Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" και "ΤΑ ΝΕΑ"
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", πρωτοσέλιδο, 23/03/17
"ΤΑ ΝΕΑ", Πρώτο πλάνο, 23/03/17
Αμέλεια ή δολιοφθορά;
Της Λίας Νεσφυγέ
Απαντήσεις στα ερωτήματα που εγείρονται για την αιτία που προκάλεσε την καταστροφική πυρκαγιά στο ιστορικό τέμενος Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο προσπαθούν να δώσουν οι αρμόδιοι της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Κλιμάκια εμπειρογνωμόνων και ειδικοί του ανακριτικού τμήματος της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας αναμένεται να μεταβούν στο Διδυμότειχο προκειμένου να αποκτήσουν πλήρη εικόνα και να μη μείνει η παραμικρή σκιά για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ξέσπασε η μεγάλη φωτιά. Η έρευνα των αρμοδίων της Πυροσβεστικής για το ιστορικό τέμενος αποτελεί προτεραιότητα ώστε να διελευκανθούν πλήρως και όσο το δυνατόν συντομότερα τα αίτια της φωτιάς και να αποδοθούν τυχόν ευθύνες. Ηταν τέτοια η ένταση και η έκταση της καταστροφικής φωτιάς, ώστε μέχρι χθες το απόγευμα δεν είχε ολοκληρωθεί το έργο της αποκάθαρσης για να μπορέσουν να εισέλθουν οι αρμόδιοι του ανακριτικού για τις έρευνες. Ισχυρές δυνάμεις της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας θα παραμείνουν στον χώρο μέχρι τα ξημερώματα για την περιφρούρησή του και για να προλάβουν τυχόν αναζωπυρώσεις. Οι έρευνες των αρμοδίων έχουν ξεκινήσει από μηδενική βάση με όλα τα ενδεχόμενα, όπως η αμέλεια, ακόμα και η δολιοφθορά, να παραμένουν ανοιχτά.
Η φωτιά ξέσπασε στις 3 τα ξημερώματα στο εσωτερικό του τεμένους και έλαβε ταχύτατα διαστάσεις λόγω της μεγάλης ποσότητας ξυλείας που υπήρχε στον χώρο. Φλόγες που έφθαναν σε μεγάλο ύψος ξεπηδούσαν από το τέμενος, ενώ υπήρχε κίνδυνος επέκτασης σε γύρω κτίρια και σπίτια τα οποία εκκενώθηκαν προληπτικά. Παρά το γεγονός ότι το φλεγόμενο κτίριο «πολιορκήθηκε» από τις πυροσβεστικές δυνάμεις, η φωτιά περιορίστηκε στις οκτώ το πρωί.
Οι ζημιές. Από την πρώτη αποτίμηση των ζημιών, έχει καταστραφεί η ξύλινη στέγη και έχει αλλοιωθεί η κατασκευή που είχε γίνει για την προστασία του κτιρίου κατά την αναστήλωση. Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν οι Αρχές της Πυροσβεστικής στις εργασίες οι οποίες γίνονταν στο κτίριο. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, άλλωστε, είχε προκληθεί από εργασίες οξυγονοκόλλησης μια μικρή φωτιά, η οποία κατασβέσθηκε από εργαζομένους πριν ακόμα φθάσουν οι πυροσβέστες.
Μια πρώτη σκέψη που ερευνάται είναι η φωτιά να μην έσβησε πλήρως και να έμεινε μια πολύ μικρή εστία που εξελίχθηκε στη μεγάλη πυρκαγιά. Ειδικοί πάντως δεν θεωρούν πιθανή αυτή την εκδοχή της αναζωπύρωσης, καθώς το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε είναι πολύ μεγάλο. Θεωρούν πιθανότερο να συνέβη κάτι άλλο. Από την πρώτη εικόνα, πάντως, δεν φαίνονται ενδείξεις δολιοφθοράς καθώς δεν υπήρχαν εμφανή ίχνη παραβίασης. Για την αποκατάσταση της καταστροφής έχει προκληθεί μεγάλη κινητοποίηση, ενώ ο υπουργός Παιδείας σε ανακοίνωσή του επισήμανε ότι ήδη έχει επικοινωνήσει με τους πρυτάνεις του Πολυτεχνείου, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και τον κοσμήτορα της Πολυτεχνικής του Δημοκρίτειου για να συνδράμουν στο έργο του υπουργείου Πολιτισμού.
Τέμενος Βαγιαζήτ
Το «μαύρο κουτί» της καταστροφής
Η αδιαφορία της πολιτείας άφησε ένα από τα σπουδαιότερα ισλαμικά μνημεία στην Ευρώπη να παραδοθεί στις φλόγες
Της Μαρίας Αδαμοπούλου
Παρελθόν αποτελεί η εντυπωσιακή στέγη του (λεγόμενου) Τεμένους Βαγιαζήτ, ενός από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα μουσουλμανικά τεμένη της Ευρώπης.
Τολμηρή ως προς τον σχεδιασμό της (ήταν μεγάλων διαστάσεων δρύινη και πυραμιδοειδής κι όχι θολωτή όπως ήταν ο κανόνας) και ως προς την τεχνική της κατασκευής της (αποτελείται από μικρές σανίδες, κατάλληλα προσαρμοσμένες μεταξύ τους οι οποίες στο σύνολό τους αναρτώνται από το κεντρικό τμήμα του ξύλινου σκελετού της οροφής) - η στέγη που ήδη είχε καταρρεύσει εν μέρει - και για τον λόγο αυτό είχαν ξεκινήσει εργασίες αναστήλωσης, πλέον θα πρέπει να ανακατασκευαστεί εξ ολοκλήρου από νέο υλικό.
