Θα είναι επίσης μια ήττα της Δημοκρατίας στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών. Ετσι κι αλλιώς, οι δυνάμεις της Ακροδεξιάς, του λαϊκισμού και του ευρωσκεπτικισμού βρίσκονται σε άνοδο για ενδογενείς λόγους. Στις περισσότερες εξ αυτών, ο απροσχημάτιστος ή ο αιδήμων «φιλοπουτινισμός» συνιστά μέρος του ιδεολογικού τους οπλοστασίου. Αλλωστε κάποια κόμματα αυτού του χώρου ενισχύθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν οικονομικά, επικοινωνιακά και πολιτικά από το καθεστώς Πούτιν. Το κόμμα της Λεπέν, η ιταλική Λέγκα του Σαλβίνι, η γερμανική AfD, αλλά και η ελληνική Ακροδεξιά, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Και στο αριστερό άκρο, η παραδοσιακή φιλοσοβιετική παράδοση είναι τόσο ισχυρή ώστε να παίρνει στοργικά στην αγκαλιά της το σημερινό αντιδραστικό ρωσικό καθεστώς. Ετσι, ενώ ο ιστορικός κομμουνισμός του 20ού αιώνα ωθούσε τις δυτικές δημοκρατίες να βελτιωθούν ώστε να τον ξεπεράσουν στο πεδίο της ανάπτυξης και της κοινωνικής δικαιοσύνης, η σημερινή Ρωσία και τα άλλα αυταρχικά καθεστώτα, σπρώχνουν τις δυτικές κοινωνίες στην αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση, επιδεινώνοντας όλες τις ενδογενείς παθογένειες των φιλελεύθερων δημοκρατιών....

Από  "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ"

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 24-25/02.24

 
Από το Κίεβο στον «πολικό λύκο»

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΒΟΥΛΓΑΡΗ*


Οταν ένας άνθρωπος, ανυπεράσπιστος στα χέρια των βασανιστών του, πεθαίνει σε ένα παγωμένο κελί 2×3 σε ένα γκουλάγκ κάπου στον Αρκτικό Κύκλο, προς στιγμήν σου κόβεται η φωνή, σαν να παγώνεις και εσύ. Υστερα, μνημονεύεις σχεδόν συνειρμικά Αννα Αχμάτοβα. Τους συγκλονιστικούς προλογικούς στίχους στο δικό της «Ρέκβιεμ». Η ρωσίδα ποιήτρια το 1938, στα σκληρά χρόνια του σταλινισμού, έστεκε ώρες στην ουρά έξω από μια φυλακή του παγωμένου Λένινγκραντ μήπως και μπορέσει να δει τον κρατούμενο γιο της. Η γυναίκα που στεκόταν πίσω της, την αναγνώρισε, και της ψιθύρισε στο αφτί. «Αυτά εδώ μπορείτε να τα περιγράψετε;/ Και τότε εγώ είπα:/ Μπορώ». Η εκπληκτική δύναμη της μονολεκτικής απάντησης συγκλονίζει γιατί αντιφάσκει πλήρως με τις συνθήκες απόλυτης αδυναμίας που βρισκόταν το άτομο μπροστά στους αδυσώπητους μηχανισμούς της εξουσίας. 

Το ίδιο είπε και ο Αλεξέι Ναβάλνι. Μπορώ. Η Αχμάτοβα μπόρεσε με την Τέχνη της, ο Ναβάλνι με τη ζωή του. Ναι, μπορώ με τον θάνατό μου να σας περιγράψω τι ζούμε εμείς στη Ρωσία και από τι κινδυνεύετε εσείς στη Δύση. Ας γαβγίζουν τα σκυλιά, πληρωμένα ή ιδεολογικά τυφλωμένα, που προσπαθούν να τον σπιλώσουν ηθικά. Ο συμβολισμός ενός Ανθρώπου μόνου του απέναντι σε ένα απάνθρωπο Σύστημα είχε από πολύ παλιά, από την αρχαιότητα, μια ακατανίκητη ηθική δύναμη.

Η δολοφονία του Ναβάλνι από το καθεστώς Πούτιν ήρθε τις μέρες της μαύρης επετείου της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Από το Κίεβο στον «πολικό λύκο». Δύο ενέργειες που συνδέονται στενά και εντάσσονται στην ίδια στρατηγική του στυγνού καθεστώτος Πούτιν. Συνιστούν ασφαλώς μια καθαρή προειδοποίηση για την Ευρώπη και τη Δύση. Γιατί είναι σαφές ότι πέρα από τα άμεσα θύματά της στην Ουρανία και την ίδια τη Ρωσία, το καθεστώς Πούτιν στοχεύει ανοιχτά και δηλωμένα πια τη δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία. Γι’ αυτό ο πόλεμος στην Ουκρανία που σήμερα μπαίνει στον τρίτο χρόνο, έχει κρίσιμες γεωπολιτικές αλλά και ιδεολογικές διαστάσεις. Αφορά τους συσχετισμούς δύναμης στον Κόσμο, τη θέση της Ευρώπης σε αυτόν, και ταυτόχρονα, την ανθεκτικότητα και την ποιότητα της δημοκρατίας στις δυτικές κοινωνίες. Στο πληγωμένο σώμα της Ουκρανίας διακυβεύεται η μορφή που θα πάρει ο Κόσμος τον 21ο αιώνα – στις επόμενες τουλάχιστον δύο-τρεις δεκαετίες του.

Η συνειδητοποίηση του στοιχήματος έχει μεγάλη σημασία γιατί ο πόλεμος βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Εδώ και κάποιον καιρό έχει εξελιχθεί σε πόλεμο φθοράς, στον οποίο η Ρωσία, μετά την αποτυχία τής ουκρανικής αντεπίθεσης, φαίνεται να έχει περισσότερα πλεονεκτήματα. Η τύχη της Ουκρανίας εξαρτάται ολοσχερώς από τη βοήθεια της Δύσης, το κόστος αυτής της βοήθειας ανεβαίνει, η κοινή γνώμη της Ευρώπης φαίνεται «κουρασμένη», ενώ στις ΗΠΑ ελλοχεύει ο κίνδυνος Τραμπ, που και μόνο η ύπαρξή του, πιστοποιεί τη βαθιά παρακμή της αμερικανικής δημοκρατίας. Ολα αυτά τροφοδοτούν τη συζήτηση για λύση «συνθηκολόγησης», αν και όλα δείχνουν ότι ο πόλεμος θα συνεχίσει όλο το 2024. Η πιθανότερη προοπτική είναι κάποια στιγμή «να παγώσει» και να βρεθεί μια λύση π.χ. τύπου Κορέας. 

Υπάρχουν όμως διαφορετικοί και αντιθετικοί δρόμοι που οδηγούν σε «συνθηκολόγηση». Για την Ευρώπη ο μόνος θετικός δρόμος είναι εκείνος που εξασφαλίζει στην Ουκρανία, έστω ακρωτηριασμένη εδαφικά, να ενσωματωθεί πολιτικά και οικονομικά στον ευρωπαϊκό κανόνα, με τη Δύση εγγυητή τής ασφάλειάς της. Ο χειρότερος δρόμος για την Ευρώπη είναι ο αντίθετος. Να εγκαταλειφθεί η Ουκρανία είτε γιατί η Ευρώπη «κουράστηκε» είτε γιατί ο Τραμπ αν εκλεγεί θα βοηθήσει τον Πούτιν. Τότε η «συνθηκολόγηση» θα είναι μια πρόσκαιρη ανάπαυλα μέχρι το νέο βήμα επέκτασης που θα επιχειρήσει ο ρωσικός μεγαλοϊδεατισμός και η νοσταλγία της σοβιετικής αυτοκρατορίας. 

Οχι μόνο η Ουκρανία, αλλά τα βαλτικά κράτη, η Πολωνία, και οι λοιποί γείτονες, θα πάψουν να κοιμούνται ήσυχοι. Η επιδεικτική εξόντωση των εσωτερικών του αντιπάλων όπως ο Ναβάλνι, και ο απροκάλυπτος αναθεωρητισμός με τον οποίο ο Πούτιν αιτιολογεί κάθε τόσο την εισβολή στην Ουκρανία, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τη μονιμότητα των επιδιώξεών του. Η εγκατάλειψη της Ουκρανίας και η νίκη του Πούτιν, είτε ανοιχτή είτε συγκαλυμμένη με μια ευνοϊκή γι’ αυτόν «συνθηκολόγηση», θα είναι τεκμήριο της παρακμής της Δύσης, της Αμερικής και της Ευρώπης στον Κόσμο του 21ου αιώνα.

Θα είναι επίσης μια ήττα της Δημοκρατίας στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών. Ετσι κι αλλιώς, οι δυνάμεις της Ακροδεξιάς, του λαϊκισμού και του ευρωσκεπτικισμού βρίσκονται σε άνοδο για ενδογενείς λόγους. Στις περισσότερες εξ αυτών, ο απροσχημάτιστος ή ο αιδήμων «φιλοπουτινισμός» συνιστά μέρος του ιδεολογικού τους οπλοστασίου. Αλλωστε κάποια κόμματα αυτού του χώρου ενισχύθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν οικονομικά, επικοινωνιακά και πολιτικά από το καθεστώς Πούτιν. Το κόμμα της Λεπέν, η ιταλική Λέγκα του Σαλβίνι, η γερμανική AfD, αλλά και η ελληνική Ακροδεξιά, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. 

Και στο αριστερό άκρο, η παραδοσιακή φιλοσοβιετική παράδοση είναι τόσο ισχυρή ώστε να παίρνει στοργικά στην αγκαλιά της το σημερινό αντιδραστικό ρωσικό καθεστώς. Ετσι, ενώ ο ιστορικός κομμουνισμός του 20ού αιώνα ωθούσε τις δυτικές δημοκρατίες να βελτιωθούν ώστε να τον ξεπεράσουν στο πεδίο της ανάπτυξης και της κοινωνικής δικαιοσύνης, η σημερινή Ρωσία και τα άλλα αυταρχικά καθεστώτα, σπρώχνουν τις δυτικές κοινωνίες στην αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση, επιδεινώνοντας όλες τις ενδογενείς παθογένειες των φιλελεύθερων δημοκρατιών.

Στην αρχική φάση του πολέμου της Ουκρανίας, η Δύση αντέδρασε συσφίγγοντας τις γραμμές της, συνεργαζόμενη για να βοηθήσει το θύμα της εισβολής. Η πιο εντυπωσιακή ένδειξη ήταν η ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Ακόμα και τα φιλορωσικά τμήματα της κοινής γνώμης των δυτικών κοινωνιών, είτε ακροδεξιά είτε παλαιοαριστερά, αισθάνθηκαν άβολα, καθώς προσπαθούσαν με τον αντιδυτικισμό να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Τον τελευταίο καιρό, η ιδέα ενός αδιάκοπου και κοστοβόρου πολέμου, χαλαρώνει τη συσπείρωση. 

Μπορούν οι δημοκρατικές δυνάμεις της Δύσης και ειδικά της Ευρώπης, να αντισταθούν και να επανασυσπειρωθούν σε μια γραμμή αλληλεγγύης στην Ουκρανία; Μπορούν να στρέψουν την ηθική-πολιτική καταγγελία του καθεστώτος Πούτιν εναντίον των υποστηρικτών του στη Δύση; Μπορούν να δείξουν ότι σε πείσμα της τραμπικής δημαγωγίας, από μόνη της η Αμερική χωρίς τη δυτική συμμαχία, δεν μπορεί πια να κρατήσει την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία; Αυτά είναι τα στοιχήματα της νέας φάσης του πολέμου της Ουκρανίας και οπωσδήποτε των επόμενων μηνών ως τις αμερικανικές εκλογές.

Η κατάληξη όμως αυτών των συγκρούσεων θα φανεί στο ακόμα μακρύτερο μέλλον. Γιατί στην ουσία αυτό που συμβαίνει είναι ότι η Δημοκρατία στις δυτικές κοινωνίες έχει πάψει να είναι αυτονόητη, δεδομένη και κατά τούτο βαρετή. Ή θα γίνει ξανά μαχόμενη ή θα υποχωρεί, όχι μόνο διεθνώς, αλλά μέσα στο ίδιο της το σπίτι.

*Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο