική πολιτεία –όπως την οραματίστηκε ο Διαφωτισμός– είναι ό,τι καλύτερο έχουμε, μόνο που αυτό το “καλύτερο” αποδεικνύεται πολύ ευάλωτο σε ταραγμένους καιρούς. Οταν η υπόσχεση της αδιατάρακτης ειρήνης και ευημερίας αρχίζει να ξεθωριάζει και οι μεγάλοι φόβοι των ανθρώπων βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια. Οπότε μπαίνει αμέσως σε κίνηση η βιομηχανία κατασκευής εχθρών –τις βασικές αρχές μάς τις περιέγραψε πολύ καθαρά ο Χάιντεγκερ– και η ζήτηση για ποιμένες σωτήρες ανεβαίνει κατακόρυφα... Η αχίλλειος πτέρνα του διαφωτιστικού προγράμματος είναι ότι βασίζεται υπερβολικά στον ορθολογικό μας εαυτό και στη φωτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης» (σελ. 189-190).

Με άλλα λόγια, η δημοκρατία μας μπορεί να είναι «ό,τι καλύτερο έχουμε», αλλά με πολλούς αστερίσκους, όπως έχει δείξει η Ιστορία. Για να αντέξει σε δύσκολους καιρούς απαιτεί πολίτες με φρόνημα και συνείδηση πως αυτό το πολίτευμα που έχουμε είναι «ό,τι καλύτερο έχουμε». Οι σειρήνες του αυταρχισμού και των αποτελεσματικών λύσεων που ισοπεδώνουν διαφωνούντες και μειοψηφίες, που παραγκωνίζουν και καταλύουν θεσμούς, είναι όντως προκλητικές, βρίσκουν ευήκοα ώτα. Ο νόμος του επιθεωρητή Κάλαχαν δεν σαγηνεύει μόνον τους κινηματογραφόφιλους, αλλά και μεγάλο αριθμό πολιτών που έχουν κουραστεί από τις διαδικασίες διαλόγου και τις εγγυήσεις ενός φιλελεύθερου κράτους. Η αυτοδικία μπορεί να ικανοποιεί το «περί δικαίου αίσθημα», όμως γνωρίζουμε πως αυτό «το αίσθημα» είναι ο προθάλαμος λαϊκιστικών και αυταρχικών λύσεων. Η αγανάκτηση και ο θυμός δεν αποτελούν πολιτικές συμπεριφορές. Η διάκριση των εξουσιών και το κράτος δικαίου–δηλαδή το σύνολο των θεσμών που προστατεύουν τους πολίτες από την κρατική αυθαιρεσία– είναι κυρίως μια πολιτισμική κατάκτηση, με ιδεολογικές και πολιτικές διαστάσεις.

Αυτό που περιγράφει ο Στέφανος Τραχανάς το ζήσαμε στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης, τότε που αμφισβητήθηκε «η αδιατάρακτη ευημερία» και εμφανίστηκαν όλοι οι επίδοξοι σωτήρες. Μοίρασαν κατάρες και ψόφους και έφεραν στην επιφάνεια τη χυδαιότητα που κρύβει η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Πίστεψαν ότι υπάρχουν σε σύνθετες καταστάσεις απλές λύσεις τις οποίες γνώριζαν μόνον αυτοί. Αν οι δημοκρατικοί μας θεσμοί άντεξαν στον τεκτονικό σεισμό των μνημονίων, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο ότι αυτοί οι θεσμοί ήταν μέρος του μεγάλου ευρωπαϊκού οικοδομήματος στο οποίο ανήκουμε.