«Ευτυχώς έχει γίνει πλήρης αποτύπωση της στέγης και θα μπορέσουμε να την αποκαταστήσουμε», εξήγησε στα «ΝΕΑ» η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Μαρία Βλαζάκη, η οποία ηγήθηκε επιστημονικής ομάδας που έσπευσε για αυτοψία χθες.
Παραδέχθηκε ότι πολλά σημεία του κτιρίου, η επιφάνεια του οποίου ξεπερνά τα 900 τ.μ., έχουν καλυφθεί από αιθάλη, όπως και ο μιναρές, αλλά εκτιμά ότι πρόκειται για επιφανειακές και αντιμετωπίσιμες φθορές.
Χωρίς νυχτοφύλακα καθώς «δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να κλαπεί», με μία φύλακα μόνο για τις πρωινές ώρες, το μη επισκέψιμο Τέμενος Βαγιαζήτ τον τελευταίο καιρό είχε αποκτήσει ένα προσωρινό στέγαστρο ώστε να προστατεύεται από τα νερά της βροχής αλλά και για να διευκολύνει την πρόσβαση των ειδικών που ήθελαν να μελετήσουν την κατάσταση των ξύλων ενόψει των εργασιών αναστήλωσης που είχαν προγραμματιστεί με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ύψους 5 εκατ. ευρώ.
Η απώλεια και το μοιραίο λάθος της αποκατάστασης
Ειδικού Συνεργάτη
Επί της παλαιάς οδού Τραϊανούπολης - Αδριανούπολης, το Μπουγιούκ Τζαμί, το Μεγάλο Τέμενος, ξεκίνησε να κατασκευάζεται στα τέλη του 14ου αιώνα από τον Βαγιαζήτ Α' Γιλντιρίμ, δηλαδή τον Κεραυνό, για να ολοκληρωθεί το 1420 από τον Μωάμεθ Α'. Εμβαδού περίπου 1.000 τ.μ., είναι το μεγαλύτερο μουσουλμανικό τέμενος των Βαλκανίων, το σπουδαιότερο ισλαμικό μνημείο της Ευρώπης λόγω της μοναδικότητας της ξυλοκατασκευής της στέγης και του ξύλινου δρύινου θόλου, που μαζί με τον ζωγραφικό διακόσμο - την ουράνια πόλη πάνω από το μιχράμπ και τα θρησκευτικά κείμενα σε καλλιγραφική γραφή στους πεσσούς και τους τοίχους - κοσμούν εσωτερικά το μνημείο. Σήμερα, στην κεντρική πλατεία του Διδυμότειχου, αποτελεί τοπόσημο για την πόλη και ολόκληρη τη Θράκη.
Το τέμενος, κηρυγμένο μνημείο το 1946, προστατεύεται αυτοδικαίως από τον αρχαιολογικό νόμο 3028/2002. Οι εργασίες αποκατάστασής του - έργο σύνθετο, που ανέλαβαν οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού - εντατικοποιήθηκαν την περίοδο 2013-2014, καθώς το έργο είχε ενταχθεί στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης 2007-2013. Στο πλαίσιο του έργου κατασκευάστηκε το εξωτερικό μεταλλικό στέγαστρο προστασίας του μνημείου, ενώ πραγματοποιήθηκαν και άλλες εργασίες, όπως η ανασκαφική διερεύνηση του περιβάλλοντος χώρου, ο καθαρισμός των σανιδωμάτων, η συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου.
Οι εργασίες αποκατάστασης της στέγης και του μιναρέ είχαν προγραμματιστεί να υλοποιηθούν από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού με το σύστημα μελέτης - κατασκευής. Η θετική γνωμοδότηση του αρμόδιου Τεχνικού Συμβουλίου του υπουργείου Υποδομών, που εξασφαλίστηκε τον Δεκέμβριο 2014, δεν πήρε ποτέ τη μορφή υπουργικής απόφασης μετά την κυβερνητική αλλαγή τον Ιανουάριο 2015.
Ενώ η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης εξασφαλίζει τον Δεκέμβριο 2015 τη συνέχεια της χρηματοδότησης των εργασιών από το ΕΣΠΑ 2014-2020, το υπουργείο Πολιτισμού καθυστερεί δραματικά, με αέναες συζητήσεις, για την αλλαγή του τρόπου εκτέλεσης του έργου. Αποτέλεσμα, το υπουργείο να υποβάλει πρόταση συνέχισης των εργασιών τον Φεβρουάριο 2017, δηλαδή με καθυστέρηση 15 μηνών.
Ανακατασκευή, η λύση. Η χθεσινή πυρκαγιά προκάλεσε ανήκεστη βλάβη στο μνημείο. Οι αρμόδιοι δηλώνουν έτοιμοι να προχωρήσουν στην αποκατάσταση του τεμένους. Να αποκαταστήσουν τι; Τις ξυλοκατασκευές που καταστράφηκαν ολοσχερώς; Μόνο η ανακατασκευή του απολεσθέντος μέρους του μνημείου είναι δυνατή υπό την προϋπόθεση ότι η πυρκαγιά δεν προκάλεσε σοβαρά στατικά προβλήματα στο οικοδόμημα. Η απώλεια για τον πολιτιστικό απόθεμα της Ευρώπης είναι τεράστια. Το ποιους βαραίνει η ευθύνη αυτής της απώλειας χρήζει άμεσης και δίκαιης διερεύνησης.
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/03/17
"...Σύμφωνα με καταγγελίες γειτόνων, το τέμενος στο οποίο γίνονταν επί χρόνια αλλά σε ρυθμούς χελώνας αναστηλωτικές εργασίες, ήταν ξέφραγο αμπέλι, καθώς οι αρμόδιοι «είχαν τοποθετήσει έναν φύλακα ο οποίος δεν εμφανιζόταν ποτέ…». Προς το μεσημέρι η Πυροσβεστική έσβησε τη φωτιά, όμως ο κίνδυνος να καταρρεύσει το εναπομείναν μεταλλικό στέγαστρο παρέμενε και γι’ αυτό οι Αρχές δεν επέτρεπαν την πρόσβαση σε κοντινή απόσταση. Το τέμενος δεν χρησιμοποιείτο επί πολλά χρόνια ως λατρευτικός χώρος από τους 5.000 μουσουλμάνους του Εβρου, οι οποίοι τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα σε άλλο, μικρότερο τζαμί. Δεν έπαυε ωστόσο να έχει το δικό του ιστορικό φορτίο και για την κοινωνία να αποτελεί ελπίδα για την προσέλκυση τουρισμού...."
http://www.kathimerini.gr/901792/article/epikairothta/ellada/varia-plhgwmeno-to-istoriko-tzami
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/03/17
"....Τα πράγματα βάλτωσαν ακόμη περαιτέρω για την εξέλιξη του έργου όταν η νέα κυβέρνηση δέχθηκε να αφήσει το έργο με αυτεπιστασία στην υποστελεχωμένη τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, η οποία έως τότε συνεργαζόταν για το έργο με τη Διεύθυνση Βυζαντινών του ΥΠΠΟΑ. Χωρίς μηχανικό στο δυναμικό της και με μία μόνο αρχαιολόγο, που έχει βάση τη Θεσσαλονίκη, η τοπική Εφορεία ανέλαβε ένα έργο που την ξεπερνούσε. Οι ηγεσίες στο ΥΠΠΟΑ δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα και τη σημασία του έργου, που δεν είναι μόνο αρχαιολογική, αλλά ούτε και να συντονίσουν τις υπηρεσίες κατά τρόπο τέτοιο ώστε να είναι σε θέση να υπηρετήσουν ένα στόχο με βάση ένα χρονοδιάγραμμα. Το χειρότερο είναι ότι ενώ η Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης έχει εγκρίνει χρηματοδότηση 5 εκατ. ευρώ και είναι έτοιμη να κάνει προκήρυξη για το ΕΣΠΑ 2014-2020 ήδη από τον Δεκέμβριο 2015, το ΥΠΠΟΑ δεν είχε προβεί σε κάποια κίνηση έως τον Φεβρουάριο 2017. Τότε μόνο, η Εφορεία Εβρου συντάσσει ένα τεχνικό δελτίο προσπαθώντας να αντεπεξέλθει όπως μπορεί. Το ΥΠΠΟΑ όφειλε το ίδιο να συντάξει τεχνικό δελτίο, να το στείλει στην Περιφέρεια και να προχωρήσει απρόσκοπτα το έργο. Αλλά αυτό δεν έγινε...."
http://www.kathimerini.gr/901853/article/epikairothta/ellada/istoriko-temenos-adiaforia-gia-to-ergo-apoysia-syntonismoy"...Η πρώτη τουρκική αντίδραση ήταν ιδιαίτερα προσεκτική. Σε ανακοινωθέν του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών ζητείται από τις ελληνικές αρχές «να καθορίσουν τα αίτια της φωτιάς», περιγράφοντας το τέμενος Μεχμέτ ως «ένα από τα πλέον διακεκριμένα παραδείγματα της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς μας με την Ελλάδα». Ζητείται η αποκατάστασή του στην αρχική μορφή –και υπενθυμίζονται οι κοινές αποφάσεις Ελλάδας και Τουρκίας– όπως αυτή αντικατοπτρίζεται και στις συμφωνίες που υπογράφηκαν στο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών για τη διατήρηση των πολιτισμικών αγαθών. Μάλιστα, η Τουρκία εκφράζει την πρόθεση «να συνεισφέρει με κάθε μέσο στην αποκατάσταση και τη συντήρηση» του τεμένους...."
