"....Θα μου πείτε, είναι κακό πράγμα αυτή η «νομικοποίηση»; Πιστεύω πως ναι. Και για τον θεσμό και για τη Νομική. Γιατί και τα δύο εμφανίζονται ως απολιτικά, ουδέτερα, υπεράνω πολιτικής. Και δεν είναι. Ο νομικός θετικισμός και η υποτιθέμενη ουδετερότητα που κρύβει έντονες ιδεολογικές θέσεις δεν έκανε ποτέ καλό σε κανέναν. Ο Πρόεδρος, παρά τις περιορισμένες του αρμοδιότητες, είναι πάντα στο επίκεντρο της πολιτικής, οι δικαστές αποφασίζουν συχνά υποθέσεις που προσδιορίζουν το μέλλον της χώρας. Ας αφήσουμε λοιπόν την πολιτική στους πολιτικούς που κατανοούν το αναπόδραστο της σύγκρουσης και ας αναγνωρίσουν οι δικαστές τον πολιτικό τους ρόλο...."

Από την "Εφ.Συν"

"Εφ.Συν", 27/01/20

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΔΟΥΖΙΝΑ

Τώρα που τελείωσε αισίως το σίριαλ των Χριστουγέννων -η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας- ήρθε η ώρα για έναν απολογισμό. Τηρουμένων των αναλογιών και ξεχνώντας προς στιγμήν τον ευτελισμό της διαδικασίας από τον κ. Μητσοτάκη, βρίσκω την επιλογή της νέας ΠτΔ εξαιρετική. Ημουν μέλος της Διάσκεψης Προέδρων όταν έγιναν οι ακροάσεις για την επιλογή προέδρου του ΣτΕ. Μου είχαν κάνει τότε εντύπωση η οξυδέρκεια, το αίσθημα ευθύνης, αλλά και η κατάρτιση της κ. Σακελλαροπούλου. Θυμάμαι την απάντησή της όταν τη ρώτησα γιατί δεν είχε συμμετάσχει στις μεγάλες υποθέσεις που είχαν φτάσει στο ΣτΕ: για το μνημόνιο, για την αδειοδότηση των καναλιών, για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών.

Ο πρόεδρος αποφασίζει τη σύνθεση του τμήματος για κάθε υπόθεση, απάντησε, και μπορεί έτσι να επηρεάζει την απόφαση με την επιλογή δικαστών που βρίσκονται κοντά στις απόψεις του. Προφανώς οι απόψεις της κ. Σακελλαροπούλου δεν βρίσκονταν κοντά στον προηγούμενο πρόεδρο του ΣτΕ, που σκηνοθέτησε την παραίτησή του ως αντικυβερνητικό μελόδραμα με τηβέννους. Η νέα ΠτΔ παραδέχτηκε έτσι έμμεσα την άποψη που έχω επανειλημμένα υποστηρίξει: οι δικαστικές αποφάσεις στις δύσκολες υποθέσεις είναι πολιτικές και η νομική επιχειρηματολογία αποτελεί πολλές φορές νομιμοποιητική πρόφαση. Η παραδοχή της κ. Σακελλαροπούλου ωστόσο δεν έκρυβε παράπονο αλλά ήταν αποτέλεσμα της θεωρητικής της κατάρτισης.

Μια κατάρτιση που πολλοί άνδρες συνάδελφοί της θα έπρεπε να ζηλεύουν. Τονίζω το φύλο εσκεμμένα. Γιατί καταλαβαίνω τις αγκυλώσεις και τις συμπεριφορές που θα πρέπει να έχει αντιμετωπίσει στον εργασιακό της χώρο παρά τη μόρφωσή της. Το γεγονός ότι χαιρόμαστε επειδή εκλέξαμε την πρώτη γυναίκα ΠτΔ εν έτει 2020 είναι μάλλον θλιβερό. Αλλά ο συμβολισμός είναι μεγάλος σε μια εποχή όπου οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών μεγαλώνουν και η θέση των γυναικών παγκοσμίως χειροτερεύει.

Παράλληλα λυπάμαι για τη μεταχείριση που επιφύλαξε το κόμμα του στον κ. Παυλόπουλο, έναν κατά γενική ομολογία καλό Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ομολογώ ότι τον γνωρίζω προσωπικά και δεν μπορώ να είμαι ουδέτερος.

Ο κ. Παυλόπουλος δεν είναι μόνο ένας εξαιρετικός νομικός, αλλά ένας τζέντλεμαν που τίμησε όσο λίγοι τον θεσμό. Και κάτι εξίσου σημαντικό: Διατήρησε την ακαδημαϊκή του ταυτότητα. Εγραψε βιβλία για την τεχνολογία και την επιστημολογία μεταξύ άλλων, έδωσε επιστημονικές διαλέξεις μεγάλης πυκνότητας χωρίς γραπτό κείμενο, έδειξε εκείνη την ευρύτητα πνεύματος που χαρακτηρίζει τους μεγάλους διανοούμενους, αλλά όχι δυστυχώς τους πολιτικούς ηγέτες.

Παρ’ όλες τις πολιτικές μας διαφορές (που είναι μεγάλες), είδα έναν ΠτΔ που κατάφερε να βγάλει το κομματικό του κοστούμι και να γίνει ακριβώς αυτό που προβλέπει το Σύνταγμα για τον ανώτατο άρχοντα της χώρας. Η εικόνα του σοβαρού και μετρημένου Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, του καθηγητή της Νομικής και του υπερασπιστή των αξιών, δίπλα στον αλαζόνα και εξουσιομανή Ερντογάν, είναι η παρακαταθήκη του. Η αντιπαράθεση Παυλόπουλου-Ερντογάν μού θύμισε τη θεωρητική διαμάχη μεταξύ Καντ και Χομπς, την αντίθεση μεταξύ της εφαρμογής αρχών και της επιβολής της δύναμης του ισχυρότερου. Βέβαια στην προσωπική του ζωή ο κ. Παυλόπουλος είναι πιο κοντά στον περιπετειώδη Χομπς παρά στον ασκητή του Κένιγκσμπεργκ.

Ωστόσο, αυτή η εξαιρετική επιλογή προκαλεί και δύο επιφυλάξεις: Η μία έχει να κάνει γενικά με τον θεσμό. Η άλλη έχει να κάνει με το υπόβαθρο της κ. Σακελλαροπούλου. Πρώτη επιφύλαξη: ο κίνδυνος της «νομικοποίησης» του θεσμού. Η πολιτική κουλτούρα του πολιτικού μας προσωπικού τείνει προς έναν φτηνό νομικισμό και νομίζω ότι οι επιλογές των δύο Προέδρων είναι η απόδειξη. Ο κ. Παυλόπουλος ως ΠτΔ άφησε το κοστούμι του πολιτικού και φόρεσε την τήβεννο του «νομικού» ΠτΔ. Η κ. Σακελλαροπούλου χωρίς να έχει κανένα συγκεκριμένο πολιτικό κεφάλαιο -νομικά, μάλλον αριστερή φιλελεύθερη θα τη χαρακτήριζα- είναι η πρόεδρος του ΣτΕ.

Θα μου πείτε, είναι κακό πράγμα αυτή η «νομικοποίηση»; Πιστεύω πως ναι. Και για τον θεσμό και για τη Νομική. Γιατί και τα δύο εμφανίζονται ως απολιτικά, ουδέτερα, υπεράνω πολιτικής. Και δεν είναι. Ο νομικός θετικισμός και η υποτιθέμενη ουδετερότητα που κρύβει έντονες ιδεολογικές θέσεις δεν έκανε ποτέ καλό σε κανέναν. Ο Πρόεδρος, παρά τις περιορισμένες του αρμοδιότητες, είναι πάντα στο επίκεντρο της πολιτικής, οι δικαστές αποφασίζουν συχνά υποθέσεις που προσδιορίζουν το μέλλον της χώρας. Ας αφήσουμε λοιπόν την πολιτική στους πολιτικούς που κατανοούν το αναπόδραστο της σύγκρουσης και ας αναγνωρίσουν οι δικαστές τον πολιτικό τους ρόλο.

Δεύτερη επιφύλαξη: Οταν γράφτηκαν τα πρώτα βιογραφικά για την κ. Σακελλαροπούλου είδα κάτι που δεν ήξερα. Οτι ο πατέρας της ήταν αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου. Αυτό μου ξίνισε, είναι η αλήθεια. Και όχι φυσικά για τον λόγο που πολλοί σκέφτονται σε τέτοιες περιπτώσεις. Οτι η ιδιότητα του πατέρα της έχει κάτι να κάνει με τη σταδιοδρομία της. Οτι είχε τις γνωριμίες και άλλα τέτοια - όχι ότι δεν ισχύουν πολλές φορές.

Ο προβληματισμός έχει να κάνει με ένα δομικό πρόβλημα. Οπως μου έλεγε φίλη νομικός, γνωστός καθηγητής της Νομικής ζητούσε από τους πρωτοετείς φοιτητές με γονείς δικηγόρους να σηκώσουν το χέρι. Σχεδόν όλοι στην τάξη το σήκωναν. Δημιουργούνταν αμέσως μια λογική αναγνώρισης, κοινής συμμετοχής σε ένα προνομιούχο σινάφι. Η κ. Σακελλαροπούλου κεφαλαιοποίησε το συμβολικό και πολιτισμικό κεφάλαιο που μπόρεσε να «κληρονομήσει» από το οικογενειακό της περιβάλλον. Να το πω αλλιώς: μεγάλωσε μέσα σε μια «νομική» οικογένεια. Είχε πλεονέκτημα και πρόσβαση στη νομική κουλτούρα από γεννησιμιού της. Πλεονέκτημα το οποίο φυσικά μετουσίωσε σε μια σημαντική καριέρα. Αλλά δεν παύει να μετουσιώνει τις δυνατότητες που άλλοι, δυστυχώς, δεν είχαν και δεν έχουν. Και για να προλάβω τους κακεντρεχείς: και εγώ ανήκω τρόπον τινά στην ίδια κατηγορία. Ακολούθησα μια σημαντική πανεπιστημιακή καριέρα όντας παιδί ιατρού (αν και όχι πανεπιστημιακού).

Εδώ έγκειται, ωστόσο, η διαφορά Αριστεράς και Δεξιάς. Οι αριστεροί βρίσκουμε αυτήν την ανισότητα προβληματική και προσπαθούμε να τη διορθώσουμε. Οι δεξιοί τη φυσικοποιούν. Ετσι είναι η ζωή, μας λένε, τι να κάνουμε; Αν κάποιοι δεν μπουν στο Πανεπιστήμιο, ας πληρώσουν κάποιο κολέγιο και βλέπουμε. Το Περιστέρι βγάζει ψυκτικούς και όχι νομικούς και προέδρους του ΣτΕ. Πιστεύω ακράδαντα ότι και οι δύο ΠτΔ είναι με τη σωστή πλευρά σε αυτή τη διαφορά.

* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»