Γιατί όμως οι Τούρκοι επαναφέρουν τώρα τη νομικά αβάσιμη απαίτηση για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου; Η απάντηση που δίνουν πηγές με άριστη γνώση των ελληνοτουρκικών σχέσεων κάνουν λόγο για πάγια τακτική της Αγκυρας να επαναφέρει διεκδικήσεις ανάλογα με τη συγκυρία. Αλλά ταυτόχρονα φροντίζει να υπενθυμίζει στην ελληνική πολιτική ηγεσία ότι αν οι ελληνοτουρκικές διαφορές οδηγηθούν σε έναν διεθνή φορέα όπως το Δικαστήριο τη Χάγης, η Τουρκία θα επιδιώξει να βάλει στο τραπέζι όλο τον κατάλογο των γνωστών τουρκικών διεκδικήσεων και ισχυρισμών. Διαφορετικά, θα «τορπιλίσει» τον δρόμο του νομικού συμβιβασμού...

Από "ΤΑ ΝΕΑ" και την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

"ΤΑ ΝΕΑ", 24/01/20

ΤΟΥ  ΜΑΝΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗ

Τη νομικά αβάσιμη απαίτηση της Τουρκίας για αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου έβαλε ξανά χθες, με προκλητικό τρόπο, στο κάδρο των τουρκικών διεκδικήσεων ο Χουλουσί Ακάρ. Ο τούρκος υπουργός Αμυνας υποστήριξε ότι η χώρα μας διατηρεί στρατό σε 16 νησιά τα οποία έχουν αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς. «Η Ελλάδα πρέπει να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο σε αυτά τα νησιά του Αιγαίου», ήταν η νέα τουρκική απαίτηση.

Η αντίδραση της Αθήνας ήταν άμεση: «Ο,τι απειλείται δεν αποστρατιωτικοποιείται», διεμήνυσε ο υπουργός Αμυνας, Νίκος Παναγιωτόπουλος, ενώ ακολούθησε σε αυστηρούς τόνους και η επίσημη απάντηση του υπουργείου Εξωτερικών:

«Είναι τουλάχιστον υποκριτικό μια χώρα που παραβιάζει συστηματικά την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα σχεδόν όλων των γειτονικών χωρών της, μια χώρα που απειλεί με πόλεμο γείτονα και σύμμαχό της αν ασκήσει τα νόμιμα δικαιώματά του, μια χώρα που διαλαλεί ότι παραβιάζει το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη, να επικαλείται το διεθνές δίκαιο», τόνισε το ΥΠΕΞ, καταλήγοντας πως το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας «κατοχυρώνεται από τον ίδιο τον Χάρτη του ΟΗΕ, δηλαδή το ευαγγέλιο του διεθνούς δικαίου».

Πάγιες διεκδικήσεις. Για τους επιτελείς της ελληνικής διπλωματίας και του «Πενταγώνου», η επαναφορά της τουρκικής απαίτησης για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Η Αγκυρα, στο πλαίσιο της γνωστής πολιτικής διεκδικήσεων και αμφισβητήσεων έναντι της Ελλάδας από το 1973 και μετά, συμπεριλαμβάνει παγίως και το θέμα αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου. Εχει σημασία δε ότι είναι η μοναδική χώρα που επικαλείται και απαιτεί την «αποστρατιωτικοποίηση των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου».

Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι θα πρέπει να είναι αποστρατιωτικοποιημένα τα Δωδεκάνησα, η Λήμνος, η Σαμοθράκη, καθώς και τα νησιά Χίος, Λέσβος, Σάμος και Ικαρία. Σε όλες τις περιπτώσεις οι Τούρκοι ερμηνεύουν κατά το δοκούν τις διεθνείς συνθήκες. Για παράδειγμα, η Συνθήκη της Λωζάννης προέβλεπε αποστρατιωτικοποίηση Λήμνου και Σαμοθράκης, σημείο που καταργήθηκε από τη Σύμβαση του Montreux του 1936, η οποία αντικατέστησε στο σύνολό της τη Σύμβαση της Λωζάννης. Η Τουρκία, εξάλλου, με επίσημα έγγραφά της από το 1936 είχε αναγνωρίσει το δικαίωμα της Ελλάδας να εξοπλίσει αυτά τα νησιά.

Ομοίως η Τουρκία αγνοεί ότι η συνθήκη ειρήνης της Λωζάννης δεν προβλέπει πουθενά καθεστώς αποστρατιωτικοποιήσεως για Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία. Ούτως ή άλλως η Ελλάδα υποχρεώνεται και νομιμοποιείται να προχωρήσει στην αναγκαία αμυντική προπαρασκευή που θα της επιτρέψει να ασκήσει, εάν παραστεί ανάγκη, το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας, το οποίο προβλέπεται από το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, και να προστατεύσει τα ελληνικά νησιά.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ. Γιατί όμως οι Τούρκοι επαναφέρουν τώρα τη νομικά αβάσιμη απαίτηση για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου; Η απάντηση που δίνουν πηγές με άριστη γνώση των ελληνοτουρκικών σχέσεων κάνουν λόγο για πάγια τακτική της Αγκυρας να επαναφέρει διεκδικήσεις ανάλογα με τη συγκυρία. Αλλά ταυτόχρονα φροντίζει να υπενθυμίζει στην ελληνική πολιτική ηγεσία ότι αν οι ελληνοτουρκικές διαφορές οδηγηθούν σε έναν διεθνή φορέα όπως το Δικαστήριο τη Χάγης, η Τουρκία θα επιδιώξει να βάλει στο τραπέζι όλο τον κατάλογο των γνωστών τουρκικών διεκδικήσεων και ισχυρισμών. Διαφορετικά, θα «τορπιλίσει» τον δρόμο του νομικού συμβιβασμού.

ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΦΩΤΑΚΗ

Την αποφασιστικότητα της Αθήνας να μην αποδεχθεί τετελεσμένα τα οποία επιχειρεί να μεθοδεύσει η Αγκυρα, μέσω του μνημονίου συνεργασίας που έχει υπογράψει με την κυβέρνηση της Τρίπολης, κατέστησε σαφή από το Νταβός ο Κυριάκος Μητσοτάκης, προειδοποιώντας με την άσκηση βέτο στην ΕΕ, ενώ και η νομική υπηρεσία της ομοσπονδιακής Βουλής της Γερμανίας χαρακτηρίζει την εν λόγω συμφωνία παράνομη. Κατά τη συζήτησή του με τον φημισμένο καθηγητή Ιστορίας του Χάρβαρντ Νάιαλ Φέργκιουσον, ο Πρωθυπουργός χαρακτήρισε «εξωφρενικό» νομικά και γεωγραφικά το μνημόνιο, διαμηνύοντας ότι «δεν μπορεί να υπάρξει μια πολιτική λύση στη Λιβύη στην οποία η ΕΕ άρα και εμείς θα συμφωνήσουμε, εάν δεν ακυρωθεί αυτή η συμφωνία», επαναλαμβάνοντας το αίτημα της Ελλάδας για συμμετοχή στα επόμενα στάδια των διαπραγματεύσεων. Αυτό επεσήμανε ο πρωθυπουργός και στις συναντήσεις του με την γερμανίδα ΥΠΑΜ, Ανεγκρετ Κραμπ - Καρενμπάουερ και τον γάλλο ΥΠΟΙΚ Μπρουνό Λεμέρ. 

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, στο Νταβός, έκανε αναφορά και στον EastMed, τονίζοντας ότι δεν απαιτείται η άδεια της Τουρκίας και διαμηνύοντας ότι «εμείς παίζουμε με τους κανόνες»

Γερμανικό «χαστούκι». Ιδιαίτερης σημασίας είναι ενόψει της σημερινής επίσκεψης Μέρκελ στην Τουρκία η γνωμοδότηση της επιστημονικής υπηρεσίας της ομοσπονδιακής Βουλής της Γερμανίας για το τουρκολιβυκό μνημόνιο, η οποία - σύμφωνα με την «DW» - καταγράφει λεπτομερώς την προβληματική συμφωνία υπό το πρίσμα και των διεκδικήσεων της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην κυπριακή ΑΟΖ και των νομικών θέσεων της ελληνικής πλευράς. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το μνημόνιο παραβιάζει το εθιμικό Δίκαιο της Θάλασσας και κατά συνέπεια είναι παράνομο και λειτουργεί εις βάρος τρίτων. Οι νομικοί της γερμανικής Βουλής τονίζουν ότι διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση της ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να γίνει μόνο «λαμβάνοντας υπόψη τις θαλάσσιες περιοχές των ελληνικών νησιών και με τη σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας, της Κύπρου και ενδεχομένως άλλων μεσογειακών χωρών».

Τη γνωμάτευση ζήτησε η τουρκικής καταγωγής βουλευτής του κόμματος Η Αριστερά Σεβίμ Ντάγκντελεν, η οποία κάλεσε τη γερμανίδα καγκελάριο να θέσει θέμα μνημονίου στη συνάντησή της με τον Ερντογάν.

Ενώ η Μέρκελ ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τον Ερντογάν για το προσφυγικό, αίσθηση προκάλεσε η παρέμβαση του πρώην ομοσπονδιακού προέδρου της Γερμανίας, Γιοαχίμ Γκάουκ, που τάχθηκε υπέρ της «ανταπόκρισης στις προσδοκίες» της Τουρκίας για οικονομική στήριξη...

Ο τούρκος ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου, διεμήνυσε ότι η χώρα του δεν θα δεχθεί τις κυρώσεις της ΕΕ εναντίον της, λόγω των δραστηριοτήτων της στην Ανατολική Μεσόγειο και υπέδειξε στις Βρυξέλλες να διαδραματίζουν «ισορροπημένο και ουδέτερο ρόλο».

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΠΛΑΚΟΥΔΑ
Εως το 2016, η Τουρκία ήταν ένας «προβλέψιμος» παίκτης. Οντως, η Αγκυρα δρούσε εντός των ορίων του ΝΑΤΟ και προς υπεράσπισιν των συμφερόντων των Τούρκων (π.χ. Κύπρος, Θράκη) μόνον. Το 2016 ήταν ένας έτος-ορόσημο. Την επαύριον του στρατιωτικού πραξικοπήματος, αναδύθηκε η «Νέα Τουρκία» (Yeni Türkiye) της οποίας ο ηγέτης οραματίζεται την εκπλήρωση του Εθνικού Ορκου (Mîsâk-ı Millî). Ως εκ τούτου, δεν διστάζει να δράσει μονομερώς (ενίοτε κατά της κατ' όνομα σύμμαχης και φίλης Αμερικής και ενίοτε από κοινού με τον υπαρξιακό εχθρό του ΝΑΤΟ - Ρωσία) και ενόπλως (όπως αποδεικνύουν οι τρεις διασυνοριακές επεμβάσεις στη Βόρεια Συρία από το 2016 και εντεύθεν).

Προβληθείσα ως «χώρα - πρότυπο» (ως η μοναδική κοσμική και κοινοβουλευτική δημοκρατία από τη Μέση Ανατολή εντός του ΝΑΤΟ) από τη Δύση, η Τουρκία χρησιμοποιούσε την «ήπια ισχύ» της για την οικοδόμηση μιας «Οθωμανικής Κοινοπολιτείας» έως το 2016· πλέον, η Τουρκία μεταχειρίζεται μόνον τη «σκληρή ισχύ» της - είτε ως «πόλεμο δι' υποκαταστάτων» (surrogate warfare) (π.χ. στη Λιβύη ή Συρία) είτε ως «διπλωματία των κανονιοφόρων» (π.χ. στην Κύπρο). Εξού η δράση της πλέον από το Κέρας της Αφρικής έως τη Λιβύη.

Η Τουρκία αντιδρά στον αποκλεισμό της από το «Eldorado» της Ανατολικής Μεσογείου και στις υπό ανάδυση τριμερείς συνεργασίες (Ελλάδα - Κύπρος - Ισραήλ και Ελλάδα - Κύπρος - Αίγυπτος) με περισσότερη προκλητικότητα - όπως οι δράσεις στην Κύπρο και τη Λιβύη αποδεικνύουν εύγλωττα - προς υλοποίησιν του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan). Ο Ερντογάν, άλλωστε, υπολογίζει στο «bromance» μεταξύ του ιδίου και των «Δύο Μεγάλων» (Πούτιν και Τραμπ) για ανοχή σε έκνομες ενέργειες: ο Ερντογάν ήταν ο προνομιακός συνομιλητής των «Δύο Μεγάλων» για το 2019!

Πώς αντιδρά η Ελλάδα στην αναθεωρητική πολιτικής της Τουρκίας; Μετά από μια περίοδο έκδηλης αμηχανίας, το δόγμα του «προσεταιρισμού» (accommodation) της Τουρκία διά της κοινωνικοποίησής της (socialization) στο «κοινό κεκτημένο» της ΕΕ υποχωρεί. Πλέον αντικαθίσταται από το (υπό διαμόρφωση) δόγμα της αποτροπής (deterrence) - πρωτίστως διά συμμαχιών. Η Αθήνα επιχειρεί να εμβαθύνει τον δεσμό (ενεργειακό και αμυντικό) με τη Γαλλία και την Αίγυπτο για την αναχαίτιση της Τουρκίας σε Κύπρο και Λιβύη· το «φλερτ» με τον Χαφτάρ στη Λιβυκή Κρίση και οι δράσεις υπέρ του East Mediterranean Gas Forum εντάσσονται στην προσέγγιση αυτή. Δυστυχώς η κρίση διαρκείας στο Ισραήλ έχει αφαιρέσει (προς το παρόν τουλάχιστον) από την αντι-τουρκική εξίσωση τον Νετανιάχου, ενώ η χρήση εκβιασμών (π.χ. οι προσφυγικές ροές) και δέλεαρ (π.χ. ενεργειακή συνεργασία με την Ιταλία) έχουν αδρανοποιήσει εν πολλοίς την ΕΕ.


Παρά την «επένδυση» σε μια στενότερη συνεργασία με τις ΗΠΑ, η Αθήνα δεν θα πρέπει να αναμένει από την Ουάσιγκτον κάτι περισσότερο από μια «πυροσβεστική» παρέμβαση στα Ελληνο-Τουρκικά κατά το πρότυπο της Κρίσης των Ιμίων. Η διαπραγμάτευση μιας αμυντικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ σε νέα βάση για την απόσπαση βαρύτερων ανταλλαγμάτων (στο διπλωματικό και στρατιωτικό πεδίο φυσικά) θα ήταν μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση.

Η προσφυγή στη Χάγη για μια διαπραγμάτευση εφ' όλης της ύλης ή οι απευθείας διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των ΗΠΑ δεν αποτελούν βιώσιμες επιλογές ή επιδιώξεις. Η προπαρασκευή για μια θερμή κρίση ανοιχτά της Κύπρου στο εγγύς μέλλον αποτελεί μια επιβεβλημένη ανάγκη. Οι έκτακτες κρίσεις στις Ενοπλες Δυνάμεις και οι διαπραγματεύσεις για την εξασφάλιση σύγχρονου οπλισμού (ει δυνατόν, δωρεάν) συνιστούν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.

-O δρ Σπύρος Πλακούδας είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Rabdan Academy (ΗΑΕ) και αντιπρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 24/01/20