http://www.kathimerini.gr/901855/article/epikairothta/politikh/prosektikh-antidrash-apo-agkyra-gia-to-temenos
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/03/17
Τέμενος: «Δεν υπάρχει αντίστοιχο,
Της Μαργαρίτας Πουρνάρα
«Από ιστορικής αλλά και αρχιτεκτονικής άποψης, το συγκεκριμένο τέμενος ήταν ίσως το σπουδαιότερο κατάλοιπο που άφησαν οι Οθωμανοί στην Ευρώπη. Πληροφορούμαι με μεγάλη θλίψη τις τεράστιες ζημιές που υπέστη από την πυρκαγιά, καθώς επρόκειτο για ένα μοναδικής ομορφιάς και σημασίας κτίσμα. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχό του πουθενά, χάρις στην ιδιαίτερη κατασκευή της στέγης του». Στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής βρίσκεται ο Αμερικανός Χιθ Λόρι. Επίτιμος καθηγητής Ιστορίας της έδρας Ατατούρκ στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον γνωρίζει πολύ καλά τα οθωμανικά μνημεία της Ελλάδος και μάλιστα έχει γράψει επιστημονικά συγγράμματα με το θέμα αυτό («In the footsteps of the Ottomans. A Search for Sacred Spaces & Architectural Monuments in Northern Greece» καθώς και το «Ottoman architecture in Greece»).
Συνεχίζει: «Αρχιτέκτων αυτού του οικοδομήματος που ξεκίνησε να κτίζεται επί Σουλτάνου Βαγιαζήτ, είναι κατά τη γνώμη μου ο Βεζύρης Χατζί Ιβάν Πασάς, του οποίου σώζεται και το πράσινο τζαμί στην Προύσα. Αυτό του Διδυμοτείχου έχει μια μνημειώδη πυραμιδοειδή ξυλοστέγη, κάλυψης ενός περίπου στρέμματος, που σχηματίζει στο εσωτερικό τρουλοειδή ψευδοροφή. Είναι φτιαγμένη με έναν ειδικό τρόπο από χιλιάδες κομματάκια ξύλου και ακόμα και αν δεν την είχε καταστρέψει η φωτιά, η αποκατάσταση θα ήταν ένας άθλος, διότι δεν υπάρχουν σήμερα τεχνίτες που να κάνουν αυτήν τη δουλειά, παρά μόνο κάποιοι ελάχιστοι στην Τουρκία. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Βούλγαροι κατακτητές αφαίρεσαν το μολύβδινο σκέπαστρο της στέγης για να φτιάξουν σφαίρες και έτσι προκλήθηκαν μεγάλες φθορές», μας εξηγεί ο Χιθ Λόρι.
Στην καρδιά της πρώτης πρωτεύουσας των Οθωμανών σε ευρωπαϊκό έδαφος, το τέμενος του Διδυμοτείχου φαίνεται επιβλητικό ακόμα και πίσω από την τεράστια σκαλωσιά που κάλυπτε μεγάλο μέρος του. Δυστυχώς, οι εργασίες στο εσωτερικό δεν επέτρεπαν επισκέπτες και έτσι μόνο από μακριά μπορούσε να το θαυμάσει κανείς. Kαι για να το δει από ψηλά έπρεπε να ανεβεί στο κάστρο της πόλης, όπως έκανα και εγώ φέτος το καλοκαίρι. Το μέγεθός του είναι εντυπωσιακό, αλλά αυτό που πραγματικά τραβάει την προσοχή είναι η στέγη και η καλλιγραφία που θεωρείται άριστο δείγμα της τέχνης αυτής για τις αρχές του 15ου αιώνα. Σε αντίθεση με τον Χιθ Λόρι, που πιστεύει ότι το τέμενος ξεκίνησε να κτίζεται επί Βαγιαζήτ (και το έργο σταμάτησε το 1402, όταν δηλαδή ο Σουλτάνος ηττήθηκε από τον Μογγόλο εμίρη Ταμερλάνο), ο Ελληνας μελετητής του, αρχιτέκτων-μηχανικός στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας, Αργύρης Βακιρτζής, έχει διαφορετική άποψη για το πότε ανεγέρθη. Πιστεύει ότι η οικοδόμησή του άρχισε στα τέλη της διακυβέρνησης του Σουλτάνου Μεχμέτ Α΄, του επονομαζόμενου Τσελεμπί. Σύμφωνα με τη μελέτη του, η αρχική κατασκευή θα είχε τέσσερις θόλους, αλλά κατασκευαστικά προβλήματα καθώς και ο θάνατος του Μεχμέτ ώθησαν τους κατασκευαστές να αναζητήσουν άλλη «λύση» για τη στέγη και έτσι προέκυψε η σπάνια πυραμίδα. «Η τεχνική των ξύλων με την οποία κατασκευάστηκε είναι βυζαντινής προέλευσης, την οποίαν αργότερα υιοθέτησαν και εξέλιξαν οι Οθωμανοί με καταπληκτικούς μάστορες. Οπωσδήποτε πρόκειται για ένα μοναδικό μνημείο στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια», δηλώνει στην «Κ», προσθέτοντας ότι ακόμα δεν έχει ενημερωθεί για τις ζημιές του μνημείου, αλλά ευτυχώς υπάρχει πολύ καλή τεκμηρίωση που θα βοηθούσε στην αποκατάσταση. Η δενδροχρονολόγηση της ξυλείας, πάντως, από το επάνω μέρος της στέγης μάς έδωσε το έτος κοπής: 1418. Kαι δυστυχώς όλα έγιναν στάχτη..
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", πρωτοσέλιδο, 23/03/17
"ΤΑ ΝΕΑ", Πρώτο πλάνο, 23/03/17
Αμέλεια ή δολιοφθορά;
Της Λίας Νεσφυγέ
Απαντήσεις στα ερωτήματα που εγείρονται για την αιτία που προκάλεσε την καταστροφική πυρκαγιά στο ιστορικό τέμενος Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο προσπαθούν να δώσουν οι αρμόδιοι της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Κλιμάκια εμπειρογνωμόνων και ειδικοί του ανακριτικού τμήματος της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας αναμένεται να μεταβούν στο Διδυμότειχο προκειμένου να αποκτήσουν πλήρη εικόνα και να μη μείνει η παραμικρή σκιά για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ξέσπασε η μεγάλη φωτιά. Η έρευνα των αρμοδίων της Πυροσβεστικής για το ιστορικό τέμενος αποτελεί προτεραιότητα ώστε να διελευκανθούν πλήρως και όσο το δυνατόν συντομότερα τα αίτια της φωτιάς και να αποδοθούν τυχόν ευθύνες. Ηταν τέτοια η ένταση και η έκταση της καταστροφικής φωτιάς, ώστε μέχρι χθες το απόγευμα δεν είχε ολοκληρωθεί το έργο της αποκάθαρσης για να μπορέσουν να εισέλθουν οι αρμόδιοι του ανακριτικού για τις έρευνες. Ισχυρές δυνάμεις της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας θα παραμείνουν στον χώρο μέχρι τα ξημερώματα για την περιφρούρησή του και για να προλάβουν τυχόν αναζωπυρώσεις. Οι έρευνες των αρμοδίων έχουν ξεκινήσει από μηδενική βάση με όλα τα ενδεχόμενα, όπως η αμέλεια, ακόμα και η δολιοφθορά, να παραμένουν ανοιχτά.
Η φωτιά ξέσπασε στις 3 τα ξημερώματα στο εσωτερικό του τεμένους και έλαβε ταχύτατα διαστάσεις λόγω της μεγάλης ποσότητας ξυλείας που υπήρχε στον χώρο. Φλόγες που έφθαναν σε μεγάλο ύψος ξεπηδούσαν από το τέμενος, ενώ υπήρχε κίνδυνος επέκτασης σε γύρω κτίρια και σπίτια τα οποία εκκενώθηκαν προληπτικά. Παρά το γεγονός ότι το φλεγόμενο κτίριο «πολιορκήθηκε» από τις πυροσβεστικές δυνάμεις, η φωτιά περιορίστηκε στις οκτώ το πρωί.
Οι ζημιές. Από την πρώτη αποτίμηση των ζημιών, έχει καταστραφεί η ξύλινη στέγη και έχει αλλοιωθεί η κατασκευή που είχε γίνει για την προστασία του κτιρίου κατά την αναστήλωση. Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν οι Αρχές της Πυροσβεστικής στις εργασίες οι οποίες γίνονταν στο κτίριο. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, άλλωστε, είχε προκληθεί από εργασίες οξυγονοκόλλησης μια μικρή φωτιά, η οποία κατασβέσθηκε από εργαζομένους πριν ακόμα φθάσουν οι πυροσβέστες.
Μια πρώτη σκέψη που ερευνάται είναι η φωτιά να μην έσβησε πλήρως και να έμεινε μια πολύ μικρή εστία που εξελίχθηκε στη μεγάλη πυρκαγιά. Ειδικοί πάντως δεν θεωρούν πιθανή αυτή την εκδοχή της αναζωπύρωσης, καθώς το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε είναι πολύ μεγάλο. Θεωρούν πιθανότερο να συνέβη κάτι άλλο. Από την πρώτη εικόνα, πάντως, δεν φαίνονται ενδείξεις δολιοφθοράς καθώς δεν υπήρχαν εμφανή ίχνη παραβίασης. Για την αποκατάσταση της καταστροφής έχει προκληθεί μεγάλη κινητοποίηση, ενώ ο υπουργός Παιδείας σε ανακοίνωσή του επισήμανε ότι ήδη έχει επικοινωνήσει με τους πρυτάνεις του Πολυτεχνείου, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και τον κοσμήτορα της Πολυτεχνικής του Δημοκρίτειου για να συνδράμουν στο έργο του υπουργείου Πολιτισμού.
Τέμενος Βαγιαζήτ
Το «μαύρο κουτί» της καταστροφής
Η αδιαφορία της πολιτείας άφησε ένα από τα σπουδαιότερα ισλαμικά μνημεία στην Ευρώπη να παραδοθεί στις φλόγες
Της Μαρίας Αδαμοπούλου
Παρελθόν αποτελεί η εντυπωσιακή στέγη του (λεγόμενου) Τεμένους Βαγιαζήτ, ενός από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα μουσουλμανικά τεμένη της Ευρώπης.
Τολμηρή ως προς τον σχεδιασμό της (ήταν μεγάλων διαστάσεων δρύινη και πυραμιδοειδής κι όχι θολωτή όπως ήταν ο κανόνας) και ως προς την τεχνική της κατασκευής της (αποτελείται από μικρές σανίδες, κατάλληλα προσαρμοσμένες μεταξύ τους οι οποίες στο σύνολό τους αναρτώνται από το κεντρικό τμήμα του ξύλινου σκελετού της οροφής) - η στέγη που ήδη είχε καταρρεύσει εν μέρει - και για τον λόγο αυτό είχαν ξεκινήσει εργασίες αναστήλωσης, πλέον θα πρέπει να ανακατασκευαστεί εξ ολοκλήρου από νέο υλικό.
«Ευτυχώς έχει γίνει πλήρης αποτύπωση της στέγης και θα μπορέσουμε να την αποκαταστήσουμε», εξήγησε στα «ΝΕΑ» η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Μαρία Βλαζάκη, η οποία ηγήθηκε επιστημονικής ομάδας που έσπευσε για αυτοψία χθες.
Παραδέχθηκε ότι πολλά σημεία του κτιρίου, η επιφάνεια του οποίου ξεπερνά τα 900 τ.μ., έχουν καλυφθεί από αιθάλη, όπως και ο μιναρές, αλλά εκτιμά ότι πρόκειται για επιφανειακές και αντιμετωπίσιμες φθορές.
Οι πληγές. Η φωτιά είναι ένας ακόμη εχθρός στο τέμενος το οποίο εγκαινιάστηκε το 1420 από τον σουλτάνο Μωάμεθ Α', γιο του Βαγιαζήτ του Γιλντιρίμ. Εκτός από τον χρόνο και την εγκατάλειψη, το μνημείο έχει στο παρελθόν πληγεί και από την υγρασία, η οποία έγινε αιτία να χαθεί η ζωγραφική παράσταση μιας γυναίκας που προσεύχεται.
Χωρίς νυχτοφύλακα καθώς «δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να κλαπεί», με μία φύλακα μόνο για τις πρωινές ώρες, το μη επισκέψιμο Τέμενος Βαγιαζήτ τον τελευταίο καιρό είχε αποκτήσει ένα προσωρινό στέγαστρο ώστε να προστατεύεται από τα νερά της βροχής αλλά και για να διευκολύνει την πρόσβαση των ειδικών που ήθελαν να μελετήσουν την κατάσταση των ξύλων ενόψει των εργασιών αναστήλωσης που είχαν προγραμματιστεί με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ύψους 5 εκατ. ευρώ.
Η απώλεια και το μοιραίο λάθος της αποκατάστασης
Ειδικού Συνεργάτη
Επί της παλαιάς οδού Τραϊανούπολης - Αδριανούπολης, το Μπουγιούκ Τζαμί, το Μεγάλο Τέμενος, ξεκίνησε να κατασκευάζεται στα τέλη του 14ου αιώνα από τον Βαγιαζήτ Α' Γιλντιρίμ, δηλαδή τον Κεραυνό, για να ολοκληρωθεί το 1420 από τον Μωάμεθ Α'. Εμβαδού περίπου 1.000 τ.μ., είναι το μεγαλύτερο μουσουλμανικό τέμενος των Βαλκανίων, το σπουδαιότερο ισλαμικό μνημείο της Ευρώπης λόγω της μοναδικότητας της ξυλοκατασκευής της στέγης και του ξύλινου δρύινου θόλου, που μαζί με τον ζωγραφικό διακόσμο - την ουράνια πόλη πάνω από το μιχράμπ και τα θρησκευτικά κείμενα σε καλλιγραφική γραφή στους πεσσούς και τους τοίχους - κοσμούν εσωτερικά το μνημείο. Σήμερα, στην κεντρική πλατεία του Διδυμότειχου, αποτελεί τοπόσημο για την πόλη και ολόκληρη τη Θράκη.
Το τέμενος, κηρυγμένο μνημείο το 1946, προστατεύεται αυτοδικαίως από τον αρχαιολογικό νόμο 3028/2002. Οι εργασίες αποκατάστασής του - έργο σύνθετο, που ανέλαβαν οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού - εντατικοποιήθηκαν την περίοδο 2013-2014, καθώς το έργο είχε ενταχθεί στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης 2007-2013. Στο πλαίσιο του έργου κατασκευάστηκε το εξωτερικό μεταλλικό στέγαστρο προστασίας του μνημείου, ενώ πραγματοποιήθηκαν και άλλες εργασίες, όπως η ανασκαφική διερεύνηση του περιβάλλοντος χώρου, ο καθαρισμός των σανιδωμάτων, η συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου.
Οι εργασίες αποκατάστασης της στέγης και του μιναρέ είχαν προγραμματιστεί να υλοποιηθούν από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού με το σύστημα μελέτης - κατασκευής. Η θετική γνωμοδότηση του αρμόδιου Τεχνικού Συμβουλίου του υπουργείου Υποδομών, που εξασφαλίστηκε τον Δεκέμβριο 2014, δεν πήρε ποτέ τη μορφή υπουργικής απόφασης μετά την κυβερνητική αλλαγή τον Ιανουάριο 2015.
Ενώ η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης εξασφαλίζει τον Δεκέμβριο 2015 τη συνέχεια της χρηματοδότησης των εργασιών από το ΕΣΠΑ 2014-2020, το υπουργείο Πολιτισμού καθυστερεί δραματικά, με αέναες συζητήσεις, για την αλλαγή του τρόπου εκτέλεσης του έργου. Αποτέλεσμα, το υπουργείο να υποβάλει πρόταση συνέχισης των εργασιών τον Φεβρουάριο 2017, δηλαδή με καθυστέρηση 15 μηνών.
Ανακατασκευή, η λύση. Η χθεσινή πυρκαγιά προκάλεσε ανήκεστη βλάβη στο μνημείο. Οι αρμόδιοι δηλώνουν έτοιμοι να προχωρήσουν στην αποκατάσταση του τεμένους. Να αποκαταστήσουν τι; Τις ξυλοκατασκευές που καταστράφηκαν ολοσχερώς; Μόνο η ανακατασκευή του απολεσθέντος μέρους του μνημείου είναι δυνατή υπό την προϋπόθεση ότι η πυρκαγιά δεν προκάλεσε σοβαρά στατικά προβλήματα στο οικοδόμημα. Η απώλεια για τον πολιτιστικό απόθεμα της Ευρώπης είναι τεράστια. Το ποιους βαραίνει η ευθύνη αυτής της απώλειας χρήζει άμεσης και δίκαιης διερεύνησης.
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/03/17
"...Σύμφωνα με καταγγελίες γειτόνων, το τέμενος στο οποίο γίνονταν επί χρόνια αλλά σε ρυθμούς χελώνας αναστηλωτικές εργασίες, ήταν ξέφραγο αμπέλι, καθώς οι αρμόδιοι «είχαν τοποθετήσει έναν φύλακα ο οποίος δεν εμφανιζόταν ποτέ…». Προς το μεσημέρι η Πυροσβεστική έσβησε τη φωτιά, όμως ο κίνδυνος να καταρρεύσει το εναπομείναν μεταλλικό στέγαστρο παρέμενε και γι’ αυτό οι Αρχές δεν επέτρεπαν την πρόσβαση σε κοντινή απόσταση. Το τέμενος δεν χρησιμοποιείτο επί πολλά χρόνια ως λατρευτικός χώρος από τους 5.000 μουσουλμάνους του Εβρου, οι οποίοι τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα σε άλλο, μικρότερο τζαμί. Δεν έπαυε ωστόσο να έχει το δικό του ιστορικό φορτίο και για την κοινωνία να αποτελεί ελπίδα για την προσέλκυση τουρισμού...."
http://www.kathimerini.gr/901792/article/epikairothta/ellada/varia-plhgwmeno-to-istoriko-tzami
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/03/17
"....Τα πράγματα βάλτωσαν ακόμη περαιτέρω για την εξέλιξη του έργου όταν η νέα κυβέρνηση δέχθηκε να αφήσει το έργο με αυτεπιστασία στην υποστελεχωμένη τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, η οποία έως τότε συνεργαζόταν για το έργο με τη Διεύθυνση Βυζαντινών του ΥΠΠΟΑ. Χωρίς μηχανικό στο δυναμικό της και με μία μόνο αρχαιολόγο, που έχει βάση τη Θεσσαλονίκη, η τοπική Εφορεία ανέλαβε ένα έργο που την ξεπερνούσε. Οι ηγεσίες στο ΥΠΠΟΑ δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα και τη σημασία του έργου, που δεν είναι μόνο αρχαιολογική, αλλά ούτε και να συντονίσουν τις υπηρεσίες κατά τρόπο τέτοιο ώστε να είναι σε θέση να υπηρετήσουν ένα στόχο με βάση ένα χρονοδιάγραμμα. Το χειρότερο είναι ότι ενώ η Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης έχει εγκρίνει χρηματοδότηση 5 εκατ. ευρώ και είναι έτοιμη να κάνει προκήρυξη για το ΕΣΠΑ 2014-2020 ήδη από τον Δεκέμβριο 2015, το ΥΠΠΟΑ δεν είχε προβεί σε κάποια κίνηση έως τον Φεβρουάριο 2017. Τότε μόνο, η Εφορεία Εβρου συντάσσει ένα τεχνικό δελτίο προσπαθώντας να αντεπεξέλθει όπως μπορεί. Το ΥΠΠΟΑ όφειλε το ίδιο να συντάξει τεχνικό δελτίο, να το στείλει στην Περιφέρεια και να προχωρήσει απρόσκοπτα το έργο. Αλλά αυτό δεν έγινε...."
http://www.kathimerini.gr/901853/article/epikairothta/ellada/istoriko-temenos-adiaforia-gia-to-ergo-apoysia-syntonismoy"...Η πρώτη τουρκική αντίδραση ήταν ιδιαίτερα προσεκτική. Σε ανακοινωθέν του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών ζητείται από τις ελληνικές αρχές «να καθορίσουν τα αίτια της φωτιάς», περιγράφοντας το τέμενος Μεχμέτ ως «ένα από τα πλέον διακεκριμένα παραδείγματα της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς μας με την Ελλάδα». Ζητείται η αποκατάστασή του στην αρχική μορφή –και υπενθυμίζονται οι κοινές αποφάσεις Ελλάδας και Τουρκίας– όπως αυτή αντικατοπτρίζεται και στις συμφωνίες που υπογράφηκαν στο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών για τη διατήρηση των πολιτισμικών αγαθών. Μάλιστα, η Τουρκία εκφράζει την πρόθεση «να συνεισφέρει με κάθε μέσο στην αποκατάσταση και τη συντήρηση» του τεμένους...."
