"...Είναι λάθος να βιαζόμαστε. Π.χ. να πανηγυρίζουμε ότι αποφύγαμε τα χειρότερα άλλων ευρωπαϊκών χωρών επιδεικνύοντας σχετικές καμπύλες μετάδοσης της νόσου και θανατηφόρων κρουσμάτων. Ηταν λάθος και προσβλητικό το «να μη γίνουμε Ελλάδα» που ακουγόταν παντού στην Ευρώπη, τη δεκαετία 2010-2019 των μνημονίων μας. Μην κάνουμε και εμείς τώρα ανοίκειες συγκρίσεις και αναφορές. Η αυταρέσκεια μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει. Ασφαλώς χρειάζεται προσοχή και σεβασμός και στη γλώσσα μας, για μια πιο αποτελεσματική επικοινωνία με το ευρύ κοινό. Μπορούμε να αποφύγουμε την άκριτη χρήση επιλογών άλλων στην επικοινωνία. Η ισοπέδωση ή επιπέδωση ή επιπεδοποίηση της καμπύλης (το «flattening the curve»), ακόμη και το σωστό οριζοντίωση, ηχούν περίεργα στους περισσότερους. Για να κατανοήσει καλύτερα ο πολίτης τον στόχο μπορούμε να πούμε απλά: «Να περιορίσουμε την ταχύτητα ή τον ρυθμό εξάπλωσης της νόσου» ή ακόμη και το «να θέσουμε υπό έλεγχο την εξάπλωση της πανδημίας». Η κατά λέξη απόδοση βλάπτει σοβαρά στην επικοινωνία, στην αποτελεσματική επικοινώνηση του μηνύματος, παράδειγμα το «social distancing» έχει κακοπάθει στην προσπάθεια μετάφρασης ή/και προσαρμογής. Αντί για το «κοινωνική αποστασιοποίηση» π.χ. η «τήρηση αποστάσεων προφύλαξης» ή «τηρούμε τις αποστάσεις πρόληψης της μετάδοσης» ή/και «τηρούμε τις αποστάσεις κοινωνικής ευθύνης» ίσως να ήταν αποτελεσματικότερο. Μια άλλη συνήθης επικοινωνιακή αστοχία είναι οι «Ομάδες υψηλού κινδύνου». Αν ο κίνδυνος είναι η εξάπλωση της νόσου COVID-19, τότε και το «ομάδες υψηλού κινδύνου» είναι αμφίσημο. Δεν είναι πιο «επικίνδυνοι» οι άνθρωποι, αντίθετα αυτοί διακινδυνεύουν περισσότερο. Ο κίνδυνος, η νόσος είναι η κοινή απειλή, οι συνέπειες (όπως δηλώνονται με το αγγλικό «risk») είναι διαφορετικές, πολύ πιο σοβαρές για ορισμένες ομάδες του πληθυσμού, τις ευπαθείς ομάδες...."

Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", και...

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 15/04/20

1. Είσθε του εγκλεισμού ή του lockdοwn;

Κύριε διευθυντά,

Εις μάτην αγωνίζεται, τακτικά, ο εκλεκτός επιστολογράφος σας κ. Αναστάσιος Στέφος να εξοβελίζει τις αγγλικές ονομασίες που εισβάλλουν με φορτικότητα στην καθημερινή, προφορική και γραπτή, επικοινωνία. Θεωρούν οι χρήστες της εξευγενισμό, αγγλομάθεια, αστική ανωτερότητα να επιδεικνύουν, κάθε λίγο και λιγάκι, την «αγγλικούρα» τους, δείχνοντας ότι είναι εξευρωπαϊσμένοι;

Φωνή βοώντος, λοιπόν, εν τη ερήμω, τα κομψά ελληνόλεκτα που προτείνει ο κ. Στέφος απέναντι στην αγγλική επέλαση, λες και η ελληνική είναι πτωχή γλώσσα και χρειάζεται τον εμπλουτισμό της από την αγγλική(!).

Tις τελευταίες ημέρες διαπιστώνουμε νέα τηλεοπτική εισβολή. Την προτροπή για τη μη μετάδοση και εξάπλωση του κορωνοϊού «Μένουμε σπίτι» μερικοί την ειρωνεύονται, επιμένοντας «lockdοwn» (lock: κλειδώνω, κλειδαριά + dοwn: κάτω)˙ και αναρωτιέται ο μη αγγλομαθής ακροατής τι είναι τούτο, πάλι, το λεκτικό φρούτο που μας προσφέρουν. Γιατί δεν τους αρέσει η εύηχη ελληνική λέξη «εγκλεισμός» ή η λεκτική σύναψη «απόλυτος περιορισμός», που την κατανοεί και ο πλέον ολιγογράμματος ακροατής και αναγνώστης;

Μήπως είναι εξωτερίκευση της γλωσσικής τους ένδειας και του αισθήματος ανεπάρκειας που τους διακατέχει;

Παναγιώτης Ν. Ξηντάρας, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 

Επίτιμος σχολικός σύμβουλος δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

2. Το ιαματικό αγαθό της εμπιστοσύνης

Κύριε διευθυντά,

Με την πρόσφατη περιπέτεια της υγείας σας αναδείξατε την ανθρώπινη πλευρά σας και καταφέρατε να μας συγκινήσετε με τις αναφορές σας στο «ανθρώπινο πρόσωπο» του πολύπαθου Εθνικού Συστήματος Υγείας. Επειδή η εφημερίδα και εσείς εστιάζετε συχνά –και σωστά– στην ανάγκη εξορθολογισμού και δημιουργίας εμπιστοσύνης στην αγορά και την κοινωνία, ήθελα να σας ευχηθώ καλή δύναμη για να συνεχίσετε το έργο σας. Επειτα από χρόνια διάβρωσης της εμπιστοσύνης κυρίως με διακομματική ευθύνη, η σταδιακή οικοδόμηση εμπιστοσύνης στη χώρα παραμένει το ύψιστο πρόταγμα για την επιτυχία οιασδήποτε πολιτικής και προσπάθειας υπέρβασης της κρίσης.

Αν μπορούμε να κρατήσουμε κάτι θετικό –μέχρι στιγμής– από τη σημερινή υγειονομική κρίση είναι η επικράτηση του ορθού, επιστημονικού λόγου και η συνακόλουθη –αρχική– οικοδόμηση εμπιστοσύνης στην κοινωνία. Σε αυτό συνέβαλε σημαντικά η επιλογή, η ενημέρωση του κοινού να γίνεται κυρίως από εκπρόσωπο της επιστημονικής κοινότητας και όχι από πολιτικό πρόσωπο. Αλλά και όπως αποδεικνύεται εκ των υστέρων, και η σωστή επιλογή του συγκεκριμένου προσώπου. Του καθηγητή λοιμωξιολογίας κ. Σωτήρη Τσιόδρα. Βεβαίως, η επικοινωνία στηρίζεται στη συνέπεια λόγων και έργων. Προϋπόθεση όμως είναι και η ταπεινότητα.

Εντούτοις, είναι λάθος να βιαζόμαστε. Π.χ. να πανηγυρίζουμε ότι αποφύγαμε τα χειρότερα άλλων ευρωπαϊκών χωρών επιδεικνύοντας σχετικές καμπύλες μετάδοσης της νόσου και θανατηφόρων κρουσμάτων. Ηταν λάθος και προσβλητικό το «να μη γίνουμε Ελλάδα» που ακουγόταν παντού στην Ευρώπη, τη δεκαετία 2010-2019 των μνημονίων μας. Μην κάνουμε και εμείς τώρα ανοίκειες συγκρίσεις και αναφορές. Η αυταρέσκεια μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει.

Ασφαλώς χρειάζεται προσοχή και σεβασμός και στη γλώσσα μας, για μια πιο αποτελεσματική επικοινωνία με το ευρύ κοινό. Μπορούμε να αποφύγουμε την άκριτη χρήση επιλογών άλλων στην επικοινωνία. Η ισοπέδωση ή επιπέδωση ή επιπεδοποίηση της καμπύλης (το «flattening the curve»), ακόμη και το σωστό οριζοντίωση, ηχούν περίεργα στους περισσότερους. Για να κατανοήσει καλύτερα ο πολίτης τον στόχο μπορούμε να πούμε απλά: «Να περιορίσουμε την ταχύτητα ή τον ρυθμό εξάπλωσης της νόσου» ή ακόμη και το «να θέσουμε υπό έλεγχο την εξάπλωση της πανδημίας».

Η κατά λέξη απόδοση βλάπτει σοβαρά στην επικοινωνία, στην αποτελεσματική επικοινώνηση του μηνύματος, παράδειγμα το «social distancing» έχει κακοπάθει στην προσπάθεια μετάφρασης ή/και προσαρμογής. Αντί για το «κοινωνική αποστασιοποίηση» π.χ. η «τήρηση αποστάσεων προφύλαξης» ή «τηρούμε τις αποστάσεις πρόληψης της μετάδοσης» ή/και «τηρούμε τις αποστάσεις κοινωνικής ευθύνης» ίσως να ήταν αποτελεσματικότερο.

Μια άλλη συνήθης επικοινωνιακή αστοχία είναι οι «Ομάδες υψηλού κινδύνου». Αν ο κίνδυνος είναι η εξάπλωση της νόσου COVID-19, τότε και το «ομάδες υψηλού κινδύνου» είναι αμφίσημο. Δεν είναι πιο «επικίνδυνοι» οι άνθρωποι, αντίθετα αυτοί διακινδυνεύουν περισσότερο. Ο κίνδυνος, η νόσος είναι η κοινή απειλή, οι συνέπειες (όπως δηλώνονται με το αγγλικό «risk») είναι διαφορετικές, πολύ πιο σοβαρές για ορισμένες ομάδες του πληθυσμού, τις ευπαθείς ομάδες.

Τελικώς, από τα θετικά καταλήξαμε στα «λάθη». Ζητάμε πάντοτε το καλύτερο ή είμαστε γκρινιάρηδες;

Γιάννης Σαρρής

3. Ολο το «πλήρωμα» του πολιτισμού

Κύριε διευθυντά,

Η εξαίρετη συνεργάτις σας Γιούλη Επτακοίλη στο σχόλιό της (Παρασκευή 10 Απριλίου 2020) με τίτλο «Οχι φόβο, ελπίδα» χρησιμοποίησε την έκφραση «ο χώρος του πολιτισμού» και προσδιόρισε ενδεικτικά κάποιες συντεταγμένες του, όπως τον κινηματογράφο, το θέατρο, τα μουσεία, τα εμβληματικά μνημεία και τη μουσική, που αναμφισβήτητα είναι λειτουργίες του πολιτισμού, αλλά δεν τον μονοπωλούν, δεν αποτελούν το αποκλειστικό περιεχόμενό του. Πιστεύω ότι κανείς δεν διεκδικεί υπέρ των τεχνών την αποκλειστικότητα. Είναι δυνατόν όμως να προκύπτουν παρανοήσεις, από τέτοιες διατυπώσεις, όπως όταν η αείμνηστη Μελίνα είχε αυτοπροσδιοριστεί (και οριοθετήσει τον αντίστοιχο χώρο και τους λειτουργούς του) με τη φράση «Εμείς, οι άνθρωποι του πολιτισμού». Ο πολιτισμός δεν μερίζεται σε επαγγελματικές κατηγορίες, είναι ο ίδιος ένα σύνολο από λογικές, ηθικές και αισθητικές κατηγορίες, στο οποίο συλλειτουργούν οι καλές τέχνες και τα γράμματα, η διανόηση και η πολιτική, οι ανθρωπιστικές προσφορές και οι ιδεολογικές αυτοθυσίες, η μοδίστρα από τα Γρεβενά και ο Σωτήριος Τσιόδρας, το παιδί που δουλεύει την ημέρα και πηγαίνει το βράδυ σε νυχτερινό σχολείο, η δασκάλα που αφιερώνει τη ζωή της στο σχολείο ακριτικού νησιού, ο στρατιώτης που εκπληρώνει με συνέπεια και αφοσίωση το καθήκον του. Βέβαια, υπάρχει και το διάσημο «Ηθοποιός σημαίνει φως» που διαλαλεί μια υπαρκτή πραγματικότητα, όμως το μέγα φως του πολιτισμού εκπέμπεται από μια άλλη, προγενέστερη ρήση: «Ως χαρίεν άνθρωπος, όταν άνθρωπος η». Από τη γενικότερη εικόνα που σχηματίζει κανείς διαβάζοντας τακτικά τα κείμενα της κ. Επτακοίλη, αντλείται αβίαστα η βεβαιότητα ότι όχι μόνο εμφορείται, αλλά και εκφράζει γλαφυρά ευρεία αντίληψη για τον πολιτισμό. Συμβαίνει όμως η παγίωση κάποιων εκφράσεων, όπως «ο χώρος του πολιτισμού» να αλλοιώνει διά του γραπτού (ή και του προφορικού) τον ενδιάθετο λόγο μας.

Γεράσιμος Μιχαήλ Δωσσας, Θεσσαλονίκη

4. Τα τηλεφωνήματα του τέως Προέδρου

Κύριε διευθυντά,

Με δυσάρεστη έκπληξή μου, παρατηρώ ότι συνεχίζετε να δημοσιεύετε περιεχόμενο τηλεφωνημάτων του κ. Προκόπη Παυλόπουλου προς Ευρωπαίους ηγέτες, με τους οποίους επικοινωνούσε, κυρίως, για ανταλλαγή ευχών κάθε Πρωτοχρονιά, που ήταν και η κύρια δραστηριότητά του, την εποχή της θητείας του. Αλλά τώρα; Αν δεν έχει καταλάβει, που πιστεύω ότι δεν έχει, ότι είναι πλέον ένας τέως και απλά ο «Πάκης», τότε κάποιος πρέπει να του το πει. Η «Καθημερινή» ίσως;

Μην περιμένουμε από τους ξένους ηγέτες να του κλείνουν το τηλέφωνο... Είναι ευγενείς και καταλαβαίνουν πλήρως το πρόβλημα του «Πάκη»: «Δηλώνω άρα υπάρχω!». Ακόμα...

Κωνσταντίνος Λύκας

"ΕΣΤΙΑ", 15/04/20