"...Ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης έκανε κάτι που δεν ήταν αυτονόητο στην κατοχική Ελλάδα. Ανέλαβε να κρύψει στο σπίτι του στην Κηφισιά και να προστατέψει τον ελληνοεβραίο φίλο του, Ασέρ Μωυσή, από τους ναζί και τα στρατόπεδα εξόντωσης. Το έκανε ως πράξη αυτονόητη, παρότι γνώριζε τους κινδύνους. Για εκείνη την πράξη του, στο θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών, στις 11 Φεβρουαρίου, τιμήθηκε με την απονομή του μεταλλίου και διπλώματος «Δίκαιος των Εθνών» του Yad Vashem, το οποίο παρέλαβε ο γιος του, καθηγητής και πρώην υπουργός Τάσος Γιαννίτσης...."

Από "ΤΑ ΝΕΑ", ηλεκτρονική έκδοση

«Ο πατέρας μας έκανε το καθήκον του»
Πώς ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης έσωσε από τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου την εβραϊκή οικογένεια του Ασέρ Μωυσή

Του Ηλία Κανέλλη

Το σκληρό 1943, ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης έκανε κάτι που δεν ήταν αυτονόητο στην κατοχική Ελλάδα. Ανέλαβε να κρύψει στο σπίτι του στην Κηφισιά και να προστατέψει τον ελληνοεβραίο φίλο του, Ασέρ Μωυσή, από τους ναζί και τα στρατόπεδα εξόντωσης. Το έκανε ως πράξη αυτονόητη, παρότι γνώριζε τους κινδύνους. Για εκείνη την πράξη του, στο θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών, στις 11 Φεβρουαρίου, τιμήθηκε με την απονομή του μεταλλίου και διπλώματος «Δίκαιος των Εθνών» του Yad Vashem, το οποίο παρέλαβε ο γιος του, καθηγητής και πρώην υπουργός Τάσος Γιαννίτσης. Οπως λέχθηκε στην έντονα φορτισμένη αυτή εκδήλωση, «η πράξη αυτή ανήκε στις εξαιρέσεις και αποτελούσε μια υπέρβαση, που εκπέμπει πολλά και σημαντικά μηνύματα». Η παρουσίαση που ακολουθεί, αποτελεί μια μικρή σύνθεση των όσων είπε ο Τάσος Γιαννίτσης - και τα κενά της ιστορίας συμπληρώθηκαν με τα λόγια του εγγονού του Ασέρ Μωυσή, Αλέξανδρου.

Ο πατέρας μας έκανε το καθήκον του. Ηταν καθήκον που απέρρεε από τη φιλία που τον έδενε με την οικογένεια Ασέρ Μωυσή. Αλλά και εξέφραζε την αντίληψή του για τη ζωή και τις αξίες του.

Ο Ασέρ Μωυσής καταγόταν από τα Τρίκαλα. Η σύζυγός του Γέτη, το γένος Λεβή, από τα Γιάννινα. Είχαν δύο παιδιά, τη Μιρέττα και τον Ραφαλάκο. Στην Κατοχή κρυβόντουσαν με άλλα ονόματα. Ηταν η οικογένεια Μάντζαρη. Ο Ασέρ μετονομάστηκε σε Αλέξανδρο. Η Γέτη έγινε Καίτη. Ο Ραφαλάκος έγινε Δημητράκης. Και η Μιρέττα, Μαρία.

Ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης και ο Ασέρ Μωυσής γνωρίζονταν από το πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια, συνεργάστηκαν επαγγελματικά. Κάθε συμβολαιογραφική πράξη της οικογένειας Μωυσή φέρει την υπογραφή Γιαννίτση.

Το 1943, οι έλληνες Εβραίοι ήσαν στο στόχαστρο των ναζιστικών Αρχών Κατοχής. Ο Ασέρ Μωυσής ένιωσε τον κίνδυνο. Ζήτησε άραγε τη βοήθεια του Κωνσταντίνου Γιαννίτση; Την πρότεινε εκείνος; Η ουσία είναι ότι, όταν χρειάστηκε, ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης είπε στον Ασέρ Μωυσή: «Το σπίτι στην Κηφισιά είναι άδειο, κρυφτείτε εκεί, δεν θα ενοχληθούμε».

Οταν ξεκίνησε η φιλοξενία της οικογένειας του Ασέρ Μωυσή στο σπίτι μας, τον Οκτώβριο του 1943, η μητέρα μου, Τερψιχόρη, στην οποία άλλωστε ανήκε το σπίτι, ήταν έγκυος σε εμένα. Η αδελφή μου, Λένα, ήταν οκτώ ετών. Οι γονείς μου δεν σκέφτηκαν τον κίνδυνο. Και έκαναν κάτι απλό: το χρέος τους.

Ολοι εμείς, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ο καθένας μας, έχουμε γνωρίσει διάφορες νίκες και ήττες στη ζωή μας, όπως και την ικανοποίηση ή την απογοήτευση που συνοδεύουν την καθεμιά. Ομως η αίσθηση ότι μέλη της οικογένειάς σου στήριξαν ενεργά φίλους ή συνανθρώπους τους για να ξεφύγουν από τη θανάσιμη απειλή του Ολοκαυτώματος είναι κάτι που ξεπερνάει κάθε άλλη ικανοποίηση.

Διάβασα πρόσφατα σε μια εφημερίδα για την Ιρένε Σέντλερ. Η γυναίκα αυτή, στη Βαρσοβία, έσωσε από το Ολοκαύτωμα 2.500 παιδιά, εφοδιάζοντάς τα με πλαστά χαρτιά, και, όπως φαίνεται να είπε, κάθε φορά που έσωζε μια ζωή ήταν σαν να έσωζε τον κόσμο όλο. Διακινδύνευσε λοιπόν τη ζωή της 2.500 φορές και έσωσε τον κόσμο όλο 2.500 φορές. Προσπάθησα να σκεφτώ το μεγαλείο της σκέψης και των συναισθημάτων αυτής της γυναίκας.

Δύο απλοί άνθρωποι

Προσωπικά, είχα την ευκαιρία να βλέπω συχνά τον Ασέρ Μωυσή στο σπίτι μας. Ηταν ένα πρόσωπο που σου ενέπνεε σοβαρότητα, κύρος και σεβασμό. Στις 7 Νοεμβρίου του 2011 είχα την τιμή να μιλήσω στην παρουσίαση του βιβλίου «Κληροδότημα» που εξέδωσε ο Ραφαήλ Μωυσής και αναφέρεται στον πατέρα του. Θα ήθελα να επαναλάβω δύο σημεία από εκείνη την ομιλία μου.

Πρώτον, ο Ασέρ Μωυσής, ένας εκπρόσωπος των αδυσώπητα κατατρεγμένων - όπως ο ίδιος αναφέρει -, σε μια εποχή όπου το μίσος και ο φανατισμός θα είχαν κάθε δικαιολογία να είναι υπαρκτά στη γραφή του, γράφει και καταγράφει σοβαρά και ψύχραιμα, χωρίς φανατισμό, τις σκέψεις και τα βιώματά του. Η αξία μιας τέτοιας γραφής, στην ουσία, μιας τέτοιας αντίληψης, είναι ανεκτίμητη, όχι μόνο για την εποχή εκείνη, αλλά και για τη σημερινή.

Δεύτερον, ο Ασέρ Μωυσής στα κείμενά του εκφράζει τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη του απέναντι στον ελληνικό λαό για την αλληλεγγύη και τη βοήθεια που προσέφερε στο να διασωθεί ο εβραϊκός πληθυσμός στη Νότια Ελλάδα. Τα λόγια αυτά εκπέμπουν γενναιότητα ψυχής και ανωτερότητα, αν λάβει κανείς υπόψη όσα διαδραματίστηκαν την εποχή εκείνη στη χώρα και όσα έζησε και ο ίδιος και η οικογένειά του. Πάντως, αν σκεφτεί κανείς περισσότερο, η πραγματικότητα πίσω από τα λόγια αυτά είναι δύσκολη. Γιατί η γεωγραφική διχοτόμηση σε Βόρεια και Νότια αποκαλύπτει την εικόνα μιας Ελλάδας που από τη μια σε κάνει υπερήφανο και από την άλλη δημιουργεί συναισθήματα οδύνης και αισχύνης.

Οφείλω να σημειώσω μόνο δύο πράγματα και για τον πατέρα μου. Είμαστε υπερήφανοι γι' αυτόν. Αφιέρωσε τη ζωή του να εξασφαλίσει στα παιδιά και στα εγγόνια του ό,τι καλύτερο μπορούσε, και δεν μας στενοχώρησε ποτέ.

Θέμα επιλογής

«Η ιστορία του κόσμου δεν ξεκινάει σήμερα», είπε απευθυνόμενος στα παιδιά της Α’ Λυκείου που παρακολουθούσαν, ο Τάσος Γιαννίτσης. «Είναι ένα ιστορικό μιας αέναης σύγκρουσης μεταξύ δημιουργικών και καταστροφικών δυνάμεων. Δεν κυριαρχεί μόνο η Sapienza, η σοφία, αλλά και ισχυρές δυνάμεις καταστροφής και αυτοκαταστροφής. Το εκκρεμές κινείται προς τις δυο πλευρές και δεν θα σταματήσει να κινείται. Αλλά το πού θα βρεθεί ο καθένας δεν το καθορίζει μόνο η τύχη».