http://www.kathimerini.gr/901855/article/epikairothta/politikh/prosektikh-antidrash-apo-agkyra-gia-to-temenos
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/03/17
Τέμενος: «Δεν υπάρχει αντίστοιχο,
χάρις στην ιδιαίτερη κατασκευή της στέγης»
Της Μαργαρίτας Πουρνάρα
«Από ιστορικής αλλά και αρχιτεκτονικής άποψης, το συγκεκριμένο τέμενος ήταν ίσως το σπουδαιότερο κατάλοιπο που άφησαν οι Οθωμανοί στην Ευρώπη. Πληροφορούμαι με μεγάλη θλίψη τις τεράστιες ζημιές που υπέστη από την πυρκαγιά, καθώς επρόκειτο για ένα μοναδικής ομορφιάς και σημασίας κτίσμα. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχό του πουθενά, χάρις στην ιδιαίτερη κατασκευή της στέγης του». Στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής βρίσκεται ο Αμερικανός Χιθ Λόρι. Επίτιμος καθηγητής Ιστορίας της έδρας Ατατούρκ στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον γνωρίζει πολύ καλά τα οθωμανικά μνημεία της Ελλάδος και μάλιστα έχει γράψει επιστημονικά συγγράμματα με το θέμα αυτό («In the footsteps of the Ottomans. A Search for Sacred Spaces & Architectural Monuments in Northern Greece» καθώς και το «Ottoman architecture in Greece»).
Συνεχίζει: «Αρχιτέκτων αυτού του οικοδομήματος που ξεκίνησε να κτίζεται επί Σουλτάνου Βαγιαζήτ, είναι κατά τη γνώμη μου ο Βεζύρης Χατζί Ιβάν Πασάς, του οποίου σώζεται και το πράσινο τζαμί στην Προύσα. Αυτό του Διδυμοτείχου έχει μια μνημειώδη πυραμιδοειδή ξυλοστέγη, κάλυψης ενός περίπου στρέμματος, που σχηματίζει στο εσωτερικό τρουλοειδή ψευδοροφή. Είναι φτιαγμένη με έναν ειδικό τρόπο από χιλιάδες κομματάκια ξύλου και ακόμα και αν δεν την είχε καταστρέψει η φωτιά, η αποκατάσταση θα ήταν ένας άθλος, διότι δεν υπάρχουν σήμερα τεχνίτες που να κάνουν αυτήν τη δουλειά, παρά μόνο κάποιοι ελάχιστοι στην Τουρκία. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Βούλγαροι κατακτητές αφαίρεσαν το μολύβδινο σκέπαστρο της στέγης για να φτιάξουν σφαίρες και έτσι προκλήθηκαν μεγάλες φθορές», μας εξηγεί ο Χιθ Λόρι.
Στην καρδιά της πρώτης πρωτεύουσας των Οθωμανών σε ευρωπαϊκό έδαφος, το τέμενος του Διδυμοτείχου φαίνεται επιβλητικό ακόμα και πίσω από την τεράστια σκαλωσιά που κάλυπτε μεγάλο μέρος του. Δυστυχώς, οι εργασίες στο εσωτερικό δεν επέτρεπαν επισκέπτες και έτσι μόνο από μακριά μπορούσε να το θαυμάσει κανείς. Kαι για να το δει από ψηλά έπρεπε να ανεβεί στο κάστρο της πόλης, όπως έκανα και εγώ φέτος το καλοκαίρι. Το μέγεθός του είναι εντυπωσιακό, αλλά αυτό που πραγματικά τραβάει την προσοχή είναι η στέγη και η καλλιγραφία που θεωρείται άριστο δείγμα της τέχνης αυτής για τις αρχές του 15ου αιώνα. Σε αντίθεση με τον Χιθ Λόρι, που πιστεύει ότι το τέμενος ξεκίνησε να κτίζεται επί Βαγιαζήτ (και το έργο σταμάτησε το 1402, όταν δηλαδή ο Σουλτάνος ηττήθηκε από τον Μογγόλο εμίρη Ταμερλάνο), ο Ελληνας μελετητής του, αρχιτέκτων-μηχανικός στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας, Αργύρης Βακιρτζής, έχει διαφορετική άποψη για το πότε ανεγέρθη. Πιστεύει ότι η οικοδόμησή του άρχισε στα τέλη της διακυβέρνησης του Σουλτάνου Μεχμέτ Α΄, του επονομαζόμενου Τσελεμπί. Σύμφωνα με τη μελέτη του, η αρχική κατασκευή θα είχε τέσσερις θόλους, αλλά κατασκευαστικά προβλήματα καθώς και ο θάνατος του Μεχμέτ ώθησαν τους κατασκευαστές να αναζητήσουν άλλη «λύση» για τη στέγη και έτσι προέκυψε η σπάνια πυραμίδα. «Η τεχνική των ξύλων με την οποία κατασκευάστηκε είναι βυζαντινής προέλευσης, την οποίαν αργότερα υιοθέτησαν και εξέλιξαν οι Οθωμανοί με καταπληκτικούς μάστορες. Οπωσδήποτε πρόκειται για ένα μοναδικό μνημείο στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια», δηλώνει στην «Κ», προσθέτοντας ότι ακόμα δεν έχει ενημερωθεί για τις ζημιές του μνημείου, αλλά ευτυχώς υπάρχει πολύ καλή τεκμηρίωση που θα βοηθούσε στην αποκατάσταση. Η δενδροχρονολόγηση της ξυλείας, πάντως, από το επάνω μέρος της στέγης μάς έδωσε το έτος κοπής: 1418. Kαι δυστυχώς όλα έγιναν στάχτη..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου