Από την "ΚΑΘΗΗΜΕΡΙΝΗ"
- Φύλλο 29/06/24
Φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ’ ευτελείας...». Η κλασική εξεικόνιση από τον λόγο «Περικλέους Επιτάφιος» που κοσμούσε –αλήθεια ποιος το θυμάται;– το «αρχαίο» μας χάρτινο πενηντάδραχμο. Ο Αθηναίος πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός, θύμα του μεγάλου λοιμού, δύο χρόνια μετά την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.χ.), στον πυρήνα της ομιλίας του, αποτίνοντας φόρο τιμής στους πρώτους νεκρούς, εξυμνεί το κράτος δικαίου της πόλης, την ελευθερία των κατοίκων, τις απολαύσεις και τις πνευματικές αναζητήσεις, την αξιοκρατία, και όλα τα άλλα καλά που τους χωρίζουν από την αντίπαλο, σκληρή μάνα Σπάρτη. Και βεβαίως «μόνοι γαρ τον τε μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα, αλλ’ αχρείον νομίζομεν». Ο επιστολογράφος της «Κ» αναφέρεται στην εξάπλωση της δημαγωγίας στην Αθήνα μετά τον θάνατο του Περικλή, χαρακτηρίζοντάς την σαπρόφυτο.
Ο Περικλής, ο αρχηγέτης των δημαγωγών Κλέων,
οι κατά Δημόκριτο «κάλπηδες και υποκριτές» λογάδες...
Κύριε διευθυντά
Η δημαγωγία είναι το σαπρόφυτο που ξεπετιέται δίπλα στο καλό δέντρο της δημοκρατίας. Είναι η παραπλάνηση και ο δελεασμός του λαού με ψεύτικες διαβεβαιώσεις, κούφιες υποσχέσεις, κινδυνολογία και άλλα βδελυρά παρόμοια. Οι δημαγωγοί, όταν μάλιστα έχουν το χάρισμα της ευγλωττίας, καταφέρνουν συχνά να γοητεύουν τα πλήθη με τα ψεύτικα κηρύγματά τους, τα οποία πλήθη με τη σειρά τους τους λατρεύουν. Εάν δε κάποιος προσπαθήσει να τους βγάλει από την πλάνη τους, τον μισούν. Αυτό εκφράζει ο μεγάλος μας Παλαμάς με τους στίχους:
«Πήγαινε, μη γυρίσεις, ρίξε μια μαύρη πέτρα. Ο ψεύτης εδώ είναι είδωλο, τον προσκυνάει η πλεμπάγια.
Η αλήθεια τόπο να σταθεί, μια σπιθαμή δεν θαύρει».
Η λέξη «πλεμπάγια» προέρχεται από τη λατινική pleba, την οποία δανείστηκαν οι Λατίνοι από την ελληνική λέξη «πληβείος». Πρόκειται για αντιδάνειο.
Η δημαγωγία εξαπλώθηκε στην Αρχαία Αθήνα σαν μια κακιά επιδημία, κυρίως κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ηταν μεγάλο ατύχημα ο θάνατος του Περικλή εξαιτίας του μεγάλου λοιμού, ο οποίος ενέσκηψε στην Αθήνα λίγο μετά την έναρξη του πολέμου. Διότι, μετά τον θάνατό του, επικράτησαν οι δημαγωγοί με επικεφαλής τον Κλέωνα, οι οποίοι οργίασαν με τη λαϊκίστικη και φιλοπόλεμη πολιτική τους. Ετσι, ο πόλεμος διήρκεσε συνολικά είκοσι εφτά χρόνια, με μερικές διακοπές, ενώ υπήρξαν ευκαιρίες για σύναψη έντιμης ειρήνης την οποία είχαν ζητήσει οι Σπαρτιάτες. Οι Αθηναίοι δημαγωγοί έπειθαν κάθε φορά την Εκκλησία του Δήμου να απορρίπτει κάθε ιδέα ειρήνης. Οπως δε είπε ο Ευριπίδης, «όταν κάποιος γλυκός στα λόγια, κακός στη σκέψη, πείθει τα πλήθη, πολλά κακά αναμένουν τη χώρα». Ετσι οι δημαγωγοί έπεισαν την Εκκλησία του Δήμου να πάρει την απόφαση της σφαγής των Μηλίων, η οποία αποτέλεσε μία μορφή γενοκτονίας και τη μέγιστη αγριότητα εκείνου του πολέμου.
Για τον αρχηγέτη της Αθηναϊκής δημαγωγίας Κλέωνα και για τη δημαγωγία γενικότερα, έχουν εκφρασθεί πολλές προσωπικότητες της αρχαιότητας. Αναφέρω μερικές μεταξύ άλλων:
Δημόκριτος: «Κάλπηδες και υποκριτές είναι όσοι με τα λόγια κάνουν τα πάντα και με τα έργα τίποτα (κίβδηλοι και αγαθοφανείς οι λόγω μεν άπαντα, έργω μηδέν έρδοντες)».
Θουκυδίδης: «Τον αδιάκοπα έξαλλο κατήγορο τον θεωρούσαν πάντα αξιόπιστο, όποιον όμως αντιμιλούσε τον υποψιάζονταν για προδοσία (και ο μεν χαλεπαίνων πιστός αεί, ο δε αντιλέγων αυτώ ύποπτος)».
Οσο για τον Κλέωνα, ο Θουκυδίδης τον περιγράφει ως «βιαιότερον απ’ όλους τους πολίτες και πολύ ικανότερον απ’ όλους τους συγχρόνους του να πείθει τον δήμο (βιαιότατος των πολιτών τω τε δήμω πάρα πολύ εν τω τότε πιθανώτατος)».
Πολλά τα τραγικά αποτελέσματα της ικανότητας του Κλέωνα να πείθει τον δήμο...: – Να ψηφίσει τον νόμο περί αθεΐας με αποτέλεσμα να φύγει από την Αθήνα ο μεγάλος φιλόσοφος Αναξαγόρας.
– Να αυξηθεί ο φόρος των συμμάχων που ήταν ήδη μεγάλος.
– Να καταδικαστούν εις θάνατον όλοι οι κάτοικοι της Μυτιλήνης. Ο λόγος της καταδίκης εις θάνατον των Μυτιληναίων ήταν ότι είχαν αποστατήσει από τη συμμαχία. Ενώ όμως το πλοίο με το εκτελεστικό απόσπασμα είχε ξεκινήσει για τη Μυτιλήνη, ο Διόδοτος κατόρθωσε να μεταπείσει τον δήμο. Ετσι, στάλθηκε ολοταχώς άλλο πλοίο και πρόλαβε τη σφαγή...
ΑΓΓΕΛΟΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΎΛΟΣ,
Κύριε διευθυντά
Η δημαγωγία είναι το σαπρόφυτο που ξεπετιέται δίπλα στο καλό δέντρο της δημοκρατίας. Είναι η παραπλάνηση και ο δελεασμός του λαού με ψεύτικες διαβεβαιώσεις, κούφιες υποσχέσεις, κινδυνολογία και άλλα βδελυρά παρόμοια. Οι δημαγωγοί, όταν μάλιστα έχουν το χάρισμα της ευγλωττίας, καταφέρνουν συχνά να γοητεύουν τα πλήθη με τα ψεύτικα κηρύγματά τους, τα οποία πλήθη με τη σειρά τους τους λατρεύουν. Εάν δε κάποιος προσπαθήσει να τους βγάλει από την πλάνη τους, τον μισούν. Αυτό εκφράζει ο μεγάλος μας Παλαμάς με τους στίχους:
«Πήγαινε, μη γυρίσεις, ρίξε μια μαύρη πέτρα. Ο ψεύτης εδώ είναι είδωλο, τον προσκυνάει η πλεμπάγια.
Η αλήθεια τόπο να σταθεί, μια σπιθαμή δεν θαύρει».
Η λέξη «πλεμπάγια» προέρχεται από τη λατινική pleba, την οποία δανείστηκαν οι Λατίνοι από την ελληνική λέξη «πληβείος». Πρόκειται για αντιδάνειο.
Η δημαγωγία εξαπλώθηκε στην Αρχαία Αθήνα σαν μια κακιά επιδημία, κυρίως κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ηταν μεγάλο ατύχημα ο θάνατος του Περικλή εξαιτίας του μεγάλου λοιμού, ο οποίος ενέσκηψε στην Αθήνα λίγο μετά την έναρξη του πολέμου. Διότι, μετά τον θάνατό του, επικράτησαν οι δημαγωγοί με επικεφαλής τον Κλέωνα, οι οποίοι οργίασαν με τη λαϊκίστικη και φιλοπόλεμη πολιτική τους. Ετσι, ο πόλεμος διήρκεσε συνολικά είκοσι εφτά χρόνια, με μερικές διακοπές, ενώ υπήρξαν ευκαιρίες για σύναψη έντιμης ειρήνης την οποία είχαν ζητήσει οι Σπαρτιάτες. Οι Αθηναίοι δημαγωγοί έπειθαν κάθε φορά την Εκκλησία του Δήμου να απορρίπτει κάθε ιδέα ειρήνης. Οπως δε είπε ο Ευριπίδης, «όταν κάποιος γλυκός στα λόγια, κακός στη σκέψη, πείθει τα πλήθη, πολλά κακά αναμένουν τη χώρα». Ετσι οι δημαγωγοί έπεισαν την Εκκλησία του Δήμου να πάρει την απόφαση της σφαγής των Μηλίων, η οποία αποτέλεσε μία μορφή γενοκτονίας και τη μέγιστη αγριότητα εκείνου του πολέμου.
Για τον αρχηγέτη της Αθηναϊκής δημαγωγίας Κλέωνα και για τη δημαγωγία γενικότερα, έχουν εκφρασθεί πολλές προσωπικότητες της αρχαιότητας. Αναφέρω μερικές μεταξύ άλλων:
Δημόκριτος: «Κάλπηδες και υποκριτές είναι όσοι με τα λόγια κάνουν τα πάντα και με τα έργα τίποτα (κίβδηλοι και αγαθοφανείς οι λόγω μεν άπαντα, έργω μηδέν έρδοντες)».
Θουκυδίδης: «Τον αδιάκοπα έξαλλο κατήγορο τον θεωρούσαν πάντα αξιόπιστο, όποιον όμως αντιμιλούσε τον υποψιάζονταν για προδοσία (και ο μεν χαλεπαίνων πιστός αεί, ο δε αντιλέγων αυτώ ύποπτος)».
Οσο για τον Κλέωνα, ο Θουκυδίδης τον περιγράφει ως «βιαιότερον απ’ όλους τους πολίτες και πολύ ικανότερον απ’ όλους τους συγχρόνους του να πείθει τον δήμο (βιαιότατος των πολιτών τω τε δήμω πάρα πολύ εν τω τότε πιθανώτατος)».
Πολλά τα τραγικά αποτελέσματα της ικανότητας του Κλέωνα να πείθει τον δήμο...: – Να ψηφίσει τον νόμο περί αθεΐας με αποτέλεσμα να φύγει από την Αθήνα ο μεγάλος φιλόσοφος Αναξαγόρας.
– Να αυξηθεί ο φόρος των συμμάχων που ήταν ήδη μεγάλος.
– Να καταδικαστούν εις θάνατον όλοι οι κάτοικοι της Μυτιλήνης. Ο λόγος της καταδίκης εις θάνατον των Μυτιληναίων ήταν ότι είχαν αποστατήσει από τη συμμαχία. Ενώ όμως το πλοίο με το εκτελεστικό απόσπασμα είχε ξεκινήσει για τη Μυτιλήνη, ο Διόδοτος κατόρθωσε να μεταπείσει τον δήμο. Ετσι, στάλθηκε ολοταχώς άλλο πλοίο και πρόλαβε τη σφαγή...
ΑΓΓΕΛΟΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΎΛΟΣ,
Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επίτιμος Διδάκτωρ Γεωπονικού Πανεπιστημίου, πρώην Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ
Η στήλη αφιερώνεται στη Μνήμη των αφανών πρωταγωνιστών του άγνωστου ιστορικού συμβάντος: «Στις 20 Ιουλίου 1944 στο μπλόκο της Αμαλιάδας οι ναζί κατακτητές συνέλαβαν 200 πατριώτες και τον Αύγουστο εκτέλεσαν τους 40 στην Πάτρα στο στρατόπεδο ομήρων Λυμπεροπούλου».
Ενα εγχάρακτο σύμβολο - κόσμημα παραπέμπει στον λαβύρινθο, με μια θεμελιώδη διαφορά: o κλασικός λαβύρινθος αποτυπώνει το αρχέτυπο της φυλακής, του εγκλεισμού, χωρίς καμιά διέξοδο, ενώ αντιθέτως, στο σύμβολο της στήλης οι πύλες είναι ανοικτές και οδηγούν τελικά στην ελευθερία. Την ελευθερία που κέρδισαν με τον θάνατό τους οι εκτελεσμένοι όμηροι. Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις Ελλήνων που εκτελέστηκαν στο πλαίσιο εφαρμογής του μέτρου της ομηρίας.
Ενας από τους πρώτους ομήρους που εκτελέστηκε στις 5-6-1942 στο Εθνικό Σκοπευτήριο της Καισαριανής ήταν ο αντισμήναρχος - ποιητής Μιχάλης Ακύλας, ο οποίος υπήρξε προσωπικός φίλος των Ανδρέα Εμπειρίκου, Γιώργου Σεφέρη, Στράτη Μυριβήλη, Γιώργου Θεοτοκά, Κωνσταντίνου και Ιωάννας Τσάτσου. Από την τρίτη έκδοση του βιβλίου του «Αιολική Γη» (Μάρτιος 1953) και σε όλες τις μεταγενέστερες έως σήμερα εκδόσεις διαβάζουμε την ακόλουθη αφιέρωση του Ηλία Βενέζη: «Στη μνήμη του φίλου μου Μιχάλη Ακύλα, Αντισμηνάρχου - Ποιητή, που πέθανε για την Ελλάδα στα 1942 από σφαίρες των Γερμανών».
Στην πίσω όψη της αναθηματικής στήλης ο ακόλουθος στίχος του Μιχάλη Ακύλα προσυπογράφει και εξυψώνει τους αγώνες και τις θυσίες των Ελλήνων για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας: «Οι Λαοί, ξέρουν τίνος ταιριάζει το χρυσό το στεφάνι» («Θάρθη η ώρα», Δεκ. 1941).
Πηγές: 1. To βιβλίο της Αννίτας Παναρέτου για τον Μιχάλη Ακύλα που βρίσκεται υπό έκδοση από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας. 2. Το βιβλίο «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» του Γ.Δ. Μόσχου, εκδ. Gotsis (2022), που παρέχει στοιχεία για τις εκτελέσεις στο στρατόπεδο Λυμπεροπούλου, το «άγνωστο Νταχάου» της Δυτικής Πελοποννήσου.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΣΠ. ΞΑΝΘΗΣ,
Ομότιμος καθηγητής Υπολογιστικών Μαθηματικών και Αεροναυπηγικής Πανεπιστημίου Λονδίνου
Ναι, συμφωνούμε και υπερθεματίζουμε: «Η ιδεοληψία αποβλακώνει» και αφορά όλους μας, μηδενός εξαιρουμένου...
Οσο για τον ευλογημένο «καταραμένο» συγγραφέα, που «περιγράφει το υπαρξιακό αδιέξοδο των σκοτεινών ηρώων του», αφήνοντας ωστόσο περιθώρια στους άλλους να νομίζουν ότι προάγει την «τοξική αρρενωπότητα», τι να πει κανείς; Ετσι είναι τα λογοτεχνικά, και τα άλλα έργα τέχνης, εκτεθειμένα σε πολλαπλές αναγνώσεις και «κινδύνους». So what?
Ισως, καταγράφοντας την εποχή του, ο Καραγάτσης δύσκολα θα μπορούσε να απομονώσει τον ε αφορμή τις αντιπαραθέσεις για τη «Μεγάλη Χίμαιρα» του Μ. Καραγάτση («Καθημερινή», Σάββατο 22 Ιουνίου 2024), λίγες σκέψεις για τις αντίθετες απόψεις των δύο συγγραφέων σχετικά με το παραπάνω έργο.
Ναι, συμφωνούμε και υπερθεματίζουμε: «Η ιδεοληψία αποβλακώνει» και αφορά όλους μας, μηδενός εξαιρουμένου...
Οσο για τον ευλογημένο «καταραμένο» συγγραφέα, που «περιγράφει το υπαρξιακό αδιέξοδο των σκοτεινών ηρώων του», αφήνοντας ωστόσο περιθώρια στους άλλους να νομίζουν ότι προάγει την «τοξική αρρενωπότητα», τι να πει κανείς; Ετσι είναι τα λογοτεχνικά, και τα άλλα έργα τέχνης, εκτεθειμένα σε πολλαπλές αναγνώσεις και «κινδύνους». So what?
Ισως, καταγράφοντας την εποχή του, ο Καραγάτσης δύσκολα θα μπορούσε να απομονώσει τον εαυτό του και να φανταστεί την τοξική ακεραιότητα και τις θλιβερές ακρότητες της δικής μας εποχής. Πατριαρχία ή ρεαλισμός; Δεν νομίζω ότι βοηθάει το διαζευκτικό ανάμεσά τους. Δεν είναι αυτό το δίλημμα.
Ούτως ή άλλως, το βιβλίο παραμένει ένα εξόχως δημοκρατικό και διακριτικό μέσον. Για πολλούς δεν είναι είδος πρώτης ανάγκης και σίγουρα δεν ενδιαφέρει όλους το ίδιο. Ισχύει και για τα κείμενα και για τους συγγραφείς.
Η συμπαίκτρια στις αντιπαραθέσεις συγγραφέας, είναι ειλικρινής: «Τα έργα του δεν με αφορούν», γράφει. Προσωπική υπόθεση, σεβαστότατη.
Προσωπικά, νιώθω να με αφορούν οι θέσεις της για το στυλ, το ύφος και την αισθητική (ισοδύναμη με την ηθική), όχι όμως οι ισοπεδωτικές απαξιώσεις και οι χαρακτηρισμοί. Οσο για το ύψος του Σεφέρη, στο οποίο αναφέρεται, δεν διαφωνεί κανείς.
Ωστόσο, θα ήθελα να βάλω σε «διαβούλευση» έναν στίχο του Νομπελίστα, με τα κριτήρια της παρούσης συγκυρίας: «Ο γήλιος έγινε κουρέλι σε μιας μεσόκοπης λαιμό...»!
Διπλός ρατσισμός, οπτικοακουστικός! Ηθικο-αισθητικός! Και όχι μόνον. Ανατριχιαστικός τελείως. Ο στίχος του με τάραξε πιότερο απ’ τον καθρέφτη μου. Γενναιόδωρα, θα μπορούσα να σκεφτώ ότι δεν φταίει ούτε ο ποιητής, αλλά ο εαυτός του και ο ποιητικός «ρεαλισμός». Δεν βρίσκεις άκρη, ευτυχώς.
Γι’ αυτό, θα πρότεινα αυτόκλητα, ει δυνατόν, να σταματήσουμε τις τοξικές ακεραιότητες και τις θλιβερές ακρότητες και να αφήσουμε «αχειραγώγητους» τους αναγνώστες, με το δικό τους κριτήριο και το ένστικτό τους να νομίζει και να τους οδηγεί, χωρίς να τους βάζουμε σε σύγχυση και χωρίς να τους δίνουμε ένα ακόμη άλλοθι, να μην πλησιάζουν τα βιβλία.
«Ετσι είναι, αν έτσι νομίζετε». Απλά μπορεί και να μην είναι. Δεν πειράζει. Αυτό είναι το μεγαλείο του «νομίσματος». Γι’ αυτό ας χαρούμε τα βιβλία, έστω και της ακτής, επάνω στην άμμο ή σε πανάκριβες ξαπλώστρες, κάτω από τις προστατευτικές ομπρέλες για τον ήλιο.
Για την ακατανίκητη, όπως αποκαλούσε ο Μπρεχτ τη βλακεία, δεν υπάρχει προστασία. Απλώς, όταν την βλέπουμε να έρχεται καταπάνω μας, να αλλάζουμε πεζοδρόμιο. Ή ν’ αλλάζουμε σελίδα.
Ισχύει το ίδιο και για την τοξική «αυθεντία».
ΔΡ ΒΙΒΗ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
και μεταφράζοντας ποιητές όπως ο Μπάιρον, ο Σέλλεϋ, ο Λαμαρτίνος, ο Ουγκώ, ο Αλφρεντ ντε Μυσσέ και άλλοι. Ηταν η εποχή που ρομαντισμός σήμαινε επανάσταση και αλλαγή τρόπου σκέψης, όχι απλώς τεχνοτροπίας και χρωμάτων. Είναι γνωστό ότι η Επανάσταση του ’21 χρωστάει πολλά στον ρομαντισμό. Υπήρξε όμως και η πεισιθανάτια πλευρά του, με αποτέλεσμα αργότερα να παρεξηγηθεί σαν αισθηματικό ρομάντζο. Το συγκεκριμένο ποίημα –που δεν είναι από τα καλύτερα του Παλαμά– θα μπορούσε θεματολογικά να παραβληθεί με το «Ναυάγιο της ελπίδας» του πρωτοπόρου ρομαντικού ζωγράφου Κάσπαρ Ντέιβιντ Φρίντριχ. Νομίζω επίσης ότι το «Σπασμένο καράβι» του Σκαρίμπα, γραμμένο 50 χρόνια αργότερα, βρίσκεται στο ίδιο κλίμα. Στο σχολείο μάθαμε ότι ο Παλαμάς ανήκει στην Αθηναϊκή σχολή, ενώ πιο σωστό θα ήταν να λέγαμε ότι ήταν ένας ρομαντικός ποιητής που ανήκει σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό αισθητικό τοπίο, παρ’ όλες τις μεταμορφώσεις του εκτεταμένου έργου του. Τελικά αυτό που ειπώθηκε για τον Ουγκώ, θα μπορούσε να παραφραστεί ως εξής: Κύριοι, δυστυχώς, ο Παλαμάς είναι ο μεγαλύτερος ποιητής της Ελλάδος. Καταπληκτικά πράγματα ακόμα και για εμάς που αφιερώσαμε τη ζωή μας στο στηθοσκόπιο. «Good luck» στους εξεταζόμενους...
Β. ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ,
Ενα εγχάρακτο σύμβολο - κόσμημα παραπέμπει στον λαβύρινθο, με μια θεμελιώδη διαφορά: o κλασικός λαβύρινθος αποτυπώνει το αρχέτυπο της φυλακής, του εγκλεισμού, χωρίς καμιά διέξοδο, ενώ αντιθέτως, στο σύμβολο της στήλης οι πύλες είναι ανοικτές και οδηγούν τελικά στην ελευθερία. Την ελευθερία που κέρδισαν με τον θάνατό τους οι εκτελεσμένοι όμηροι. Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις Ελλήνων που εκτελέστηκαν στο πλαίσιο εφαρμογής του μέτρου της ομηρίας.
Ενας από τους πρώτους ομήρους που εκτελέστηκε στις 5-6-1942 στο Εθνικό Σκοπευτήριο της Καισαριανής ήταν ο αντισμήναρχος - ποιητής Μιχάλης Ακύλας, ο οποίος υπήρξε προσωπικός φίλος των Ανδρέα Εμπειρίκου, Γιώργου Σεφέρη, Στράτη Μυριβήλη, Γιώργου Θεοτοκά, Κωνσταντίνου και Ιωάννας Τσάτσου. Από την τρίτη έκδοση του βιβλίου του «Αιολική Γη» (Μάρτιος 1953) και σε όλες τις μεταγενέστερες έως σήμερα εκδόσεις διαβάζουμε την ακόλουθη αφιέρωση του Ηλία Βενέζη: «Στη μνήμη του φίλου μου Μιχάλη Ακύλα, Αντισμηνάρχου - Ποιητή, που πέθανε για την Ελλάδα στα 1942 από σφαίρες των Γερμανών».
Στην πίσω όψη της αναθηματικής στήλης ο ακόλουθος στίχος του Μιχάλη Ακύλα προσυπογράφει και εξυψώνει τους αγώνες και τις θυσίες των Ελλήνων για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας: «Οι Λαοί, ξέρουν τίνος ταιριάζει το χρυσό το στεφάνι» («Θάρθη η ώρα», Δεκ. 1941).
Πηγές: 1. To βιβλίο της Αννίτας Παναρέτου για τον Μιχάλη Ακύλα που βρίσκεται υπό έκδοση από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας. 2. Το βιβλίο «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» του Γ.Δ. Μόσχου, εκδ. Gotsis (2022), που παρέχει στοιχεία για τις εκτελέσεις στο στρατόπεδο Λυμπεροπούλου, το «άγνωστο Νταχάου» της Δυτικής Πελοποννήσου.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΣΠ. ΞΑΝΘΗΣ,
Ομότιμος καθηγητής Υπολογιστικών Μαθηματικών και Αεροναυπηγικής Πανεπιστημίου Λονδίνου
Ναι, συμφωνούμε και υπερθεματίζουμε: «Η ιδεοληψία αποβλακώνει» και αφορά όλους μας, μηδενός εξαιρουμένου...
Οσο για τον ευλογημένο «καταραμένο» συγγραφέα, που «περιγράφει το υπαρξιακό αδιέξοδο των σκοτεινών ηρώων του», αφήνοντας ωστόσο περιθώρια στους άλλους να νομίζουν ότι προάγει την «τοξική αρρενωπότητα», τι να πει κανείς; Ετσι είναι τα λογοτεχνικά, και τα άλλα έργα τέχνης, εκτεθειμένα σε πολλαπλές αναγνώσεις και «κινδύνους». So what?
Ισως, καταγράφοντας την εποχή του, ο Καραγάτσης δύσκολα θα μπορούσε να απομονώσει τον ε αφορμή τις αντιπαραθέσεις για τη «Μεγάλη Χίμαιρα» του Μ. Καραγάτση («Καθημερινή», Σάββατο 22 Ιουνίου 2024), λίγες σκέψεις για τις αντίθετες απόψεις των δύο συγγραφέων σχετικά με το παραπάνω έργο.
Ναι, συμφωνούμε και υπερθεματίζουμε: «Η ιδεοληψία αποβλακώνει» και αφορά όλους μας, μηδενός εξαιρουμένου...
Οσο για τον ευλογημένο «καταραμένο» συγγραφέα, που «περιγράφει το υπαρξιακό αδιέξοδο των σκοτεινών ηρώων του», αφήνοντας ωστόσο περιθώρια στους άλλους να νομίζουν ότι προάγει την «τοξική αρρενωπότητα», τι να πει κανείς; Ετσι είναι τα λογοτεχνικά, και τα άλλα έργα τέχνης, εκτεθειμένα σε πολλαπλές αναγνώσεις και «κινδύνους». So what?
Ισως, καταγράφοντας την εποχή του, ο Καραγάτσης δύσκολα θα μπορούσε να απομονώσει τον εαυτό του και να φανταστεί την τοξική ακεραιότητα και τις θλιβερές ακρότητες της δικής μας εποχής. Πατριαρχία ή ρεαλισμός; Δεν νομίζω ότι βοηθάει το διαζευκτικό ανάμεσά τους. Δεν είναι αυτό το δίλημμα.
Ούτως ή άλλως, το βιβλίο παραμένει ένα εξόχως δημοκρατικό και διακριτικό μέσον. Για πολλούς δεν είναι είδος πρώτης ανάγκης και σίγουρα δεν ενδιαφέρει όλους το ίδιο. Ισχύει και για τα κείμενα και για τους συγγραφείς.
Η συμπαίκτρια στις αντιπαραθέσεις συγγραφέας, είναι ειλικρινής: «Τα έργα του δεν με αφορούν», γράφει. Προσωπική υπόθεση, σεβαστότατη.
Προσωπικά, νιώθω να με αφορούν οι θέσεις της για το στυλ, το ύφος και την αισθητική (ισοδύναμη με την ηθική), όχι όμως οι ισοπεδωτικές απαξιώσεις και οι χαρακτηρισμοί. Οσο για το ύψος του Σεφέρη, στο οποίο αναφέρεται, δεν διαφωνεί κανείς.
Ωστόσο, θα ήθελα να βάλω σε «διαβούλευση» έναν στίχο του Νομπελίστα, με τα κριτήρια της παρούσης συγκυρίας: «Ο γήλιος έγινε κουρέλι σε μιας μεσόκοπης λαιμό...»!
Διπλός ρατσισμός, οπτικοακουστικός! Ηθικο-αισθητικός! Και όχι μόνον. Ανατριχιαστικός τελείως. Ο στίχος του με τάραξε πιότερο απ’ τον καθρέφτη μου. Γενναιόδωρα, θα μπορούσα να σκεφτώ ότι δεν φταίει ούτε ο ποιητής, αλλά ο εαυτός του και ο ποιητικός «ρεαλισμός». Δεν βρίσκεις άκρη, ευτυχώς.
Γι’ αυτό, θα πρότεινα αυτόκλητα, ει δυνατόν, να σταματήσουμε τις τοξικές ακεραιότητες και τις θλιβερές ακρότητες και να αφήσουμε «αχειραγώγητους» τους αναγνώστες, με το δικό τους κριτήριο και το ένστικτό τους να νομίζει και να τους οδηγεί, χωρίς να τους βάζουμε σε σύγχυση και χωρίς να τους δίνουμε ένα ακόμη άλλοθι, να μην πλησιάζουν τα βιβλία.
«Ετσι είναι, αν έτσι νομίζετε». Απλά μπορεί και να μην είναι. Δεν πειράζει. Αυτό είναι το μεγαλείο του «νομίσματος». Γι’ αυτό ας χαρούμε τα βιβλία, έστω και της ακτής, επάνω στην άμμο ή σε πανάκριβες ξαπλώστρες, κάτω από τις προστατευτικές ομπρέλες για τον ήλιο.
Για την ακατανίκητη, όπως αποκαλούσε ο Μπρεχτ τη βλακεία, δεν υπάρχει προστασία. Απλώς, όταν την βλέπουμε να έρχεται καταπάνω μας, να αλλάζουμε πεζοδρόμιο. Ή ν’ αλλάζουμε σελίδα.
Ισχύει το ίδιο και για την τοξική «αυθεντία».
ΔΡ ΒΙΒΗ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
Β. ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ,
Επιτάλιον Ηλείας
νύκτα... Tόπος: Αεροδρόμιο Φρανκφούρτης. Αφιξη Ολυμπιακής Αεροπορίας από την Αθήνα. Εξοδος - κατεύθυνση προς τη στάση των ταξί. Καθώς προχωρούσα, με πλησιάζει για να με ρωτήσει αν θα χρειαστώ ταξί, πατριώτης μας Ελληνας. Είναι, όπως μου είπε, ιδιοκτήτης ταξί και ο ίδιος, αλλά για λόγους που θα μου εξηγούσε, δεν μπορούσε να περιμένει στην πιάτσα. Οι ίδιοι λόγοι δεν του επέτρεπαν, επίσης, να θέσει σε λειτουργία το ταξίμετρό του και επομένως θα έπρεπε να τον εμπιστευθώ ως προς το ύψος του κομίστρου.
Τον προτίμησα, κυρίως για να μάθω τον λόγο τής, ας πούμε, πειρατικής συμπεριφοράς του. Επείγομαι να τον φανερώσω – η περιέργειά μου είχε ανταμειφθεί: Το πρόβλημα του φίλου μας ήταν ότι δεν είχε βρει τον χρόνο να περιποιηθεί το όχημά του, και να το φέρει στα επίπεδα ευπρεπείας που επέβαλλε (ποιος λέτε;)... το σωματείο τους! Κι αυτό όχι στα λόγια: Οι έλεγχοί του ήταν πολύ αυστηροί σε πιάτσες και διαδρομές, με συχνότατη την επιβολή στους παραβάτες υψηλών προστίμων που έφταναν μέχρι και την αφαίρεση της επαγγελματικής άδειας. Το ευκρινέστερο μήνυμα που προσωπικά εισέπραξα απ’ την ιστορία μας: Η επαγγελματική αξιοπρέπεια δεν είναι αντικείμενο διεκδικήσεων. Κατακτάται και περιφρουρείται από «μέσα».
ΓΙΩΡΓΟΣ Ι. ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
Γράφει για το λογισµικό που είχε ο ταξιτζής που ειδοποιεί για κάµερες. Μα κ. συνάδελφε, αυτό απαγορεύεται στην Ελλάδα. Επίσης εδώ απαγορεύεται η δηµοσίευση προσώπου εκτός αν υπάρχει διαταγή εισαγγελέως. Εχετε πολλούς φίλους εδώ. Ρωτήστε τους.
Τα καταστήµατα εδώ είναι κλειστά τις Κυριακές και επισήµους αργίες όχι για θρησκευτικούς λόγους, αλλά για να ξεκουράζονται στοιχειωδώς οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, ενώ οι δηµόσιοι υπάλληλοι κουράζονται όταν έχουν συνέχεια διακοπές. Εν πάση περιπτώσει, αφού έχετε τόσο πολλούς καλούς φίλους στην κυβέρνηση, γιατί δεν τους λέτε ν’ αλλάξουν τη νοµοθεσία ώστε να κάνουν µεγαλύτερο τζίρο τα καταστήµατα;
Οσον αφορά την καθαριότητα στα πανεπιστήµια, προφανώς εννοείτε τα ιδιωτικά. Ολοι ελπίζουµε όταν έρθουν µε το καλό εδώ να υπάρχει η ίδια τάξη και καθαριότητα.
∆εν σχολιάζω τη διαθήκη του Ε. Αβέρωφ γιατί δεν είµαι από τα Γιάννενα όπου πρωτοπόρησαν να εκλέξουν Εβραίο δήµαρχο! Τέλος, µε την παιδική αφέλεια που µε διακρίνει –όπως έλεγε η µακαρίτισσα σύζυγός µου– γιατί εξακολουθείτε να ζείτε εδώ ανάµεσα σε λαµόγια, απατεώνες, κλέφτες κ.λπ.;
∆εν έχετε νόστο για την πατρίδα σας ή µήπως εδώ που φιλοξενείστε τόσα χρόνια και δηµιουργήσατε περιουσία και καλούς φίλους περνάτε καλύτερα;
Εάν όλα είναι όπως τα λέτε, προσωπικά σας συνιστώ να επαναπατριστείτε.
Ι. ΠΑΛΑΜΙ∆ΗΣ,
νύκτα... Tόπος: Αεροδρόμιο Φρανκφούρτης. Αφιξη Ολυμπιακής Αεροπορίας από την Αθήνα. Εξοδος - κατεύθυνση προς τη στάση των ταξί. Καθώς προχωρούσα, με πλησιάζει για να με ρωτήσει αν θα χρειαστώ ταξί, πατριώτης μας Ελληνας. Είναι, όπως μου είπε, ιδιοκτήτης ταξί και ο ίδιος, αλλά για λόγους που θα μου εξηγούσε, δεν μπορούσε να περιμένει στην πιάτσα. Οι ίδιοι λόγοι δεν του επέτρεπαν, επίσης, να θέσει σε λειτουργία το ταξίμετρό του και επομένως θα έπρεπε να τον εμπιστευθώ ως προς το ύψος του κομίστρου.
Τον προτίμησα, κυρίως για να μάθω τον λόγο τής, ας πούμε, πειρατικής συμπεριφοράς του. Επείγομαι να τον φανερώσω – η περιέργειά μου είχε ανταμειφθεί: Το πρόβλημα του φίλου μας ήταν ότι δεν είχε βρει τον χρόνο να περιποιηθεί το όχημά του, και να το φέρει στα επίπεδα ευπρεπείας που επέβαλλε (ποιος λέτε;)... το σωματείο τους! Κι αυτό όχι στα λόγια: Οι έλεγχοί του ήταν πολύ αυστηροί σε πιάτσες και διαδρομές, με συχνότατη την επιβολή στους παραβάτες υψηλών προστίμων που έφταναν μέχρι και την αφαίρεση της επαγγελματικής άδειας. Το ευκρινέστερο μήνυμα που προσωπικά εισέπραξα απ’ την ιστορία μας: Η επαγγελματική αξιοπρέπεια δεν είναι αντικείμενο διεκδικήσεων. Κατακτάται και περιφρουρείται από «μέσα».
ΓΙΩΡΓΟΣ Ι. ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
- Φύλλο 28/09/24
Γράφει για το λογισµικό που είχε ο ταξιτζής που ειδοποιεί για κάµερες. Μα κ. συνάδελφε, αυτό απαγορεύεται στην Ελλάδα. Επίσης εδώ απαγορεύεται η δηµοσίευση προσώπου εκτός αν υπάρχει διαταγή εισαγγελέως. Εχετε πολλούς φίλους εδώ. Ρωτήστε τους.
Τα καταστήµατα εδώ είναι κλειστά τις Κυριακές και επισήµους αργίες όχι για θρησκευτικούς λόγους, αλλά για να ξεκουράζονται στοιχειωδώς οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, ενώ οι δηµόσιοι υπάλληλοι κουράζονται όταν έχουν συνέχεια διακοπές. Εν πάση περιπτώσει, αφού έχετε τόσο πολλούς καλούς φίλους στην κυβέρνηση, γιατί δεν τους λέτε ν’ αλλάξουν τη νοµοθεσία ώστε να κάνουν µεγαλύτερο τζίρο τα καταστήµατα;
Οσον αφορά την καθαριότητα στα πανεπιστήµια, προφανώς εννοείτε τα ιδιωτικά. Ολοι ελπίζουµε όταν έρθουν µε το καλό εδώ να υπάρχει η ίδια τάξη και καθαριότητα.
∆εν σχολιάζω τη διαθήκη του Ε. Αβέρωφ γιατί δεν είµαι από τα Γιάννενα όπου πρωτοπόρησαν να εκλέξουν Εβραίο δήµαρχο! Τέλος, µε την παιδική αφέλεια που µε διακρίνει –όπως έλεγε η µακαρίτισσα σύζυγός µου– γιατί εξακολουθείτε να ζείτε εδώ ανάµεσα σε λαµόγια, απατεώνες, κλέφτες κ.λπ.;
∆εν έχετε νόστο για την πατρίδα σας ή µήπως εδώ που φιλοξενείστε τόσα χρόνια και δηµιουργήσατε περιουσία και καλούς φίλους περνάτε καλύτερα;
Εάν όλα είναι όπως τα λέτε, προσωπικά σας συνιστώ να επαναπατριστείτε.
Ι. ΠΑΛΑΜΙ∆ΗΣ,
Συνταξιούχος Πολιτικός Μηχανικός
Απάντηση
Οµολογώ ότι δεν έχω καταλάβει τι θέλει να πει ο επιστολογράφος. Αυτά που γράφω είναι γεγονότα και τα επισηµαίνω µήπως καταφέρουµε να αλλάξουµε κάτι στην Ελλάδα. Αυτός εξάλλου είναι και ο σκοπός της αρθρογραφίας µου. Εχω γράψει για άλλες χώρες που πρέπει να µιµηθούµε σε συγκεκριµένα θέµατα, όπως η Βρετανία, η Εσθονία, η Γεωργία κ.ά., αλλά κανένας δεν µε προέτρεψε να µετοικήσω εκεί. Ελπίζω ότι η προτροπή του να γυρίσω στην Κύπρο δεν προέρχεται από τη συνήθη αντίδραση να σπάζουµε το θερµόµετρο όταν δεν µας αρέσει η θερµοκρασία που µας δείχνει. Κάτι ακόµα. ∆εν υπάρχει ειδικό λογισµικό για να δείχνει τις κάµερες. Το επεδίωξε η κυβέρνηση να επισηµαίνονται οι κάµερες ώστε να περιορίζονταιτα ατυχήµατα και όχι για να επιβάλλονται πρόστιµα. Καλό είναι να µαθαίνουµε αντί να ειρωνευόµαστε!
θα ήταν προτιµότερο να καταβληθεί για κάποια άλλη σηµαντικότερη. Και ότι βεβαίως τέτοιου είδους προβληµατισµοί είναι δύσκολο να αναπτυχθούν σε περιβάλλον αλληλοκολακευοµένων αξιωµατούχων.
Ως προς το επικοινωνιακό µέρος, µε ενόχλησε η ποιότης των επιχειρηµάτων που χρησιµοποίησε η κυβέρνηση. Η όλη επικοινωνιακή καµπάνια στηρίχθηκε στην ανάγκη απόδοσης στους οµόφυλους ίσων δικαιωµάτων µε τους λοιπούς εξ ηµών. Και αν µεν τα προς απόδοσιν ίσα δικαιώµατα είναι νοµικού χαρακτήρα, το προβαλλόµενο επιχείρηµα είναι έωλο έως υποτιµητικό της νοηµοσύνης µας. Πράγµατι, σε µία χώρα που έχει ήδη θεσµοθετήσει το σύµφωνο συµβίωσης καθώς και τη δυνατότητα υιοθεσίας από ένα ανύπαντρο άνδρα, η επέκταση των νοµικών δικαιωµάτων των οµοφύλων ώστε να ταυτίζονται µε αυτά των ετεροφύλων, θα ήταν υπόθεση νοµοθετικά απλουστάτη, όπως έχω αναφέρει και σε παλαιότερη επιστολή µου προς την «Καθηµερινή» στις 21/2.
Θα ήταν ίσως προτιµότερο αν η κυβέρνηση εξηγούσε, αυτό που εγώ τουλάχιστον θεωρώ τον αληθή λόγο της µεταρρύθµισης, ότι δηλαδή ο γάµος είναι πανάρχαιος θεσµός και ότι πολύ περισσότερο από νοµικά δικαιώµατα ενσωµατώνει πολιτισµικά και ταυτοτικά στοιχεία. Ο κ. Κασσελάκης αναφέρεται στον κ. Τάιλερ ως «ο άνδρας µου» και όχι ως «αυτός µε τον οποίο θα συνάψω σύµφωνο συµβίωσης». Οι άνθρωποι αυτοί και αναφέροµαι στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, χρειάζονται η ένωσή τους να ονοµάζεται γάµος για να αισθανθούν ότι δεν υπάρχει διάκριση εις βάρος τους.
Βεβαίως, αν η κυβέρνηση απεδέχετο τον πολιτισµικό και ταυτοτικό χαρακτήρα του γάµου, θα έπρεπε αντίστοιχα να αποδεχθεί ότι οι αντιδράσεις όσων θεωρούσαν ότι έτσι παραβιάζονται τα δικά τους πολιτιστικά και ταυτοτικά δικαιώµατα ήσαν βάσιµες, πράγµα που πολιτικά δεν την συνέφερε. Αλλά τουλάχιστον τότε θα πλήρωνε πολιτικό κόστος λέγοντας την αλήθεια και όχι λέγοντας αυτά που ακούσαµε.
ΝΙΚΟΣ ΒΑΛΤΗΣ
Απάντηση
Οµολογώ ότι δεν έχω καταλάβει τι θέλει να πει ο επιστολογράφος. Αυτά που γράφω είναι γεγονότα και τα επισηµαίνω µήπως καταφέρουµε να αλλάξουµε κάτι στην Ελλάδα. Αυτός εξάλλου είναι και ο σκοπός της αρθρογραφίας µου. Εχω γράψει για άλλες χώρες που πρέπει να µιµηθούµε σε συγκεκριµένα θέµατα, όπως η Βρετανία, η Εσθονία, η Γεωργία κ.ά., αλλά κανένας δεν µε προέτρεψε να µετοικήσω εκεί. Ελπίζω ότι η προτροπή του να γυρίσω στην Κύπρο δεν προέρχεται από τη συνήθη αντίδραση να σπάζουµε το θερµόµετρο όταν δεν µας αρέσει η θερµοκρασία που µας δείχνει. Κάτι ακόµα. ∆εν υπάρχει ειδικό λογισµικό για να δείχνει τις κάµερες. Το επεδίωξε η κυβέρνηση να επισηµαίνονται οι κάµερες ώστε να περιορίζονταιτα ατυχήµατα και όχι για να επιβάλλονται πρόστιµα. Καλό είναι να µαθαίνουµε αντί να ειρωνευόµαστε!
θα ήταν προτιµότερο να καταβληθεί για κάποια άλλη σηµαντικότερη. Και ότι βεβαίως τέτοιου είδους προβληµατισµοί είναι δύσκολο να αναπτυχθούν σε περιβάλλον αλληλοκολακευοµένων αξιωµατούχων.
Ως προς το επικοινωνιακό µέρος, µε ενόχλησε η ποιότης των επιχειρηµάτων που χρησιµοποίησε η κυβέρνηση. Η όλη επικοινωνιακή καµπάνια στηρίχθηκε στην ανάγκη απόδοσης στους οµόφυλους ίσων δικαιωµάτων µε τους λοιπούς εξ ηµών. Και αν µεν τα προς απόδοσιν ίσα δικαιώµατα είναι νοµικού χαρακτήρα, το προβαλλόµενο επιχείρηµα είναι έωλο έως υποτιµητικό της νοηµοσύνης µας. Πράγµατι, σε µία χώρα που έχει ήδη θεσµοθετήσει το σύµφωνο συµβίωσης καθώς και τη δυνατότητα υιοθεσίας από ένα ανύπαντρο άνδρα, η επέκταση των νοµικών δικαιωµάτων των οµοφύλων ώστε να ταυτίζονται µε αυτά των ετεροφύλων, θα ήταν υπόθεση νοµοθετικά απλουστάτη, όπως έχω αναφέρει και σε παλαιότερη επιστολή µου προς την «Καθηµερινή» στις 21/2.
Θα ήταν ίσως προτιµότερο αν η κυβέρνηση εξηγούσε, αυτό που εγώ τουλάχιστον θεωρώ τον αληθή λόγο της µεταρρύθµισης, ότι δηλαδή ο γάµος είναι πανάρχαιος θεσµός και ότι πολύ περισσότερο από νοµικά δικαιώµατα ενσωµατώνει πολιτισµικά και ταυτοτικά στοιχεία. Ο κ. Κασσελάκης αναφέρεται στον κ. Τάιλερ ως «ο άνδρας µου» και όχι ως «αυτός µε τον οποίο θα συνάψω σύµφωνο συµβίωσης». Οι άνθρωποι αυτοί και αναφέροµαι στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, χρειάζονται η ένωσή τους να ονοµάζεται γάµος για να αισθανθούν ότι δεν υπάρχει διάκριση εις βάρος τους.
Βεβαίως, αν η κυβέρνηση απεδέχετο τον πολιτισµικό και ταυτοτικό χαρακτήρα του γάµου, θα έπρεπε αντίστοιχα να αποδεχθεί ότι οι αντιδράσεις όσων θεωρούσαν ότι έτσι παραβιάζονται τα δικά τους πολιτιστικά και ταυτοτικά δικαιώµατα ήσαν βάσιµες, πράγµα που πολιτικά δεν την συνέφερε. Αλλά τουλάχιστον τότε θα πλήρωνε πολιτικό κόστος λέγοντας την αλήθεια και όχι λέγοντας αυτά που ακούσαµε.
ΝΙΚΟΣ ΒΑΛΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου