"...Ο «τυφώνας» ήταν πια ένας σταρ. Μέχρι ο Τσε Γκεβάρα να εγκαταλείψει την Αβάνα για τις ζούγκλες της Βολιβίας, η εικόνα του δεν θα έχει ξεθωριάσει. Είχε προηγηθεί, το 1962, η κρίση των πυραύλων. Και θα ακολουθούσε, το 1968, η υποστήριξή του στην καταστολή της Ανοιξης της Πράγας από τη Σοβιετική Ενωση. Στο μεταξύ, η Κούβα θα υπέφερε από το αμερικανικό εμπάργκο. Αλλά και από τις διώξεις κατά των ομοφυλοφίλων και των αντιφρονούντων. Τι είχε να επιδείξει κάτω από τον ήλιο της Καραϊβικής; Υποδομές υγείας και υψηλά ποσοστά αλφαβητισμού. Ισως και να μην ήταν λίγα. Αλλά πάντως δεν αποδείχθηκαν αρκετά για να χτιστεί ο παράδεισος που θα έκανε το «μπορντέλο» να μοιάζει με μακρινή ανάμνηση - αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι η Κούβα έγινε προορισμός φτηνού σεξοτουρισμού, μάλλον το αντίθετο συνέβη. Κάποια στιγμή η Ιστορία θα καταλήξει εάν ο Lider Maximο ήταν περισσότερο αντιφατικός παρά αμφιλεγόμενος, ένας ορκισμένος ιδεολόγος ή άλλος ένας τύραννος. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι εύκολο να μη συγκρουστεί κανείς μαζί του για κάποιον λόγο. «Αγαπημένε Φιντέλ, μας άφησες» έγραψε στο δικό του μήνυμα ο Μίκης Θεοδωράκης. «Και είναι η πρώτη φορά που διαφωνώ μαζί σου»...."

Η προσωπικότητα του Φιντέλ και η χώρα που κατέλιπε

από διαφορετικές προβολές

"ΤΑ ΝΕΑ", πρωτοσέλιδο, 28/11/16

"ΤΑ ΝΕΑ", 28/11/16

Υστερόγραφο ενός μύθου
Το τέλος μιας ολόκληρης εποχής σηματοδοτεί ο θάνατος του κουβανού ηγέτη με τις 638 ζωές!

Του Περικλή Δημητρολόπουλου

Ο Φιντέλ Κάστρο άφησε την τελευταία του πνοή στα 90 του χρόνια, έχοντας προαναγγείλει τον θάνατό του από τον περασμένο Απρίλιο. Πέθανε ακριβώς δέκα χρόνια μετά το τέλος της εποχής του κι αφού ξόδεψε 638 ζωές - τόσες ήταν οι φορές που υποτίθεται ότι είχαν προσπαθήσει να τον σκοτώσουν οι αμερικανοί πράκτορες.

Αν, πάλι, πιστέψει κανείς τον αμερικανό δημοσιογράφο Τζέφρι Γκόλντμπεργκ, ο Lider Maximo ήταν προφήτης και άλλων θανάτων: το 2010, δηλαδή τέσσερα χρόνια αφότου έδωσε τη σκυτάλη της εξουσίας στον αδελφό του, του είχε περιγράψει το τέλος του κουβανικού μοντέλου - «δεν λειτουργεί ούτε για τους Κουβανούς» φέρεται να του είπε. Αν όμως πιστέψει την κόρη του Αλίνα, ο Φιντέλ «είχε ανακαλύψει και πάλι τον Ιησού». Δεν θα μάθουμε ποτέ εάν ο θάνατος βρήκε τον Κάστρο με ένα ροζάριο στο χέρι. Το βέβαιο είναι ότι τον βρήκε σε μια διαφορετική Κούβα. Σε αυτήν τη νέα Κούβα έδωσε - έστω και διά της σιωπής του - την ευλογία του. Κι αν πιστεύοντας ξανά στον Ιησού πίστεψε και στη μετά θάνατον ζωή, τότε αυτή την νέα Κούβα θα παρακολουθεί από το Κοιμητήριο Σαντιάγο ντε Κούμπα, όπου θα ενταφιαστεί η τέφρα του στις 4 Δεκεμβρίου.

Ο επαναστατικός δρόμος

Η Κούβα αποχαιρετά με εννέα ημέρες πένθους και μαζικές εκδηλώσεις τον άνθρωπο που την απάλλαξε από τη δικτατορία του Μπατίστα. Από τις δηλώσεις και τα συλλυπητήρια των ξένων ηγετών μπορεί να αντιληφθεί κανείς ως τι τον αποχαιρετά ο υπόλοιπος κόσμος: ως κάποιον που «θα κρίνει η Ιστορία», όπως είπε ο Μπαράκ Ομπάμα, ή ως έναν «βάναυσο δικτάτορα», όπως είπε ο Ντόναλντ Τραμπ. Ως τον «Κομαντάντε», που αποχαιρέτησε ο Αλέξης Τσίπρας, μέχρι την τελειωτική νίκη ή ως τον «άνθρωπο που απέδειξε ότι δεν μπορεί να υπάρξει πρόοδος χωρίς πολιτική και οικονομική ελευθερία», όπως είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Ο Φιντέλ Κάστρο δεν ήταν ακριβώς αταξινόμητος. Η απόφασή του να μπει στο ρουθούνι της Ουάσιγκτον ήταν ευθέως ανάλογη με τη διάθεσή του να παίξει το παιχνίδι της Μόσχας. Είναι πολλοί και διαφορετικοί οι τρόποι για να τον θυμάται κανείς. Ως ένδοξο επαναστάτη, ναι. Αλλά και ως έναν ηγέτη που στέρησε βασικές ελευθερίες από τον λαό του.

Μάλλον έτσι συμβαίνει με τους εν ζωή μύθους. Και ο Κάστρο ήταν ένας τέτοιος. Και με όλες τις αντιφάσεις του. Γενναιόδωρος και μεγάθυμος, σύμφωνα με έναν βιογράφο του, που μπορούσε όμως να γίνει εκδικητικός και ανελέητος. Οποιος και να ήταν, ο πραγματικός Φιντέλ Κάστρο γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1926 στο χωριό Μπιράν. Ο πατέρας του ήταν μετανάστης ισπανικής καταγωγής, η μητέρα του υπηρέτρια. Είχε πάντως την οικονομική άνεση για να φοιτήσει σε ένα από τα καλύτερα σχολεία του Σαντιάγο κι έπειτα να συνεχίσει τις σπουδές του στην Αβάνα - πρώτα σε ένα φημισμένο θρησκευτικό κολέγιο κι έπειτα στη νομική σχολή. Με όπλο τη νομική θα επιχειρήσει για πρώτη φορά να διεμβολίσει το καθεστώς Μπατίστα. Αλλά στο δικαστήριο χάνει, όπως θα χάσει και ως επικεφαλής εισβολής σε ένα στρατόπεδο.

Θα μείνει στη φυλακή πολύ λιγότερο από τα δεκαπέντε χρόνια στα οποία τον καταδικάζουν χάρη σε μια γενική αμνηστία. Ο δρόμος που του απομένει είναι η εξορία, πρώτα στο Μεξικό κι έπειτα στις ΗΠΑ. Στην Κούβα θα επιστρέψει ως - τι άλλο; - επαναστάτης. Και τρία χρόνια μετά η Κούβα θα πάψει πια να είναι «το μπορντέλο της Αμερικής». Για να γίνει τι; Μια χώρα που, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, ασκεί τεράστια γοητεία στη δυτική διανόηση. «Ο Φιντέλ Κάστρο αντέστρεψε τις έννοιες του πιθανού και του απίθανου. Είναι ένα είδος θαύματος» θα γράψει το καλοκαίρι του 1960 η Σιμόν ντε Μποβουάρ, ενώ ο Ζαν Πολ Σαρτρ θα εκφράσει τον δικό του ενθουσιασμό με 16 υμνητικά κείμενα υπό τον γενικό τίτλο «Τυφώνας στη ζάχαρη».

Aναμέτρηση με την Ιστορία

Ο «τυφώνας» ήταν πια ένας σταρ. Μέχρι ο Τσε Γκεβάρα να εγκαταλείψει την Αβάνα για τις ζούγκλες της Βολιβίας, η εικόνα του δεν θα έχει ξεθωριάσει. Είχε προηγηθεί, το 1962, η κρίση των πυραύλων. Και θα ακολουθούσε, το 1968, η υποστήριξή του στην καταστολή της Ανοιξης της Πράγας από τη Σοβιετική Ενωση. Στο μεταξύ, η Κούβα θα υπέφερε από το αμερικανικό εμπάργκο. Αλλά και από τις διώξεις κατά των ομοφυλοφίλων και των αντιφρονούντων. Τι είχε να επιδείξει κάτω από τον ήλιο της Καραϊβικής; Υποδομές υγείας και υψηλά ποσοστά αλφαβητισμού. Ισως και να μην ήταν λίγα. Αλλά πάντως δεν αποδείχθηκαν αρκετά για να χτιστεί ο παράδεισος που θα έκανε το «μπορντέλο» να μοιάζει με μακρινή ανάμνηση - αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι η Κούβα έγινε προορισμός φτηνού σεξοτουρισμού, μάλλον το αντίθετο συνέβη.

Κάποια στιγμή η Ιστορία θα καταλήξει εάν ο Lider Maximο ήταν περισσότερο αντιφατικός παρά αμφιλεγόμενος, ένας ορκισμένος ιδεολόγος ή άλλος ένας τύραννος. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι εύκολο να μη συγκρουστεί κανείς μαζί του για κάποιον λόγο. «Αγαπημένε Φιντέλ, μας άφησες» έγραψε στο δικό του μήνυμα ο Μίκης Θεοδωράκης. «Και είναι η πρώτη φορά που διαφωνώ μαζί σου».

