"...Ο διακριτικός πρώτος πρόεδρος του ιδρύματος δεν ήταν άνθρωπος της δημοσιότητας. Προτιμούσε να χτίσει αθόρυβα μέσω του προγράμματος υποτροφιών μια μακράς διάρκειας αριστεία που να καλύπτει όλους τους γνωστικούς τομείς που ενδιέφεραν την Ελλάδα τότε. Οι επόμενες διευθύνσεις του Ιδρύματος Ωνάση συνέχισαν μετά το 1993 να υλοποιούν με επιτυχία το όραμα του ιδρυτή. Ο νυν πρόεδρος κ. Αντ. Παπαδημητρίου έκανε το ίδρυμα θεσμό συνώνυμο της καινοτομίας και της προόδου, ενώ επέκτεινε τις δράσεις του εκτός των ορίων της Ελλάδας αγκαλιάζοντας την ομογένεια στις ΗΠΑ, αλλά και τις πανάρχαιες κοιτίδες του ελληνισμού στη Μέση Ανατολή. Λόγιος με την κλασική έννοια του όρου, ο ίδιος –όπως πιστοποιούν τα θαυμάσια σημειώματά του σε εκδόσεις του ιδρύματος–, είναι ένας κοσμοπολίτης οραματιστής. Το Ιδρυμα Ωνάση υπερβαίνει τις –ενδεχομένως– παρεξηγήσιμες δηλώσεις ενός διευθυντικού στελέχους: Είναι η ιστορία, το όραμα, η εργασία εκατοντάδων ανθρώπων που το λάμπρυναν στη διάρκεια των τελευταίων 40 και πλέον ετών: από τον κατώτερο υπάλληλο έως τον καπετάνιο των ιδιόκτητων τάνκερ, που το καθιστούν ανεξάρτητο. Είναι η πρόνοιά του που έδωσε τη δυνατότητα σε φιλόπονους νέους και νέες να καταστούν διά της παιδείας εκλεκτοί παράγοντες της οικονομικής, πνευματικής, πολιτικής ζωής της Ελλάδας. Είναι τα βραβεία Ωνάση αυτά που συνέδεσαν φωτισμένες προσωπικότητες του εξωτερικού αναπόσπαστα με τη χώρα μας. Είναι τα εκπαιδευτικά του προγράμματα που επιτρέπουν σε εκατοντάδες παιδιά να γνωρίσουν δωρεάν πτυχές του ελληνικού πολιτισμού κ.α.π. Η φήμη χτίζεται με σκληρή δουλειά επί σειράν ετών και καταστρέφεται σε μία στιγμή, λένε. Είμαστε άνθρωποι, κάνουμε λάθη, μαθαίνουμε όμως από αυτά. Ας είμαστε επιεικείς με ένα ίδρυμα που έχει προσφέρει πολλά στην ελληνική κοινωνία!..."

Aπό την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

«...Εμέθεξε δε όλων των σημαντικωτέρων μαχών των συγκροτηθεισών από του ’21 μέχρι τέλος της Ιεράς Εθνεγερσίας» αναφέρεται στο αγωνιστικό βιογραφικό ενός από τους αμέτρητους αφανείς ήρωες της Επανάστασης. Η μοίρα του φρικτή, ξεψύχησε στη φυλακή των Σαλώνων σαν κακούργος πληρώνοντας τις πολλές αμαρτίες του αρχιλήσταρχου γιου του, ο οποίος μεταξύ πολλών άλλων έκλεψε για ένα διάστημα την καρδιά της θρυλικής Μαρίας Πενταγιώτισσας· η ομορφιά της δεν άφηνε ασυγκίνητη ούτε πέτρα. Επάνω, εξεικόνιση του όρκου του Λόρδου Βύρωνος στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη στο Μεσολόγγι την 7η Απριλίου 1824. «Το Ηρώον της Ελληνικής Επαναστάσεως», έργο Σωτηρίου Χρηστίδη. 

1. O αγωνιστής του ’21, το μπουντρούμι, ο καλλονός λήσταρχος και η Μαρία Πενταγιώτισσα

Κύριε διευθυντά,

Τι θα λέγατε για ένα ρεσιτάλ καθαρεύουσας;
Γράφτηκε στην Αμφισσα την εμβληματική ημερομηνία 28 Οκτωβρίου 1840 και αφορά κάποιον αγωνιστή του ’21. Ιδού:

«(…) πιστοποιώ ο υποφαινόμενος ότι ο Νικόλαος Μακρής εκ Καστελλίου του Δήμου Δωριέων της Επαρχίας Παρνασσίδος, άμα η Σάλπιγξ του Αρεως ήχησε, προσκαλούσα έκαστον κατά των καταπιεζόντων τους Ελληνας Οθωμανών, εκ του ακρατήτου υπέρ Ελευθερίας ενθουσιασμού παροτρυνόμενος και μη φειδόμενος ούτε ζωής ούτε περιουσίας αλλ’ ασκαρδαμυκτί εις την απώθησιν του βαρυτάτου της τυραννίας ζυγού αποβλέπων, κατηνάλωσεν όλη την περιουσίαν του, κατατεχθείς υπό τας διαταγάς μου, και δείξας τρανότατα δείγματα ανδρείας, διατελών ως Μπουλουκτσής, φέρων ικανούς υπό τας οδηγίας του στρατιώτας.

»Εμέθεξε δε όλων των σημαντικωτέρων μαχών, των συγκροτηθεισών από του ’21 μέχρι τέλος της Ιεράς Εθνεγερσίας, εν συντόμω δε εις τας ακολούθου (αναφέρονται δώδεκα μάχες).

»Γνωρίζοντες δε οι τότε διέποντες τα πράγματα τας εκδουλεύσεις του, και θέλοντες να εξάψωσι νέον υπέρ της Ελευθερίας ενθουσιασμόν εις την ψυχήν του, τον ετίμησαν κατά το 1824 με τον βαθμόν του Εκατοντάρχου, ως τούτο δεικνύεται υπό των ανά χείρας αυτού Διπλωμάτων.

»Επί δε τη ελεύσει του αειμνήστου Ι. Καποδιστρίου, διοργανωθέντων των Στρατευμάτων, ο ρηθείς μη τιμηθείς με τον ανάλογον βαθμόν, βλέπων τους υποδεεστέρους του κατέχοντας ανωτέρους βαθμούς, απεχωρίσθη, και ως εκ τούτου ηδικήθη υπό των κατά καιρούς διαφόρων Επιτροπών. Πεποιθότες λοιπόν εις τους δικαίους χαρακτήρας της νεωστί(;) συσταθείσης Σεβαστής Επιτροπής, ως συνισταμένης από μέλη ειδήμονα των τοσούτων εκδουλεύσεων και βλέποντες τον νυν υπ’ αυτού κατεχόμενον βαθμόν του Ανθυπολοχαγού, μη όντα ανάλογον των εκδουλεύσεών του, επειδή επί της Επαναστάσεως ήτο Λοχαγός, τω επαφίεται το παρόν, ίνα χρησιμεύση δεόντως και απολαύση τους καρπούς των πόνων του ανθ’ ων ουδέν έλαβε πώποτε. Νάκος Πανουργιάς, Υποστράτηγος».

Ο εν λόγω αγωνιστής, Νικόλαος Μακρής, ήταν ανηψιός επ’ αδελφή του γερο-Πανουργιά και παππούς του παππού μου. Πέθανε στα μπουντρούμια των Σαλώνων σαν τον χειρότερο κακούργο, σε ελεύθερη πατρίδα.

Αφορμή ο γιος του, ο αρχιληστής Πανουργιάς, αλλά οι αιτίες ήταν βαθύτερες, αυτές που οδήγησαν τον κοσμάκη από την τουρκοκρατία στη ληστοκρατία. Η ομορφιά και η λεβεντιά του λήσταρχου (εραστής της Μαρίας Πενταγιώτισσας – ταιριαστό ζευγάρι) έγιναν τραγούδι: «Του Πανουργιά». Δολοφονήθηκε άνανδρα στον ύπνο του από πληρωμένο σύντροφο στην ακμή της αντρικής του ρώμης. Αν ζούσε μια γενιά νωρίτερα...

Ιωάννης Αθ. Μακρής, Καστέλλια Παρνασσίδος 

2. Ο Γέρος του Μοριά και το «Εθνικό Σπίτι»

Κύριε διευθυντά,

Ο γιος του Θ. Κολοκοτρώνη, Κουλίνος, αναφέρει: «Ο πατέρας μου σεργιάνιζε στην κάμαρα, εγώ έγραφα. Με σταμάτησε και με ερωτά: Κουλίνε, ποιος νομίζεις ότι είναι ο εθνικός οίκος της Ελλάδας; Του αποκρίθηκα ευθύς: Το παλάτι του βασιλέως. Οχι, μου είπε, το πανεπιστήμιο».

Ο ίδιος ο Γέρος του Μοριά, όταν τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος της ανεγέρσεως του πανεπιστημίου –ήταν καλεσμένος– είπε: «Τούτο το σπίτι θα φάει το άλλο» και έδειξε τα βασιλικά ανάκτορα. Φως εδώ, σκοταδισμός εκεί. Το πανεπιστήμιο πρέπει να παράγει και να δίνει γνώση, μόρφωση, καλλιέργεια. Οχι όμως μόνο αυτά, γιατί γνώση δίχως ταυτόχρονη καλλιέργεια των αξιών του πολιτισμού είναι φως που δεν φωτίζει και φωτιά που δεν... καίει!

Το πανεπιστήμιο πρέπει να είναι εθνική κιβωτός, θεματοφύλακας ηθικών, εθνικών και πολιτιστικών αξιών, οι οποίες γεννήθηκαν εδώ και έχουν παγκόσμια, οικουμενική διάσταση. Και πρώτες αξίες είναι η Ελευθερία και η Δημοκρατία. Το πανεπιστήμιο πρέπει να είναι φρουρός της ελευθερίας. Ο μέγιστος των Ελλήνων συνταγματολόγων, ο πολύς Ν. Σαρίπολος, γενάρχης της συνταγματικής επιστήμης στη χώρα μας, έγραψε: «Εάν η ελευθερία διωχθεί από τον κόσμο, θα καταφύγει στην Ευρώπη. Εάν διωχθεί από την Ευρώπη θα καταφύγει στην Αθήνα, και εάν καταδιωχθεί και από την Αθήνα θα καταφύγει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και θα ζητήσει προστασία κάτω από την τήβεννό σας, κύριε καθηγητά, του Συνταγματικού Δικαίου»! Μεγάλη η τιμή, μεγάλη όμως και η ευθύνη.

Το πανεπιστήμιο λοιπόν από θεσμική αποστολή καλλιεργεί την ελευθερία και τη δημοκρατία, τις μεγαλύτερες αξίες του πολιτισμού.

Και τα δύο πολυτιμότερα αυτά αγαθά του πολιτισμένου ανθρώπου είναι αντίπαλα, είναι ανάχωμα κατά της βίας, της αναρχίας, της ανομίας. Τον Κολοκοτρώνη και τον Σαρίπολο πρέπει να έχουν, ως πολιτικό, ιδεολογικό και πνευματικό αστέρα τα πανεπιστήμια της χώρας. Να δημιουργούν ανθρώπους με γνώση αλλά και να τους καλλιεργούν το φρόνημα του ελευθέρου και υπερήφανου πολίτη, τη δημοκρατία και την ελευθερία. Ανθρωπος δίχως αληθινή δημοκρατία και αληθινή ελευθερία, «φρόνιμη ελευθερία» κατά τον Θ. Κολοκοτρώνη, δεν είναι πολίτης, είναι μαζάνθρωπος, υπήκοος και δούλος. Αληθινή δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει δίχως τον πολίτη.

Εστία φωτός πρέπει να είναι τα πανεπιστήμιά μας και ολόφωτες είναι μόνο η ελευθερία και η δημοκρατία. Εξω από αυτές τις αξίες αρχίζει η βία, η ανομία, οι μολότοφ, τα καδρόνια και οι λοστοί!

Γ. Σταράντζης, Δικηγόρος στον Α. Πάγο και στο ΣτΕ, πρ. επιστημονικός συνεργάτης του «Αρχείου Νομολογίας», νομικός συγγραφέας

3. Για τον αείμνηστο Ιωάννη Γεωργάκη

Κύριε διευθυντά,

Το Ιδρυμα Ωνάση κατακρίνεται μέσω του Τύπου και των social media για την –ίσως– ατυχή επιλογή του να χορηγήσει τη φωτιστική εγκατάσταση κατά μήκος της λεωφόρου Βασ. Σοφίας. Η απάντηση της διευθύνουσας της Στέγης –τμήματος του Ιδρύματος Ωνάση– δυστυχώς πολλαπλασίασε τα αρνητικά σχόλια. Το κατηγορητήριο περιλαμβάνει: αλαζονική αντίληψη και αυθαίρετη οικειοποίηση του δημόσιου χώρου.

Με τετραετή υποτροφία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Α.Σ. Ωνάσης σπούδασα στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Βερολίνου (1989-1993). Πρόεδρος του ιδρύματος τότε ήταν ο αείμνηστος καθηγητής Ιωάννης Γεωργάκης, ακαδημαϊκός, στενός συνεργάτης του Αριστοτέλη Ωνάση και αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της Ελλάδος: είχε διατελέσει πρώτος πρέσβης της χώρας μας στο Βατικανό, γραμματέας του αντιβασιλέως Δαμασκηνού και τοποτηρητής του στην υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας που σφράγισε το πρώτο μέρος του Εμφυλίου. Στον Ιω. Γεωργάκη ανέθεσε ο Αρ. Ωνάσης τον σχεδιασμό και τη διαχείριση του κληροδοτήματος εις μνήμην του αδικοχαμένου γιου του.

Ο διακριτικός πρώτος πρόεδρος του ιδρύματος δεν ήταν άνθρωπος της δημοσιότητας. Προτιμούσε να χτίσει αθόρυβα μέσω του προγράμματος υποτροφιών μια μακράς διάρκειας αριστεία που να καλύπτει όλους τους γνωστικούς τομείς που ενδιέφεραν την Ελλάδα τότε.

Οι επόμενες διευθύνσεις του Ιδρύματος Ωνάση συνέχισαν μετά το 1993 να υλοποιούν με επιτυχία το όραμα του ιδρυτή. Ο νυν πρόεδρος κ. Αντ. Παπαδημητρίου έκανε το ίδρυμα θεσμό συνώνυμο της καινοτομίας και της προόδου, ενώ επέκτεινε τις δράσεις του εκτός των ορίων της Ελλάδας αγκαλιάζοντας την ομογένεια στις ΗΠΑ, αλλά και τις πανάρχαιες κοιτίδες του ελληνισμού στη Μέση Ανατολή. Λόγιος με την κλασική έννοια του όρου, ο ίδιος –όπως πιστοποιούν τα θαυμάσια σημειώματά του σε εκδόσεις του ιδρύματος–, είναι ένας κοσμοπολίτης οραματιστής.

Το Ιδρυμα Ωνάση υπερβαίνει τις –ενδεχομένως– παρεξηγήσιμες δηλώσεις ενός διευθυντικού στελέχους:

Είναι η ιστορία, το όραμα, η εργασία εκατοντάδων ανθρώπων που το λάμπρυναν στη διάρκεια των τελευταίων 40 και πλέον ετών: από τον κατώτερο υπάλληλο έως τον καπετάνιο των ιδιόκτητων τάνκερ, που το καθιστούν ανεξάρτητο. Είναι η πρόνοιά του που έδωσε τη δυνατότητα σε φιλόπονους νέους και νέες να καταστούν διά της παιδείας εκλεκτοί παράγοντες της οικονομικής, πνευματικής, πολιτικής ζωής της Ελλάδας.

Είναι τα βραβεία Ωνάση αυτά που συνέδεσαν φωτισμένες προσωπικότητες του εξωτερικού αναπόσπαστα με τη χώρα μας.

Είναι τα εκπαιδευτικά του προγράμματα που επιτρέπουν σε εκατοντάδες παιδιά να γνωρίσουν δωρεάν πτυχές του ελληνικού πολιτισμού κ.α.π.

Η φήμη χτίζεται με σκληρή δουλειά επί σειράν ετών και καταστρέφεται σε μία στιγμή, λένε.

Είμαστε άνθρωποι, κάνουμε λάθη, μαθαίνουμε όμως από αυτά. Ας είμαστε επιεικείς με ένα ίδρυμα που έχει προσφέρει πολλά στην ελληνική κοινωνία!

Λουκία Ρίτσαρντς, Εικαστικός, μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ)

4. Γελάδα, γκλίτσα, αλλά και μύγδαλο

Κύριε διευθυντά,

Σχετικά με τις πληροφορίες που μας παρέχει στο «Κουίζ: Ποιος δήμος σήμερα είναι η Αθμονή;» ο κ. Στέφος Αν. στην «Κ» της 12-12-2019, έχω να προσθέσω τα παρακάτω:

1ον. Εξοχη είναι ιστορικά η προέλευση της ονομασίας του Αμαρουσίου από τις εορταστικές εκδηλώσεις τα «Αμαρύσια», που ετελούντο τους αρχαίους χρόνους στην περιοχή του, την Αθμονή. Εορτή, που είχαν φέρει οι Αθηναίοι από την Αμάρυνθο της Ευβοίας στην Αττική και ιδιαίτερα στην αρχαία Αθμονή (=Αθμονον, Αθμονία: Παυσανίου: Ελλάδος περιήγησις Α.31ο β΄ μ.Χ. αιώνας), που ανήκε στην Ατθίδα ή Κεκροπίδα φυλή.

Στο τοπωνύμιο Αμαρούσιον - Μαρούσι έχουμε γλωσσική εξέλιξη με εκθλιπτική γραμματική αφαίρεση του αρχικού και του τελευταίου φωνήεντος της ληγούσης του, που επιχωριάζει στην προφορική έκφραση –και γιατί όχι στη γραπτή– των εντοπίων, όπως π.χ. Αλεγραινά-Λεγραινά, Χαλάνδριον-Χαλάνδρι, αγελάδα-γελάδα, αγκλίτσα-γκλίτσα, αμύγδαλο-μύγδαλο κ.λπ. (πρβλ. και το βυζαντινόν λατινογενές hospitium > οσπίτιουμ > σπίτι).

Αυτό δεν πρέπει να μας ξενίζει, αφού το Αμαρούσιον ως Μαρούσι έχει καθιερωθεί εξαιτίας συντομίας ακόμη και σε συμβολαιογραφικές πράξεις (χοτζέτια) κτημάτων, που έχουν καταχωριστεί και στο 3τομο έργο «Μνημεία της ιστορίας των Αθηναίων» –κατά την τουρκοκρατία και τους προεπαναστατικούς χρόνους– από τον Δημ. Καμπούρογλου, ενώ ο Μακρυγιάννης με το τοπωνύμιο Μαρούσι δηλώνει το 1840 την καταγωγή των Αμαρουσιωτών – που μετείχαν στην πολιορκία της Ακροπόλεως από τον Κιουταχή και σε άλλες πολύνεκρες μάχες του λεκανοπεδίου. Αλλά και ο οπλαρχηγός του Μαρουσιού Μήτρος Λίτζας καταγράφει σε αναφορά του προς το τότε υπουργείο Πολέμου τον Ιούλιο του 1826 τους συντρόφους (sic), που είχε μαζί του στη φρουρά της Αθήνας και πολέμησε στο Σερπετζέ – οχύρωμα κάτω από την Ακρόπολη. Συνεπώς και η ονομασία του τοπωνυμίου Μαρούσι είναι ιστορική και δρώσα πάντα στη μνήμη των νεότερων.

2ον. Ως προς το θέμα της γενέτειρας των διασημοτήτων ενός τόπου, οι βιογράφοι υποπίπτουν ενίοτε σε σφαλερές πληροφορίες που παρέχει ο περίγυρος του τόπου που έζησαν κάποτε οι διασημότητες. Γιατί οι διασημότητες άφησαν έντονη παρουσία στον περίγυρο και τέτοιο δείγμα έχουμε τις φιλολογικές φιλονικίες των αρχαίων επτά πόλεων, που διεκδικούσαν την καταγωγή του Ομήρου. Ερρωσο και ες νέωτα.

Δημ. Σ. Μασούρης, Επίτ. σχ. σύμβουλος Φιλολόγων

5. Περί επιστημών, γνώσης και θεωρίας

Κύριε διευθυντά,

Το εμπεριστατωμένο ρεπορτάζ της κ. Τασούλας Καραϊσκάκη (26/11), για το πράγματι σημαντικό έργο του ΕΚΚΕ, ανακίνησε για μένα κάποια ερωτήματα. Ποια η φύση του γνωστικού αντικειμένου, η μέθοδος και ο στόχος των κοινωνικών επιστημών; Για να το πω χωρίς περιστροφές: πόσο επιστήμες είναι οι κοινωνικές επιστήμες;

Εάν στόχος της επιστήμης είναι η απόκτηση αληθούς (ή κατά προσέγγιση αληθούς) γνώσης, οι φυσικές επιστήμες επιτυγχάνουν τoν στόχο τους ερευνώντας κανονικότητες, ποσοτικού χαρακτήρα, αναγκαίες παντί τόπω και χρόνω χωρίς εξαιρέσεις (δηλ. σχέσεις σταθερές και μετρήσιμες) και διατυπώνουν νόμους και θεωρίες, επιβεβαιωμένες από την εμπειρία μας (πείραμα και παρατήρηση) υπό την αίρεση πάντα της διαψευσιμότητας. Οι κοινωνικές επιστήμες (κοινωνιολογία, ανθρωπολογία, οικονομολογία, πολιτική επιστήμη, κοινωνική ψυχολογία) εξετάζουν, κατά την κρίση μου, συμπεριφορές, οι οποίες δεν χαρακτηρίζονται από κανονικότητα και δεν είναι μετρήσιμες, παρά μόνο στατιστικά. Τα ευρήματά τους είναι έγκυρα μόνο εν τόπω και χρόνω και δεν μπορούν να οδηγήσουν σε νόμους και θεωρίες. Οταν αυτό επιχειρείται, καταλήγουν σε ιδεολογίες, δηλ. κοσμικές θρησκείες, με τα δόγματα, τις αιρέσεις και την ιερά τους εξέταση.

Για να είμαι δίκαιος και άλλες «επιστήμες», με τα κριτήρια των φυσικών επιστημών, είναι μόνο κατά παραχώρηση επιστήμες. Η ιατρική δεν είναι επιστήμη. Είναι τέχνη που βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα των φυσικών επιστημών. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πάσης φύσεως ειδικότητες των μηχανικών (οι οποίοι προς τιμήν τους ονομάζουν τα εκπαιδευτικά τους ιδρύματα πολυτεχνεία) και η νομική επιστήμη απλώς ρυθμίζει συμπεριφορές, εν τόπω και χρόνω και αυτή.

Οσο για τα μαθηματικά και τις ανθρωπιστικές επιστήμες: πώς ονομάζεις κάτι που καλλιεργεί τη σκέψη και την ευαισθησία σου, όταν και αυτές δεν ευτελίζονται σε ιδεολογικές κατασκευές; Εδώ οι ονομασίες δεν έχουν σημασία. Δεν είναι το όνομα που δίνει στο ρόδο το άρωμά του.

Νίκος Τσαπάρας, Ιατρός

6. Γάλλοι αναρχικοί στην γκιλοτίνα

Κύριε διευθυντά,

Η παρατηρούμενη έξαρση αντιεξουσιαστικών και αναρχικών δραστηριοτήτων, μου θυμίζει κάπως το κύμα τρομοκρατίας που σάρωσε τη Γαλλία από το 1892 έως το 1894. Με όπλα τη δυναμίτιδα και τις βόμβες, οι αναρχικοί επιτίθενται, τυφλά, κατά των αστών σε καφενεία, δημόσιους χώρους, ακόμα και μέσα στο Γαλλικό Κοινοβούλιο.

Ο διασημότερος αναρχικός της εποχής αυτής είναι ο περιβόητος Ραβασόλ, ο οποίος, καταδικασθείς, εκαρατομήθη στην γκολοτίνα. Οι σύντροφοί του τον αποκαλούσαν «ο Χριστός της βίας» επειδή ήταν 33 χρόνων.

Αλλοι γνωστοί αναρχικοί της εποχής εκείνης, οι οποίοι είχαν την τύχη του Ραβασόλ, ήταν οι νεαροί Εμίλ Ανρύ, Ωγκύστ Βαγιάν και ο Ιταλός Σάντε Καζέριο, ο οποίος δολοφόνησε τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Σιντί Καρνό το 1894.

Μετά το 1894 η δράση των αναρχικών εκφυλίστηκε και κάποια αναζωπύρωση υπήρξε την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, η οποία εξετράπη σε ληστείες, όπως συνέβη με τον Ζυλ Μπονό και τη συμμορία του.

Ετσι ο αναρχικός δημοσιογράφος Αντρέ Ζεράρ έγραφε στην αναρχική εφημερίδα «Νέοι Καιροί»: «Τέτοιες πράξεις δεν περιέχουν τίποτε το αναρχικό, είναι πράξεις καθαρά και απλά αστικές...». Και απαντώντας στο ερώτημα που θέτουμε και εμείς, κατέληξε στο συμπέρασμα: «Αυτοί οι αυτοαποκαλούμενοι “αναρχικοί” ήταν στην ουσία απλώς “συμμορίτες”».

Και το συμπέρασμα αυτό φαίνεται να εξακολουθεί να ισχύει...

Αντώνης Ν. Βενέτης, Μοναστηράκι Δωρίδος