Τα σύννεφα στις διµερείς σχέσεις της Ελλάδας µε τα κράτη αυτής της περιοχής συγκεντρώνονται ξανά. Τα προβλήµατα που έχει αυτή τη στιγµή η Ελλάδα µε τους Βαλκάνιους γείτονές της δεν είναι, προφανώς, ικανά να ανατρέψουν µακροπρόθεσµες πολιτικές, αποτελούν ωστόσο τροχοπέδη, καθώς ανακόπτουν σ’ αυτή τη φάση τις προοπτικές βελτίωσης ή και εµβάθυνσης των σχέσεων µε κάποιες από αυτές τις χώρες. Σε κάθε περίπτωση το καλοκαίρι προβλέπεται να είναι στάσιµο, µε το φθινόπωρο να αποτελεί χρονικό ορόσηµο για τα επόµενα διπλωµατικά βήµατα.

 Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ"

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ", 04-05/05/24

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΝΕ∆ΟΥ

Eπειτα από σειρά ετών σχετικής νηνεµίας προς την άµεση βόρεια γειτονία, ιδιαίτερα µετά τη Συµφωνία των Πρεσπών και το άνοιγµα της ευρωπαϊκής προοπτικής των δυτικών Βαλκανίων, τα σύννεφα στις διµερείς σχέσεις της Ελλάδας µε τα κράτη αυτής της περιοχής συγκεντρώνονται ξανά. Τα προβλήµατα που έχει αυτή τη στιγµή η Ελλάδα µε τους Βαλκάνιους γείτονές της δεν είναι, προφανώς, ικανά να ανατρέψουν µακροπρόθεσµες πολιτικές, αποτελούν ωστόσο τροχοπέδη, καθώς ανακόπτουν σ’ αυτή τη φάση τις προοπτικές βελτίωσης ή και εµβάθυνσης των σχέσεων µε κάποιες από αυτές τις χώρες. Σε κάθε περίπτωση το καλοκαίρι προβλέπεται να είναι στάσιµο, µε το φθινόπωρο να αποτελεί χρονικό ορόσηµο για τα επόµενα διπλωµατικά βήµατα.

1. Η κάλπη στη Β. Μακεδονία

Ως προς τις σχέσεις της Αθήνας µε τα Σκόπια και τα Τίρανα, το «δίδυµο» των υποψηφίων κρατών για ένταξη στην Ε.Ε., η επόµενη εβδοµάδα θα είναι κρίσιµη. Στη Βόρεια Μακεδονία διεξάγεται στις 8 Μαΐου ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών παράλληλα µε τις κοινοβουλευτικές. Εκτός απροόπτου θα επιβεβαιωθεί το προβάδισµα της εθνικίστριας υποψήφιας Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα, ενώ προβλέπεται και η επικράτηση του VMRO-DPMNE υπό τον Κρίστιαν Μίτσκοσκι στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Τόσο η υποψήφια πρόεδρος όσο και ο υποψήφιος πρωθυπουργός του συγκεκριµένου κόµµατος έχουν προαναγγείλει ότι δεν προτίθενται να χρησιµοποιήσουν τη συνταγµατική ονοµασία της χώρας, ουσιαστικά προκαλώντας την Αθήνα να αντιδράσει. Μια τέτοια στάση θα υποχρεώσει την ελληνική πλευρά να καθυστερήσει περαιτέρω την εκκρεµούσα κύρωση των τριών µνηµονίων συνεργασίας (ζητήµατα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στρατιωτικά και οικονοµικά) από τη Βουλή και, σε κάθε περίπτωση, να προχωρήσει στις απαραίτητες διπλωµατικές ενέργειες (διαβήµατα κ.λπ.). Στην Αθήνα, πάντως, τηρείται στάση αναµονής µέχρι να σχηµατιστεί η νέα κυβέρνηση.

2. Το παιχνίδι του Ράµα

Οι σχέσεις µε τα Τίρανα ακολουθούν τον τελευταίο χρόνο µια διαρκώς επιδεινούµενη τροχιά, κυρίως λόγω της εµµονής του πρωθυπουργού της Αλβανίας Εντι Ράµα να διαχειριστεί την υπόθεση του εκλεγµένου δηµάρχου Χειµάρρας και –πλέον– υποψηφίου ευρωβουλευτή µε τη Ν.∆. Φρέντη Μπελέρη ως προσωπικό στοίχηµα. Αποτέλεσµα ήταν, βεβαίως, η προαποφασισµένη καταδίκη του κ. Μπελέρη από το ειδικό δικαστήριο της Αλβανίας. Ο κ. Ράµα προγραµµατίζει να επισκεφθεί στις 12 Μαΐου την Αθήνα προκειµένου να µιλήσει σε συγκέντρωση Αλβανών µεταναστών και υποστηρικτών του, σε µια κίνηση η οποία αποτελεί προφανή απάντηση σε ό,τι ο ίδιος θεωρεί ως παρέµβαση στην εσωτερική πολιτική της χώρας του, δηλαδή την ανάδειξη του κ. Μπελέρη σε υποψήφιο ευρωβουλευτή της Ν.∆. Μέχρι πρότινος κάποιο επίσηµο αίτηµα επίσκεψης του κ. Ράµα στην Αθήνα δεν έχει διατυπωθεί και εκτιµάται ότι ο πρωθυπουργός της Αλβανίας, προκειµένου να αποφύγει πιθανές επιπλοκές, αν τελικά έλθει στην Αθήνα, θα το κάνει ιδιωτικώς. Από το υπουργείο Εξωτερικών, πάντως, µεταδόθηκε αρµοδίως στους συνεργάτες του κ. Ράµα ότι από τη στιγµή που η επίσκεψη αυτή δεν έχει επείγοντα χαρακτήρα, θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί και µετά τις ευρωεκλογές.

3. Τρικυµία στον Αρδα

Ζητήµατα υπάρχουν, ωστόσο, και µε τη Σόφια, κυρίως λόγω του διαφαινόµενου αδιεξόδου στις διαπραγµατεύσεις για τα νερά του Αρδα. Τον Ιούνιο λήγει η συµφωνία του 1964 Ελλάδας - Βουλγαρίας, βάσει της οποίας η Σόφια υποχρεούται να αποδεσµεύει κάποια ύδατα προς τον Aρδα, από τα οποία αρδεύονται αγροτικές εκτάσεις στον βόρειο Εβρο. Στο παζάρι της ανανέωσης της συµφωνίας οι Βούλγαροι ζητούν µεγαλύτερη και µονιµότερη πρόσβαση στο λιµάνι της Αλεξανδρούπολης και καλύτερη σιδηροδροµική σύνδεση. Το βασικότερο πρόβληµα σ’ αυτή την περίπτωση είναι ότι στις 9 Ιουνίου που λήγει η συµφωνία, στη Βουλγαρία διεξάγονται διπλές εκλογές, τόσο για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και για την ανάδειξη νέας κυβέρνησης. Μέχρι στιγµής τα τελευταία οκτώ χρόνια έχουν γίνει στη Βουλγαρία οκτώ εκλογικές αναµετρήσεις και ειδικά από το 2019 και µετά, το πλέον σταθερό χαρακτηριστικό των κυβερνήσεων που αναδεικνύονται είναι το µικρό προσδόκιµο βίου. Αν και εκτιµάται ότι µετά τις εκλογές µε κάποιον τρόπο θα βρεθεί συµφωνία, συνυπολογίζεται και το δυνητικό πολιτικό κόστος, καθώς αν η Βουλγαρία τηρήσει τις προθεσµίες κατά γράµµα τότε θα υπάρξει σοβαρό πρόβληµα άρδευσης στον βόρειο Εβρο. Σε κάθε περίπτωση οι σχέσεις µε τη Βουλγαρία είναι σε γενικές γραµµές λειτουργικές και δίχως άλλα σοβαρά ζητήµατα.

4. «Πάγος» για το Κόσοβο

Αντιθέτως, η Ελλάδα έχει βρεθεί σε δύσκολη θέση σε ό,τι αφορά τις σχέσεις µε τη Σερβία, κυρίως λόγω της θετικής εισήγησης της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής του Συµβουλίου της Ευρώπης στο αίτηµα ένταξης του Κοσόβου στον συγκεκριµένο οργανισµό. Ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης έχει, βεβαίως, προεξοφλήσει την αρνητική στάση στην υπουργική σύνοδο του Συµβουλίου της Ευρώπης (16 και 17 Μαΐου στο Στρασβούργο). Ανεξαρτήτως της στάσης που κρατάει η Αθήνα, πάντως, φαίνεται ότι και άλλες µεγαλύτερες δυτικές χώρες του Συµβουλίου της Ευρώπης κινούνται προς µια κατεύθυνση µετάθεσης της απόφασης για το Κόσοβο σε επόµενη φάση. Το επόµενο κρίσιµο στοίχηµα για τις σχέσεις Αθήνας - Βελιγραδίου θα δοθεί όταν κατατεθεί προς ψήφιση από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ η ανακήρυξη της 11ης Ιουλίου ως Ηµέρα Μνήµης της Γενοκτονίας της Σρεµπρένιτσα (από τις σφαγές στο θύλακο το 1995). Η στάση που θα κρατήσει η Ελλάδα θα είναι, βεβαίως, ενδιαφέρουσα, ιδιαιτέρως καθώς ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς περιγράφει αυτή την πρωτοβουλία ως κινούµενη από τη Γερµανία προκειµένου να πλήξει ηθικά το Βελιγράδι. Προς το παρόν η ηµεροµηνία ψήφισης έχει µετατεθεί ήδη δύο φορές και ενδεχοµένως να έλθει ξανά την ερχόµενη εβδοµάδα.

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ", 04-05/05/24

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΦΙΛΗ*

Η κατάσταση στα δυτικά Βαλκάνια είναι (και πάλι) ανησυχητική. Στο Κόσοβο οι εντάσεις ανάµεσα σε Αλβανοκοσοβάρους και Σέρβους είναι σχεδόν καθηµερινές, στη Βόρεια Μακεδονία αναµένεται να θριαµβεύσει το εθνικιστικό VMRO σε προεδρικές και βουλευτικές εκλογές και στη Βοσνία ο σερβικός θύλακος, που de facto έχει αποσχιστεί, φλερτάρει µε την οριστική αποχώρηση.

Πιο συγκεκριµένα,ξεκινώντας από το Κόσοβο, βρισκόµαστε ενώπιον αδιεξόδου. Ο πρωθυπουργός Κούρτι επενδύει στην ένταση µε τη Σερβία, καθυστερώντας την προώθηση της συµφωνίας των Βρυξελλών του 2013, βάσει της οποίας δίνονταν εγγυήσεις για την ασφάλεια και σχετική αυτονοµία σε 10 σερβικούς δήµους. Φοβούµενος ότι η ένωσή τους µπορεί να οδηγήσει µελλοντικά σε απόσχιση, δεν αντιδρά µε δικές του προτάσεις ούτε στα µοντέλα που έχουν αντιπροτείνει οι Ευρωπαίοι. Η δε ύπαρξη αρκετών παραστρατιωτικών οµάδων στο σερβικό κοµµάτι δεν µπορεί παρά να προβληµατίζει.

Απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση, η Γερµανία έχει αναλάβει δύο πρωτοβουλίες, όχι απαραίτητα σε συνεννόηση µε άλλες ευρωπαϊκές δυνάµεις ή τις Ηνωµένες Πολιτείες. Οι κινήσεις του Βερολίνου δείχνουν βιασύνη, η οποία οφείλεται κυρίως στην ενδεχόµενη έλευση Τραµπ, ο οποίος στο παρελθόν είχε προτείνει την ανταλλαγή εδαφών ανάµεσα σε Σερβία και Κόσοβο, ένα σχέδιο που είχε προκαλέσει τεράστια ανησυχία στον γερµανικό παράγοντα. 

Αλλαγή συνόρων µε τη σφραγίδα της ∆ύσης στα εύθραυστα Βαλκάνια θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου, εκτιµούν οι Γερµανοί. Προκειµένου να µην υπάρχει πρόσφορο έδαφος για την επαναφορά µιας τέτοιας ιδέας, το Βερολίνο προσπαθεί να επιταχύνει µε αµφιλεγόµενο τρόπο τις εξελίξεις και πιο συγκεκριµένα την αναβάθµιση της διεθνούς θέσης του Κοσόβου στα υφιστάµενα σύνορά του. Παράλληλα, όµως, οι Γερµανοί κινούνται απερίσκεπτα στη δεδοµένη χρονική συγκυρία, προωθώντας ψήφισµα στον ΟΗΕ ώστε η σφαγή της Σρεµπρένιτσα να αναγνωριστεί ως διεθνής ηµέρα µνήµης την 11η Ιουλίου. 

Η γερµανική κινητικότητα δεν ρίχνει στα σκοινιά τον Βούτσιτς, αλλά οπωσδήποτε εντείνει την πίεση εις βάρος της Σερβίας και επαναφέρει µνήµες εµφυλίου και στοχοποίησης της Σερβίας, ενισχύοντας τους εθνικιστές. Από την άλλη, η αναζωπύρωση των εθνικισµών είναι κάτι που οπωσδήποτε δεν θέλει ο Μπάιντεν, ο οποίος προσπαθεί να κλείσει µέτωπα ενόψει των προεδρικών εκλογών.

Στη Βοσνία οι Σέρβοι, ο ηγέτης των οποίων, Ντόντικ, είναι στενός φίλος του Πούτιν, βρίσκονται µε το όπλο παρά πόδα, αποτελούν κράτος εν κράτει, έχουν πάψει να συµµετέχουν στους οµοσπονδιακούς θεσµούς και περιµένουν το κατάλληλο πρόσχηµα ή και την ευκαιρία για να οριστικοποιήσουν την απόσχισή τους από τη Βοσνία.

Στη Βόρεια Μακεδονία οι εθνικιστές αναλαµβάνουν, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, σε λίγες µέρες τα ηνία της χώρας, µε το αλβανικό στοιχείο ενδεχοµένως να είναι και πάλι ρυθµιστής σε επίπεδο κοινοβουλίου και κυβέρνησης. Το VMRO µάς έχει προϊδεάσει για την αµφισβήτηση της συµφωνίας των Πρεσπών, αν µη τι άλλο προφορικά και διακηρυκτικά. Η ψήφιση των εφαρµοστικών πρωτοκόλλων και η ενεργοποίηση των επιτροπών για τα σχολικά βιβλία, τα σήµατα και τις ονοµασίες προέλευσης, δεν θα αναχαίτιζε την προέλαση του VMRO ούτε θα µετρίαζε απαραιτήτως τις ακραίες θέσεις του, ωστόσο θα έστελνε ένα θετικό σήµα από πλευράς µας στις υπόλοιπες δυνάµεις της Βόρειας Μακεδονίας. 

Επίσης, θα έδινε την ευκαιρία για καλύτερη αµοιβαία κατανόηση και συµπράξεις, ενώ θα ήταν πολύ χρήσιµη η διεξαγωγή και καθιέρωση του Ανώτατου Συµβουλίου Συνεργασίας, µε συµφωνίες που θα καλλιεργούσαν θετικό κλίµα, θα προσέγγιζαν το τοπικό στοιχείο και θα άνοιγαν εν τέλει τον δρόµο για µεγαλύτερη επιρροή µας στη Βόρεια Μακεδονία. Πλέον, χωρίς κάποιο ουσιαστικό εργαλείο στα χέρια µας, θα πρέπει να επενδύσουµε στη χιλιοειπωµένη πρόθεσή µας να διευκολύνουµε την ενταξιακή διαδικασία των δυτικών Βαλκανίων, ενδεχοµένως κάνοντας τη διαφορά µε την προώθηση ενός οδικού χάρτη, µε συγκεκριµένες δεσµεύσεις και χρονοδιαγράµµατα τόσο για τις χώρες της περιοχής όσο και για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Θα µπορούσε αυτό το σχέδιο µε ελληνική σφραγίδα να παρουσιαζόταν από τον πρωθυπουργό σε µια µεγάλη βαλκανική περιοδεία, που σηµειωτέον δεν έχει κάνει µέχρι σήµερα. Στοίχηµα αποτελεί επίσης η σχέση µε τη νέα κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας, η οποία ουσιαστικά ξεκινάει από το µηδέν.

Μέσα σε όλα αυτά, η Αλβανία αποτελεί τη µεγαλύτερη πρόκληση για την ελληνική εξωτερική πολιτική στα Βαλκάνια. Η υπόθεση Μπελέρη έχει κακοφορµίσει και η πιθανή εκλογή του στο Ευρωκοινοβούλιο δίνει τη δυνατότητα στον Ράµα να επιβάλει στη Χειµάρρα τον δικό του εκλεκτό ως επόµενο δήµαρχο. Φοβούµαι ότι το συγκεκριµένο θέµα, όπως και γενικότερα αυτό της µεταχείρισης της ελληνικής µειονότητας, παραµένει, παρά τις προσπάθειές µας, διµερές και δεν έχει λάβει την ευρωπαϊκή διάσταση που επιθυµούµε. Ενώ υπάρχουν και κάποιοι πρόθυµοι εντός Ευρωπαϊκής Ενωσης ηγέτες, οι οποίοι προσφέρουν στην αλβανική ηγεσία εγγυήσεις για αδιατάρακτη ευρωπαϊκή πορεία της Αλβανίας. Ακόµη πιο επικίνδυνη είναι τυχόν εργαλειοποίηση από µεριάς Ράµα της αλβανικής κοινότητας που διαβιοί στην Ελλάδα.

Η ελληνική πλευρά πρέπει να αναπτύξει µια συγκροτηµένη στρατηγική για την περιοχή, µε χρονικό ορίζοντα πενταετίας και να καταστήσει κοινωνούς του πλάνου και του οράµατός της τόσο τους εταίρους της όσο και τις τοπικές ηγεσίες. Τα δυτικά Βαλκάνια χρειάζονται µια αντίστοιχη ατζέντα - διακήρυξη της Θεσσαλονίκης του 2003, προσαρµοσµένη στις πολύ πιο απαιτητικές συνθήκες του σήµερα. Η Ελλάδα δεν µπορεί να απουσιάζει από αυτή τη διαδικασία.

*Διευθυντής του Ινστιτούτου ∆ιεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αµερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.