Τσίμπλα στο μάτι της Αμερικής
Του Παλαιοημερολογίτη
Ηταν είκοσι χρόνια από σήμερα - όπως τραγουδούν κι οι Beatles - μια δημοσιογραφική αποστολή στην Αβάνα του 1996 όπου ο Φιντέλ Κάστρο γινόταν εβδομήντα ετών. Αλλά η επανάσταση της Κούβας ήταν τότε, μεταφορικά μιλώντας, στα χρόνια της χολέρας. Ο Μπορίς Γέλτσιν, ισχυρός άντρας της Μόσχας, απεχθανόταν το τσα-τσα-τσα κι είχε κόψει τις επιδοτήσεις της ζάχαρης που οι Ρώσοι αγόραζαν τρεις φορές στην κανονική της τιμή για να συντηρήσουν το καθεστώς του Κάστρο. Η οικονομία είχε καταρρεύσει κι ο πληθυσμός ήταν σε κατάσταση σοκ. Από το Μαλεκόν, την παραλιακή λεωφόρο, το λιμάνι της Αβάνας φαινόταν άδειο. Το εμπάργκο των Αμερικανών καλά κρατούσε. Θα χρειαζόταν να περάσει μία εικοσαετία ακόμα για να το πετάξει στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας ο πρώτος αφροαμερικανός πρόεδρος που λεγόταν Μπαράκ Ομπάμα. Και ο Ούγκο Τσάβες δεν είχε ακόμη εμφανιστεί για να βάλει πλάτη. Το καθεστώς βάφτισε τη φάση «estapa especial» - ειδική περίοδο σε καιρό κρίσης - κι έκανε ό,τι μπορούσε για να κρατηθεί στην εξουσία. Πίσω από ηρωικά συνθήματα του στυλ «Σοσιαλισμός ή θάνατος», άνοιξε ρεαλιστικά τις πόρτες στον τουρισμό όπως τις άνοιξε και στο δολάριο που κυκλοφορούσε ημιεπίσημα στις πλατείες και στα πεζοδρόμια. Κάπως έτσι άντεξε. Λίγο ως αστυνομικό κράτος και λίγο ως τσίμπλα στο μάτι της Αμερικής, όπως κάποτε η Σαλαμίνα στο μάτι της αρχαίας Αθήνας. Παρ' όλ' αυτά, ένα στοιχείο είναι αξιοσημείωτο. Μυθικό το καθεστώς της Αβάνας δεν ήταν. Αλλά ο μύθος της κουβανικής επανάστασης, ο μύθος του Τσε - λογικό αφού πέθανε μαχόμενος στη Βολιβία - και, κυρίως, ο μύθος του Φιντέλ άντεξε. Αυτό ήταν το βασικό πολιτικό συνδετικό στοιχείο. Κι αυτό είναι και το πιο ενδιαφέρον επίτευγμα. Ώς το τέλος και παρά την απόλυτη απομυθοποίηση της Κούβας - που κατέληξε στο τέλος προορισμός σεξοτουρισμού και γευσιγνωσίας πούρων - ο ίδιος ο Κάστρο παρέμεινε μύθος. Πώς; Εν μέρει γιατί απέφυγε την υπερέκθεση - το μυστήριο βοηθάει τον ηγέτη. Εν μέρει γιατί άφησε σε άλλους τη διακυβέρνηση. Εν μέρει γιατί ήταν αυτός που ήταν - ένας ηγέτης με προνομιούχο σχέση με την Ιστορία.

"ΕΣΤΙΑ", πρωτοσέλιδο, 28/11/16

"ΤΑ ΝΕΑ", 28/11/16

Ολα τα πρόσωπα του Lider Maximo
Αγιος ή δαίμονας; Ιδεολόγος ή τύρρανος: Η αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του κουβανού ηγέτη κατόρθωσε να διχάσει τη διεθνή κοινότητα
Με ένα κράμα επαίνων και επικρίσεων δέχθηκε η διεθνής κοινότητα τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο.

«Η Ιστορία θα καταγράψει και θα κρίνει την τεράστια επιρροή αυτού του ανθρώπου στον λαό του και στον κόσμο γύρω του» ανέφερε ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, τείνοντας «χείρα φιλίας» στην Κούβα. Πρόσθεσε ότι κατά τη διάρκεια της προεδρίας του έγινε προσπάθεια «να αφήσουμε το παρελθόν πίσω και να εργασθούμε για ένα μέλλον βάσει όσων έχουμε κοινά».

Ο διάδοχός του στον Λευκό Οίκο, Ντόναλντ Τραμπ, χαρακτήρισε τον Κάστρο «στυγνό δικτάτορα που καταπίεσε τον λαό του επί σχεδόν έξι δεκαετίες. Η κληρονομιά του είναι εκτελεστικά αποσπάσματα, διαφθορά, βάσανα, φτώχεια και καταπάτηση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων» ανέφερε σε ανακοίνωσή του, εκφράζοντας την ελπίδα ότι ο θάνατός του «θα οδηγήσει σε ένα μέλλον στο οποίο οι Κουβανοί θα ζουν με την ελευθερία την οποία αξίζουν».

Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έκανε λόγο για την «ελεύθερη και ανεξάρτητη Κούβα, την οποία έχτισαν ο Φιντέλ και οι σύντροφοί του και αποτέλεσε φωτεινό παράδειγμα για πολλές χώρες και λαούς. Ο Φιντέλ Κάστρο ήταν αληθινός φίλος της Ρωσίας και συνέβαλε στην ανάπτυξη των ρωσοκουβανικών δεσμών και της στενής στρατηγικής συνεργασίας σε όλους τους τομείς».

Στην απώλεια «μιας σημαντικής προσωπικότητας της διεθνούς σκηνής» αναφέρθηκε ο γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ, χαιρετίζοντας την προσέγγιση της Ουάσιγκτον με την Αβάνα. «Ο Φιντέλ Κάστρο εκπροσωπούσε την κουβανική επανάσταση - τόσο τις ελπίδες της όσο και τις απογοητεύσεις που ακολούθησαν» τόνισε.

Ο καναδός πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό σε μήνυμά του έκανε λόγο για «έναν θρυλικό επαναστάτη και ομιλητή, που πραγματοποίησε σημαντικές βελτιώσεις στην εκπαίδευση και την υγεία της Κούβας. Παρότι υπήρξε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, τόσο οι υποστηρικτές όσο και οι επικριτές του αναγνωρίζουν την αφοσίωση και την αγάπη του για τους Κουβανούς».

Ζαν Ντανιέλ
Η κατάρρευση της ελπίδας

Στην ιστορία της διανόησης, χωρίς αμφιβολία της ιταλικής, της ισπανικής και της γερμανικής αλλά ασφαλώς και της γαλλικής, ο ρόλος του Φιντέλ Κάστρο ήταν σε συμβολικό επίπεδο πιο σημαντικός, αν και για μικρότερο διάστημα, από αυτόν του Μάο. Ο επαναστατικός μύθος που ενσάρκωνε ο Lider Maximo της Σιέρα Μαέστρα περιέγραφε αρχικά έναν αντιαμερικανισμό ο οποίος, παρά το ταπεινό μέγεθος του νησιού της Κούβας, κατάφερε να εξουδετερώσει όλες τις απόπειρες ανατροπής και δολοφονίας. Οπως μου είχε πει κάποτε όμως ο Τζον Κένεντι, η Κούβα είχε τη φήμη του «μπορντέλου της Αμερικής». Και ο ίδιος θα ήταν ευχαρίστως καστριστής εάν ο κουβανός ηγέτης δεν είχε αφήσει να παγιδευτεί, να διαφθαρεί και στη συνέχεια να υποταχθεί στη Σοβιετική Ενωση τη στιγμή που η κομμουνιστική υπερδύναμη έθετε σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη.

Είναι γεγονός ότι μέσα σε λίγα χρόνια παρακολουθήσαμε την κατάρρευση της μεγάλης επαναστατικής μαρξιστικής ελπίδας και τις αποκαλύψεις γι’ αυτό που θα ονομαζόταν αργότερα «μεγάλο πρωινό των διαφωνούντων», όπως η Ελένα Μπόνερ και ο Λεονίντ Πλιούτς. Η απογοήτευση από την κουβανική επανάσταση άρχισε να μεγαλώνει μετά τις διώξεις των ομοφυλοφίλων και τη φυλάκιση του ποιητή Ερνέστο Παντίγια, που είχε πολλούς φίλους στο Παρίσι. Παραμέναμε όμως ακόμη λίγο πολύ πιστοί στον Τσε Γκεβάρα, ο οποίος είχε γίνει σταρ και τροφοδοτούσε τα όνειρα των νεαρών εκπροσώπων της μαρξιστικής σκέψης.

-Ο Ζαν Ντανιέλ είναι ιδρυτής του περιοδικού «Le Nouvel Observateur». Συνάντησε τον Κάστρο τον Νοέμβριο του 1963 και άκουσαν μαζί τον θάνατο του Κένεντι
Ζόε Βαλντές
Ούτε χαρά ούτε θλίψη

Ο Φιντέλ πέθανε. Κι εγώ, όπως και χιλιάδες Κουβανοί το περιμέναμε αυτό εδώ και χρόνια. Περιέργως δεν αισθάνομαι χαρά ούτε θλίψη. Ο,τι ζημιά ήταν να κάνει, την έχει ήδη κάνει. Γεννήθηκα το 1959, που σημαίνει ότι μεγάλωσα με το σύνθημα «Πατρίδα ή θάνατος». Σκέφτομαι τους γονείς μου που πέθαναν στην εξορία, στενοχωριέμαι γιατί σήμερα δεν μπορώ να τους αγκαλιάσω και να φανταστούμε όλοι μαζί το μέλλον της Κούβας. Σκέφτομαι τα θύματα του καστρισμού και κλαίω για εκείνα. Οι φυλακές της Κούβας ήταν και είναι γεμάτες – στο νησί υπάρχουν περισσότερες φυλακές παρά παραλίες. Ο Φιντέλ πέθανε και τώρα οι πενθούντες θα αρχίσουν το σόου, με κόκκινο μαντίλι και μπερέ στο κεφάλι. Θα τα παρακολουθήσουμε όλα αυτά, ψύχραιμοι. Εμείς, τα θύματα, θα τους αφήσουμε μερικές εβδομάδες να κλάψουν. Και μετά θα τους ζητήσουμε να αποχωρήσουν με αξιοπρέπεια, όπως κλάψαμε εμείς τους νεκρούς μας, παρ’ ότι είχαν διασυρθεί δημόσια. Ο Κάστρο είχε μεγάλη ικανότητα να καταστρέφει τη χώρα μας και όλοι να νομίζουν ότι συνέβαινε το αντίθετο. Τώρα, για να απομακρυνθεί η δυναστεία, ελπίζουμε στη δική σας βοήθεια.

-Η Ζόε Βαλντές είναι κουβανή συγγραφέας που ζει εξόριστη στο Παρίσι από το 2001Μάριο Βάργκας Λιόσα
H Ιστορία δεν θα τον δικαιώσει

Ελπίζω ότι αυτός ο θάνατος θα εγκαινιάσει μια περίοδο διαφάνειας, ανοχής και εκδημοκρατισμού της Κούβας. Η Ιστορία θα κρίνει αυτή την περίοδο των 55 ετών που τελειώνει με τον θάνατο του κουβανού δικτάτορα. Εκείνος έλεγε ότι η Ιστορία θα τον δικαιώσει. Είμαι σίγουρος ότι δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο.

-Ο 80χρονος περουβιανός συγγραφέας Μάριο Βάργκας Λιόσα έχει τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ.

Γιοάνι Σάντσες
Μια περίεργη ελαφρότητα

Πολλοί στην Αβάνα δεν έχουν μάθει ακόμη το νέο, οι δρόμοι είναι άδειοι, στο κτίριο όπου μένω βασιλεύει η σιωπή. Ορισμένοι τον αποχαιρετούν με πόνο, άλλοι με ανακούφιση, η μεγάλη πλειονότητα όμως με μια δόση αδιαφορίας. Τα χαράματα η σιωπή απλώνεται, ο φόβος στην ατμόσφαιρα είναι αισθητός, μας περιμένουν σύνθετες ημέρες.

Η μητέρα μου μεγάλωσε με τον Φιντέλ Κάστρο, εγώ γεννήθηκα με τον Φιντέλ Κάστρο, ο γιος μου γεννήθηκε με τον Φιντέλ Κάστρο, αλλά τα εγγόνια μου δεν θα γεννηθούν με τον Φιντέλ Κάστρο. Ισως μια μέρα ένας λίγο προβοκάτορας δισέγγονός μου με ρωτήσει: ποιος ήταν ο Φιντέλ Κάστρο; Κατά τη διάρκεια της παιδικής μου ηλικίας και εφηβείας, ο Κάστρο αποφάσιζε για όλα, από το τι έτρωγα μέχρι το τι έγραφαν τα σχολικά μου βιβλία. Ο άνθρωπος λοιπόν που αποφάσιζε για κάθε λεπτομέρεια στην Κούβα όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα δεν είναι πια εδώ: μια περίεργη ελαφρότητα απλώνεται στο νησί.

Ο άνθρωπος που προσπάθησε να διαμορφώσει τη χώρα σύμφωνα με την εικόνα του έφυγε, αλλά η Κούβα μένει. Επιζήσαμε του Φιντέλ Κάστρο. Ομως οι οπαδοί του ετοιμάζουν την ιστορική αγιοποίησή του.

-Η Γιοάνι Σάντσες είναι ανεξάρτητη κουβανή δημοσιογράφος και μπλόγκερ που αντιτίθεται στο καθεστώς. Το παραπάνω κείμενό της αποτελεί σύνθεση των tweets της μετά την ανακοίνωση του θανάτου του Κάστρο

"ΕΘΝΟΣ", 28/11/16

"Εφ.Συν", 28/11/16

«Επιζήσαμε, μέσα στα ρουθούνια της αυτοκρατορίας»...

Του Γιώργου Τσιάρα

Θυμάμαι σαν τώρα την πρώτη φορά που είδα τον Φιντέλ να μιλά στην κουβανέζικη τηλεόραση. Ηταν Ιούλιος του 2000, η Αβάνα ήταν γεμάτη κάθιδρους ξένους τουρίστες, σαν και του λόγου μου, κι εγώ δεν ήξερα ακόμα καλά τα ισπανικά, ζοριζόμουν με την τραγουδιστή κουβανική διάλεκτο, που απέχει παρασάγγας από τα όλο «θου» και «θου» καστιγιάνικα της Μαδρίτης, κι ακόμη περισσότερο με δυσκόλευε η μακρόσυρτη, στομφώδης, αλλά ρέουσα σαν νεράκι εκφορά του «κομαντάντε εν χέφε».

Ηταν ήδη γερασμένος, με κάτασπρα γένια, κουρασμένος από σαράντα χρόνια απόλυτης σχεδόν εξουσίας, αλλά δεν μπορούσα να ξεκολλήσω τα μάτια και τ’ αυτιά μου από την εξίσου γέρικη, ασπρόμαυρη, σοβιετικής κατασκευής τηλεόραση. Τι ρήτορας!

Για πάνω από δύο ώρες -για τα δικά του μέτρα, πολύ λίγο- μιλούσε στον λαό του ο «Λίδερ Μάξιμο», εκτός κειμένου, ως συνήθως.

Ηταν, θυμάμαι, 26 Ιουλίου, η επέτειος από την αποτυχημένη έφοδο στον στρατώνα της Μονκάδα, που έριξε τον σπόρο για τα κατοπινά ανδραγαθήματα των «μπαρμπούδος» και τον θρίαμβο της επανάστασης το 1959 - και ο Κάστρο βρήκε ευκαιρία να επιτεθεί ξανά στις ΗΠΑ του Κλίντον, να «τα χώσει» για το στραγγαλιστικό εμπάργκο και τον «φρέσκο» ακόμα τότε αμερικανικό νόμο Χελμς-Μπάρτον, που έσφιγγε ακόμη περισσότερο τον βρόχο στον λαιμό των Κουβανών.

Τον άκουγε η συνταξιούχος σπιτονοικοκυρά μου, η γλυκύτατη κυρία Νίλντα, και όλο κι άναβε:

Ο άντρας της, ήρωας κι αυτός της επανάστασης, που παράτησε τις σπουδές του στις ΗΠΑ για να πολεμήσει τον Μπατίστα, αργοπέθαινε δίπλα της, γιατί η «δημοκρατική» Αμερική απαγόρευε την εξαγωγή στην Κούβα ενός φαρμάκου της Pfizer, που θα μπορούσε να παρατείνει τη ζωή του.

Εφυγε, τελικά, μετά δύο χρόνια, όπως έζησε - όρθιος, χωρίς παράπονα και περιττές γκρίνιες.

Μια ερωτική σχέση

Τότε μόνο, εκεί στο ξεφτισμένο νεοκλασικό της συνοικίας Κόλι, μπροστά στην τηλεόραση με τα κυριλλικά γράμματα, άρχισα να καταλαβαίνω για πρώτη φορά πόσο δυνατός ήταν ο δεσμός αυτού του μεγάλου επαναστάτη με τον βασανισμένο λαό του, πόσο ερωτική, εν τέλει, ήταν η σχέση με τους πολλαπλά καταπιεσμένους, αλλά περήφανους και απροσκύνητους υπηκόους του.

Αλλά και πόσο το εμπάργκο των Αμερικανών, που σχεδιάστηκε ήδη από το 1960 για να τον ρίξει, γύρισε τελικά μπούμερανγκ για τους σχεδιαστές του, ατσαλώνοντας το (ολοένα και πιο αυταρχικό) καθεστώς και λειτουργώντας σαν ασπίδα για όλα τα στραβά της κουρασμένης επανάστασης.

Και ήταν πολλά τα στραβά: Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και το κόψιμο του ομφάλιου λώρου που κρατούσε ζωντανή την Κούβα, το νησί πέρασε την periodo especial, την «ειδική περίοδο», μια δεκαετία σχεδόν μαύρης φτώχειας και πραγματικής πείνας - αναγκάζοντας τελικά τον Κάστρο να βάλει νερό στο ρούμι του και να επιτρέψει το σταδιακό «άνοιγμα» της χώρας στον τουρισμό και τα ξένα επενδυτικά κεφάλαια.

Ενα «άνοιγμα» στα ξένα δολάρια, τα «φούλας» στην αργκό, που φυσικά δεν ήρθαν μόνα τους: μαζί τους ήρθε στο νησί η ανισότητα μεταξύ των όσων είχαν δολάρια και όσων είχαν μόνο πέσος, τα πάσης φύσεως λαθρεμπόρια και «νταραβέρια», η πορνεία, τα ναρκωτικά, η μαύρη αγορά, η εκτεταμένη διαφθορά των μεσαίων στελεχών της κομματικής γραφειοκρατίας...

«Θα νικήσουμε!»

Ο Φιντέλ τα ήξερε όλα αυτά, όπως ήξερε πως με τα ανοίγματα στους Δυτικούς, το «τζίνι» του καπιταλισμού και της ταξικής ανισότητας είχε βγει οριστικά από το μπουκάλι και δεν θα ξανάμπαινε ποτέ.

Αλλά δεν το έβαλε κάτω, ούτε έχασε ποτέ πραγματικά την αγάπη του λαού του, όπως συνέβη με τόσους και τόσους ηγέτες πριν από αυτόν.

«Σομπρεβιβίμος εν λας ναρίσες δελ ιμπέριο», συνήθιζε να λέει - «Επιζήσαμε, μέσα στα ρουθούνια της αυτοκρατορίας». «Θα νικήσουμε!», τους έλεγε - και αυτοί τον πίστευαν, γιατί ήταν το σύμβολο για όλα όσα πέτυχαν, γιατί ήταν ώς το τέλος ένας από αυτούς.

«Εγώ δεν είμαι κομμουνιστής», μου έλεγε το φιλαράκι μου ο Βικτόρ, ένας πιτσιρικάς πρώην παλαιστής, «χωμένος» ώς τα μπούνια στο κοντραμπάντο, «αλλά είμαι "φιντελίστα" ώς το μεδούλι»!

Γνώρισα πολλούς σαν κι αυτόν τα επόμενα χρόνια, στα διαδοχικά ταξίδια μου στη Μεγαλόνησο της Επανάστασης, που άλλαζε μπροστά στα μάτια μου - παιδιά που άκουγαν χιπ χοπ, φορούσαν αμερικανικά ρούχα, ονειρεύονταν μια αλλιώτικη, πιο ελεύθερη ζωή, με ταξίδια και ίντερνετ και κινητά τηλέφωνα και καλοπληρωμένες δουλειές, αλλά ταυτόχρονα ένιωθαν περήφανα για τον τόπο τους και τον λαό τους, και θα πολεμούσαν ξανά για την ανεξαρτησία του, αν χρειαζόταν.

Οταν, βέβαια, τους ρωτούσα «τι θα γίνει όταν πεθάνει ο Φιντέλ;», όλοι τα μασούσαν, όλοι μου έλεγαν «θα δούμε».

Και τώρα ο Κάστρο, ο «Ελ Σιντ» της επανάστασης, πέθανε - λίγες μέρες μετά την εκλογή στο τιμόνι των ΗΠΑ του ακροδεξιού Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει ορκιστεί να καταργήσει τα διστακτικά βήματα συνεννόησης με την Κούβα που επιχείρησε ο Ομπάμα.

Και πέθανε, νομίζω, πικραμένος, όχι τόσο για την έλευση του Τραμπ όσο για τη διαδοχική κατάρρευση μιας ολόκληρης σειράς από αριστερές κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική, που αφήνει ξανά την Κούβα πάντερμη απέναντι στις επιθέσεις -και τα δολάρια- του μεγάλου γείτονά της.

Ειδικά ο πρόωρος θάνατος του καλύτερου «μαθητή του», του Βενεζουελάνου ηγέτη Ούγκο Τσάβες, υπήρξε βαρύτατο πλήγμα για τον Φιντέλ, που είχε πιστέψει πως είχε βρει στο πρόσωπό του τον ιδανικό συνεχιστή της πολιτικής του, τον νέο κληρονόμο του Μπολίβαρ και του Χοσέ Μαρτί.

Πόσο, όμως, να αντέξει κι αυτός; Δέκα χρόνια τώρα ακροβατούσε μεταξύ ζωής και θανάτου, κλέβοντας μήνες και χρόνια από τον Χάρο. Τώρα, έφυγε - και ο κόσμος μας δεν θα είναι πια ο ίδιος.

Αντιός, κομαντάντε.

"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 27/11/16

Φιντέλ Κάστρο: Το πλουσιόπαιδο που έγινε επαναστάτης
Κυβέρνησε επί 49 χρόνια με πυγμή και ρεαλισμό, κυνηγώντας στην πράξη το άπιαστο όνειρο του σοσιαλισμού

Του Σάκη Μαλαβάκη

«Ξεκίνησα την επανάσταση με 82 άνδρες το 1956. Αν την έκανα ξανά, θα διάλεγα μόνο 10 έως 15 άνδρες με απόλυτη πίστη. Δεν έχει σημασία πόσο μικρός είσαι αν έχεις πίστη και σχέδιο δράσης» είχε πει ο Φιντέλ Κάστρο για την οργάνωση της πιο επιτυχημένης μεταπολεμικής επανάστασης του περασμένου αιώνα: αυτής που οδήγησε στην ανατροπή του δικτάτορα Μπατίστα της Κούβας, την Πρωτοχρονιά του 1959. Στις 8 Ιανουαρίου της ίδιας χρονιάς ο κομαντάντε Φιντέλ εισήλθε θριαμβευτής στην Αβάνα μαζί με τον αδελφό του, τον σημερινό πρόεδρο της Κούβας Ραούλ Κάστρο, τον αργεντινό γιατρό και σύντροφό του Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα και άλλους γενειοφόρους («barbudos») αντάρτες.

Ο Κάστρο άφησε την τελευταία του πνοή τα ξημερώματα του Σαββάτου, σε ηλικία 90 ετών. Κυβέρνησε επί 49 χρόνια - μέχρι το 2008, οπότε παρέδωσε την εξουσία στον 85χρονο σήμερα Ραούλ -, με πυγμή, ρεαλισμό και ιδεολογική συνέπεια, Κυνήγησε στην πράξη το άπιαστο όνειρο του σοσιαλισμού και κατάφερε να το ακουμπήσει, χωρίς να το φτάσει ποτέ. «Οταν θα εκπληρώσουμε τις υποσχέσεις μας για καλή διακυβέρνηση, τότε θα ξυρίσω τη γενειάδα μου» έλεγε αστειευόμενος.

Παιδεία και γιατροί για όλους
Γιος εύπορου κτηματία ισπανικής καταγωγής, πλουσιόπαιδο που έγινε επαναστάτης, ο Φιντέλ Κάστρο έβγαλε σχολείο Ιησουιτών και σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας.

Σύμβολο της αντίστασης στην ιμπεριαλιστική Αμερική του Ψυχρού Πολέμου, ο Φιντέλ μετέτρεψε το νησί του από «χώρο διασκέδασης» των πλούσιων Αμερικανών σε κράτος όπου τα βασικά αγαθά, υλικά και πνευματικά, παρέχονταν σε όλο και περισσότερους Κουβανούς: εκπαίδευση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στέγη και τροφή. Την ίδια στιγμή, το καθεστώς καλλιέργησε την προσωπολατρία (στα σχολεία της Κούβας ακόμη και σήμερα, αντί για πρωινή προσευχή, οι μαθητές ψάλλουν ύμνους στον Φιντέλ και στον Τσε), κυνήγησε τους αντιφρονούντες και έκανε συμμαχία με τη Σοβιετική Ενωση.

Υπό την προστασία της ΕΣΣΔ
Εκμεταλλευόμενος επιδέξια - όσο και παρακινδυνευμένα - τη γεωστρατηγική σύγκρουση Ουάσιγκτον - Κρεμλίνου, ο Κάστρο κατάφερε να αποτρέψει την εισβολή που οργάνωσε η CIA το 1961 στον Κόλπο των Χοίρων και να τεθεί η χώρα του για δεκαετίες υπό σοβιετική προστασία, μετά την απόσυρση των σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων από την Καραϊβική, το 1962, γεγονός που έφερε για πρώτη φορά την ανθρωπότητα στο χείλος ενός Αρμαγεδδώνα με χρήση ατομικών όπλων.

Μετά το 1990 και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, τα πράγματα άλλαξαν. Δεν υπήρχε πια κανείς να βοηθήσει την Κούβα να αντιμετωπίσει το εξοντωτικό οικονομικό εμπάργκο που της επέβαλαν οι ΗΠΑ το 1962. «Πρέπει να δεχτούμε τα γεγονότα. Με απλά λόγια, ότι το σοσιαλιστικό στρατόπεδο κατέρρευσε» είπε ο Φιντέλ. Ακολούθησε η πιο σκληρή περίοδος για τον κουβανέζικο λαό. Υπήρχαν ελλείψεις στο ψωμί, στα ανταλλακτικά, στα ρούχα. Μικρή αναλαμπή ήταν η συνδρομή του ηγέτη της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες, θαυμαστή του Κάστρο, ο οποίος την περίοδο 2005 - 2013 παρείχε φτηνό πετρέλαιο στην Κούβα.

Οι διάδοχοι του Ραούλ
«Δεν πιστεύω ότι ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο είναι η μεγάλη δοκιμασία για την επιβίωση του κουβανέζικου καθεστώτος. Η πραγματική δοκιμασία θα έρθει όταν η επανάσταση πρέπει να περάσει στην επόμενη γενιά ηγετών. Και αυτό θα συμβεί όταν αποχωρήσει ο Ραούλ Κάστρο» εκτίμησε ο Φιλ Πίτερς, ειδικός αναλυτής του Ινστιτούτου Λέξινγκτον στις ΗΠΑ.

Σήμερα εκτιμάται ότι υπάρχουν στην Κούβα τουλάχιστον τρεις πενηντάρηδες που μπορούν να συνεχίσουν τη «γερασμένη επανάσταση», όπως την αποκαλούν πολλοί, στον δρόμο των ανοιγμάτων στην ελεύθερη αγορά και της αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, που ξεκίνησε ο Ραούλ Κάστρο με τον απερχόμενο αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα το 2014. Επικρατέστερος θεωρείται ο 56χρονος Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Αβάνας.