 |
| "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 03-04/12/16 |
Παλιές και νέες αλήθειες:
"ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ",
του Δημήτρη Μητρόπουλου
Τελικά τι ήταν ο Κάστρο; Επαναστάτης ή δικτάτορας; Το ερώτημα - και ο καβγάς περί αυτό - λέει περισσότερα για την πολιτική σήμερα και λιγότερα για τον ίδιο. Διότι επάνω στη φιγούρα του προβάλλεται ο διχασμός που διατρέχει τη συγκυρία. Από τη μια, ο ΣΥΡΙΖΑ και οι συν αυτώ που αναζητούν παλαιομαρξιστικό φύλλο συκής στην καθεστωτική γύμνια τους. Από την άλλη, οι αντι-ΣΥΡΙΖΑ πολιτικές δυνάμεις - αφού η αντίθεση στους κυβερνώντες είναι ο ετεροπροσδιορισμός τους - οι οποίες τείνουν να ξαναγράψουν την Ιστορία. Οι μεν ξεχνούν τι είναι οι ίδιοι. Οι δε έχουν ξεχάσει τα γεγονότα που έχουν προηγηθεί.
Ο Κάστρο ηγήθηκε μιας πραγματικής επανάστασης, αυτής που έριξε τον Μπατίστα. Οικοδόμησε ένα λαοφιλές, αρχικά, καθεστώς. Και υπήρξε στόχος των Αμερικανών, από την άδοξη απόβαση στην Πλάγια Χιρόν έως τις αναρίθμητες απόπειρες δολοφονίας του Φιντέλ που δρομολόγησε η CIA χωρίς επιτυχία. Δικτάτορας ήταν, ας πούμε, ο Πινοτσέτ. Δεν ήταν ο Κάστρο. Στην Κούβα δεν έγινε πραξικόπημα. Αλλά, όπως συνέβη σε όλες τις περιπτώσεις, η λαϊκή δημοκρατία της Αβάνας μετεξελίχθηκε ταχύτητα σε κλασικό αυταρχικό καθεστώς, που έλαβε σταδιακά τα χαρακτηριστικά του αστυνομικού κράτους. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του '70 και μετά όταν η Ουάσιγκτον σταμάτησε να κινείται, με στρατιωτικούς ή παραστρατιωτικούς τρόπους, για την ανατροπή του. Οι αποκαλύψεις της Επιτροπής Τσερτς αλλά και το πολιτικό κλίμα μετά την ήττα στο Βιετνάμ και, βεβαίως, το Γουοτεργκέιτ, έβαλαν χαλινάρι στη CIA. Συνεπώς, τίποτε το ιδιαίτερα πρωτότυπο. Καμία επανάσταση - με κορυφαία την ορίτζιναλ Οκτωβριανή - δεν εξελίχθηκε ευχάριστα ως καθεστώς. Μπροστά σε όσα έγιναν στην Ανατολική Ευρώπη, στη Σοβιετική Ενωση και στην Κίνα - για να μην αναφέρουμε κάτι Ερυθρούς Χμερ στην Καμπότζη - η καταστολή υπό τον Κάστρο ήταν μάλλον λάιτ. Οχι ότι ήταν δημοκράτες οι άνθρωποι. Ή ότι δεν έκαναν κακό. Αλλά πότε ήταν δημοκράτες οι κομμουνιστές και οι κομμουνιστογενείς; Και πού απέφυγε τη ροπή προς τον αυταρχισμό η Αριστερά; Ο κυβερνών ΣΥΡΙΖΑ επιβεβαιώνει ότι κάποιες πολιτικές παραδόσεις δεν αλλάζουν. Είναι θέμα κουλτούρας - ή, ακόμη χειρότερα, ιδεολογίας.
Η περίπτωση Κάστρο απλώς επιβεβαιώνει το απροσμέτρητο βάθος του πολιτικού ρήγματος στο οποίο εδράζεται η δημόσια ζωή εν Ελλάδι. Και μας προϊδεάζει, συνεκδοχικά, για κάποιες επερχόμενες πραγματικότητες. Ας πούμε - κι ας το ονειρεύονται οι ξένοι - η συναίνεση δεν πρόκειται να ξαναχτυπήσει την πόρτα της ελληνικής πολιτικής. Η ψήφιση του Μνημονίου ΙΙΙ το καλοκαίρι του 2015, υπό την πίεση της χρεοκοπίας, ήταν η τελευταία τέτοια περίπτωση. Κανείς δεν πρόκειται πλέον να συναινέσει με τον ΣΥΡΙΖΑ - ή μάλλον με τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ - ή με κανέναν άλλον. Ούτε το ΠΑΣΟΚ με τη ΝΔ. Ούτε Το Ποτάμι με το ΠΑΣΟΚ. Ούτε καν το κόμμα του Λεβέντη με τον ΣΥΡΙΖΑ - καθόσον διαλύεται. Είμαστε πίσω στις διαχωριστικές γραμμές - που είναι μάλιστα σκληρές. Το ερώτημα είναι τι θα γίνει αν η χώρα αντιμετωπίσει κάποιας μορφής εθνική κρίση - στο Προσφυγικό ή στα εθνικά με δεδομένη την αφύπνιση του τουρκικού εθνικισμού. Αδηλον. Αλλά όχι και απίθανο να έχουμε συναίνεση. Αλλωστε, τα κόμματα χώρεσαν τελικά όλα κάτω από το ίδιο πάπλωμα στο ΕΣΡ. Οπερ σημαίνει ότι ο νέος μανιχαϊσμός έχει ως καθαρό πεδίο την οικονομία. Λογικό. Οπως έχει ειπωθεί από έναν διάσημο γάλλο φιλόσοφο, «δεν φταίμε εμείς που η πραγματικότητα είναι μαρξιστική».
"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 03-04/12/16
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ
Τη νύχτα που ο Κάστρο βρέθηκε ανάμεσά μας
Του Κώστα Ρεσβάνη
Ιούλιος 1981, σε ένα πολυτελές σπίτι λίγο έξω από την Αβάνα μια παρέα Ελλήνων και Κουβανών συζητούν χαρούμενοι πίνοντας ρούμι. Κάποια στιγμή στο μεγάλο κτήμα του σπιτιού ακούγεται θόρυβος στρατιωτικών αυτοκινήτων που σταματούν μπροστά στην πόρτα. Ενας από τους Ελληνες της παρέας, ο Μίκης Θεοδωράκης σπεύδει προς την είσοδο και πίσω του τρεις δημοσιογράφοι με αγωνία: «Ηρθε;». Ο Μίκης χαμογελάει και την άλλη στιγμή πέφτει στην αγκαλιά του Comandate en Jefe της Κούβας, ο Φιντέλ Κάστρο ήταν μπροστά μας. Σωματώδης, επιβλητικός, εξωστρεφής στις χαιρετούρες, με το φωτοστέφανο του ένοπλου επαναστάτη της δεκαετίας του '50 - ' 60, το απόλυτο είδωλο. Τα ανοιχτά τεράστια τζιπ συνοδείας με τα πολυβόλα καθώς και το μεγάλο κλειστό αυτοκίνητο αποσύρονται στην άκρη του κτήματος.
Φλας μπακ λίγες ημέρες πριν από εκείνο το βράδυ: Εχει γίνει γνωστή στην Ελλάδα η μεγάλη περιοδεία του Μίκη στην Κούβα και στη Νικαράγουα με το «Canto General». Ο τότε διευθυντής των «ΝΕΩΝ» Γιάννης Καψής μού αναθέτει να καλύψω την αποστολή και να 'μαστε στο αεροδρόμιο ο Μίκης, η Φαραντούρη, ο Πανδής, ο Νταλάρας και οι μουσικοί. Μαζί ο Δημήτρης Γκιώνης («Ελευθεροτυπία»), ο μακαρίτης Αρης Παπάνθιμος («Ριζοσπάστης») και η αγαπημένη φωτογράφος Νίκη Τυπάλδου που πέθανε κι αυτή νωρίς.
Στην Αβάνα γνωρίζουμε την αντιπροσωπεία υποδοχής και τις συνοδούς μας, ακούραστες και πολύ προσεκτικές όταν απαντούσαν στις πολλές ερωτήσεις μας. Το 1981, πάντως, ο Κάστρο δεν αντιμετώπιζε μεγάλες δυσκολίες ή ίσως δεν τις αντιληφθήκαμε εμείς. Το επαναστατικό μονοκομματικό καθεστώς είχε ριζώσει, οι αντιφρονούντες είχαν αρχίσει να «τακτοποιούνται» είτε στην απέναντι ακτή είτε εντός της χώρας και η κάθε είδους βοήθεια από τη Σοβιετική Ενωση έρεε ακατάπαυστα. Λέγεται ότι ο Κάστρο όταν ρωτήθηκε για τη βοήθεια, είχε απαντήσει πως «αν βάλεις στη σειρά τα καράβια με τη βοήθεια που μας στέλνουν θα πας περπατώντας στη Σοβιετική Ενωση».
Η συναυλία
του «Canto General»
Στη μεγάλη πλατεία του Καθεδρικού Ναού της Παναγίας της Αβάνας, της «Αμωμης Σύλληψης», ο έλληνας συνθέτης στήνει μια εντυπωσιακή συναυλία με τη συνδρομή άψογης κουβανικής χορωδίας που μελετούσε καιρό το δύσκολο έργο και των ελλήνων τραγουδιστών και μουσικών. «Canto General», Νερούδα, Θεοδωράκης και με το «Algunas Bestias» («Μερικά Ζωντανά») ξεκινάει αυτό το μνημειώδες ορατόριο σε 13 μέρη, συνεχίζει με το «Los Libertadores» με τη Φαραντούρη και τον Πανδή να απογειώνουν το μεγάλο πλήθος. Ενα επικό ποίημα του νομπελίστα γι' αυτούς τους ανθρώπους, για τη φύση που τους περιβάλλει, με νοήματα αγώνων των προγόνων τους. Εκείνοι οι στίχοι και οι μελωδίες τους τάραζαν, το έβλεπες στα ξαναμμένα πρόσωπα και στα υψωμένα χέρια.
Πριν από την έναρξη της συναυλίας, έχει καταφθάσει ο Κάστρο, που στο τέλος θα αγκαλιάσει θερμά και θα συγχαρεί τον Μίκη με μια, ολίγον στραμπουλιγμένη ομολογώ, δήλωση στολισμένη με υπερβολική δόση επαναστατικής σαντιγί : «Πιστεύω ότι η μουσική είναι ακόμα πιο δύσκολη από την πολιτική. Η απόδειξη είναι ότι υπάρχουν περισσότεροι πολιτικοί στον κόσμο και λιγότεροι μουσικοί. Υπάρχουν όμως ακόμα λιγότεροι επαναστάτες καλλιτέχνες, αν και οι καλλιτέχνες γενικά εύχονται την επανάσταση. Υπάρχουν πολλοί πολιτικοί που δεν είναι επαναστάτες. Ετσι, το ποσοστό των επαναστατών καλλιτεχνών είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό των πολιτικών».
Σβήνοντας κεράκια
με τον Φιντέλ
Ξαναγυρίζω στην αρχή του κειμένου και στη νύχτα που ο Κάστρο βρέθηκε ανάμεσά μας, την ημέρα των γενεθλίων του Μίκη, 29 Ιουλίου και που ο συνθέτης μάς σύστησε στον μεγάλο επισκέπτη: «Από εδώ οι έλληνες δημοσιογράφοι». Θερμή χειραψία και ανταπάντηση: «Α κι εδώ Ελληνες, βλέπω συχνά Ελληνες στην Κούβα, δύο υπουργοί μου μάλιστα είναι Ελληνες». Δεν τους γνωρίσαμε. Αν θυμάμαι καλά, με έναν Ελληνα που έμενε πολλά χρόνια εκεί κουβεντιάζαμε. Κομμουνιστής, με επαφές στην Ελλάδα, στη Σοβιετική Ενωση και στέλεχος του κουβανικού καθεστώτος. Μάλλον δεν ήταν υπουργός.
Η γιορτή για τα γενέθλια του Μίκη σε αυτή την ντάτσα που του είχε παραχωρήσει η κουβανική κυβέρνηση κράτησε πολλές ώρες, με παρόντα πάντα τον ακούραστο και συνεχώς όρθιο Φιντέλ. Μαζί έσβησαν την τούρτα, με γέλια και καλαμπούρια για την ηλικία τους - ο Κάστρο ήταν έναν χρόνο και έναν μήνα νεότερος από τον εορτάζοντα. Καθώς προχωράει η νύχτα, παρακολουθούμε μια ενδιαφέρουσα σκηνή. Τον πλησιάζει μία από τους συνοδούς του και του αναφέρει ένα πρόβλημα που προέκυψε σε μια λαϊκή αγορά της Αβάνας, σχετικά με μια παρτίδα προβληματικών παπουτσιών όπως μας είπε η δική μας συνοδός. Ο Κάστρο αφήνει την παρέα, αλλάζει ύφος, παίρνει την κοπέλα παράμερα και συζητούν χειρονομώντας πάνω από μισή ώρα. «Εδωσε εντολές να σταματήσει η παραγωγή και να απολογηθούν οι υπεύθυνοι» μας εξηγεί ξερά η συνοδός. Δεν νομίζω ότι κανένας στο σαλόνι θα ήθελε να βρεθεί στη θέση τους.
Στο αεροπλάνο
του Comandante
Στο πρόγραμμα φιλοξενίας περιλαμβανόταν και ένα ταξίδι στο Σαντιάγο ντε Κούβα, τη δεύτερη μεγάλη πόλη του Νησιού, που απέχει όσο η Αθήνα από τη Θεσσαλονίκη. Ταξιδεύουν με το προσωπικό αεροπλάνο του Κάστρο ο ίδιος, η φρουρά του και ο Θεοδωράκης, όλοι οι άλλοι οδικώς. Η μεγάλη εκτίμηση και ο θαυμασμός του Φιντέλ για τον έλληνα συνθέτη ήταν αισθήματα ευκόλως ορατά όλες τις ημέρες της διαμονής μας. Παρόμοια και πιο ισχυρά τα αισθήματα του Μίκη για το απόλυτο αφεντικό της Κούβας. Ισως γι' αυτό δεν μας φάνηκε υπερβολική η έκπληξη των Κουβανών: «Πώς έγινε αυτό; Ο Comandante δεν έχει πάρει ποτέ κανέναν με το προσωπικό του αεροπλάνο».
Το συναρπαστικό ταξίδι στην Κούβα τελείωσε εδώ και συνεχίστηκε με την ίδια συναυλία στη Νικαράγουα των «συντρόφων Σαντινίστας», που είχαν καταλάβει ενόπλως την εξουσία πριν από δύο χρόνια. Ολα τα έξοδα πληρωμένα, ένα δώρο του Κάστρο στον «αδελφό και σύντροφο» Ντανιέλ Ορτέγκα - άλλη ιστορία αυτή.
Η άλλη πλευρά
της Κούβας
Επίλογος: Οποιος τα περασμένα χρόνια πέρασε λίγες ημέρες στην Κούβα και επιστρέφοντας άρχισε να περιγράφει με λεπτομέρειες πώς ήταν η ζωή εκεί, τον ζηλεύω. Εγώ δεν τα κατάφερα διότι όσα βλέπαμε πριν από 35 χρόνια ήταν όσα άφηνε να δεις το καθεστώς. Εύκολα θα μπορούσα να γράψω για την απερίγραπτη φτώχεια στις χαμοκέλες των στενών της Habana Vieja που καταφέραμε να περπατήσουμε για λίγη ώρα, όπως θα μπορούσα να περιγράψω πολλά σημεία των μεγάλων πόλεων με καθαρές λεωφόρους και όμορφα σπίτια ή μουσικά μπαρ με ρούμι και χορό. Κάτω από τα επιφαινόμενα των εικόνων, ωστόσο, υπάρχουν και άλλα αγαθά όπως η ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τις ημέρες που βρέθηκα εκεί, η Κούβα ήταν ήδη επί είκοσι χρόνια μια χώρα με ένα κόμμα, μια εφημερίδα και έναν ισόβιο άνευ εκλογών Líder Máximo.
Και τώρα, λοιπόν, που ο θερμός πόλεμος στα ιδεολογικά χαρακώματα ακόμα διαρκεί με το ερώτημα «ήταν ή όχι δικτάτορας ο Κάστρο;», θα πρότεινα να μετατεθεί το πεδίο σε μια απροκατάληπτη χειρονομία των δύο πλευρών: να διαβάσουν το σημερινό Σύνταγμα και τον Ποινικό Κώδικα της Κούβας όσοι απορρίπτουν και όσοι υμνούν το κουβανικό καθεστώς. Και κατόπιν να σηκώσουν το χέρι όσοι θα ήθελαν να ζουν εκεί.
ΜΠΟΛΙΒΑΡ ΕΙΣΑΙ ΩΡΑΙΟΣ ΣΑΝ ΕΛΛΗΝΑΣ
Οταν τα δάκρυα για τον Φιντέλ στεγνώσουν
Της Νατάσας Μπαστέα
Ο Φιντέλ Κάστρο ήταν πολλά πράγματα για πολλούς ανθρώπους. Καθώς οι υποστηρικτές του επαινούν τη στάση του απέναντι στις ΗΠΑ και το οικονομικό εμπάργκο στο όνομα της κουβανικής ανεξαρτησίας, καθώς και την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη που προσέφερε στους φτωχούς Κουβανούς, οι επικριτές του στηλιτεύουν το ανθρώπινο δυναμικό που χάθηκε στο μονοκομματικό σύστημα, το αστυνομικό κράτος και τη βαλτωμένη οικονομία.
Ο απολογισμός έχει ήδη αρχίσει να γίνεται εν μέσω των νέων συνθηκών που διαμορφώνονται με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Το μέγα ερώτημα παραμένει: θα συνεχισθεί η βελτίωση των σχέσεων ΗΠΑ - Κούβας, που ξεκίνησε με την ιστορική χειραψία Μπαράκ Ομπάμα - Ραούλ Κάστρο στην κηδεία του Νέλσον Μαντέλα;
Προς το παρόν, οι Κουβανοί παρακολουθούν την πορεία του κιλλίβαντα που μεταφέρει την τέφρα του Φιντέλ. Ξεκίνησε την Πέμπτη από την Αβάνα και διασχίζει προς τα δυτικά την Κούβα για να φθάσει στο Σαντιάγο, το μέρος όπου οι αντάρτες του Κάστρο πραγματοποίησαν την πρώτη επίθεση στα στρατεύματα του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα το 1953. Εκεί, αύριο, θα ενταφιασθεί η τεφροδόχος δίπλα στο μαυσωλείο του Χοσέ Μαρτί, ήρωα της κουβανικής ανεξαρτησίας. Χθες το βράδυ έγινε μια συμβολική επανένωση. Η τεφροδόχος τοποθετήθηκε στο μαυσωλείο της Σάντα Κλάρα όπου βρίσκονται τα οστά του Τσε Γκεβάρα.
Η γενιά μετά την επανάσταση
Κι ενώ οι 9 ημέρες εθνικού πένθους φθάνουν στο τέλος τους, οι Κουβανοί αναρωτιούνται τι τους επιφυλάσσει το μέλλον. Ο Ραούλ Κάστρο θα παραμείνει στην προεδρία για άλλους 15 μήνες όταν και έχει υποσχεθεί ότι θα παραδώσει την εξουσία στην επόμενη γενιά - την πρώτη που γεννήθηκε μετά την επανάσταση. Ο Ραούλ έχει προσπαθήσει να ανοίξει την οικονομία, έχει επιτρέψει τη λειτουργία μικρών ιδιωτικών επιχειρήσεων, την καλλιέργεια μικρών ιδιωτικών αγρών και έχει ανοίξει τις πύλες σε κάποιες ξένες επενδύσεις. Φαίνεται όμως αποφασισμένος να διατηρήσει το μονοκομματικό σύστημα παρά τα οικονομικά ανοίγματα - κάτι που έκανε η Κίνα, η οποία όμως έχει μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα και δυναμική. Ο Ραούλ Κάστρο σε ομιλία του τον Απρίλιο αστειεύθηκε ότι «εδώ έχουμε δύο κόμματα, όπως στις ΗΠΑ - ένα του Φιντέλ και ένα δικό μου. Του Φιντέλ είναι το κομμουνιστικό. Το δικό μου, μπορείτε να το αποκαλέσετε όπως θέλετε...».
Το πώς θα επιβιώσει η Κούβα χωρίς τον Φιντέλ δεν αποτελεί πραγματικό ερώτημα - επιβιώνει έτσι εδώ και 10 χρόνια, από τότε που εκείνος ασθένησε και μετέφερε την εξουσία στην αρχή προσωρινά και κατόπιν επίσημα στον αδελφό του Ραούλ. Τα παλιά κτίρια στην παραλιακή λεωφόρο Μαλεκόν την Αβάνας καταρρέουν σιγά σιγά και το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει με το επαναστατικό μοντέλο που υιοθετήθηκε πριν από μισό αιώνα.
Η σύγκριση με τον Τραμπ
Ο Φιντέλ τα πήγαινε καλύτερα στις δύσκολες στιγμές επειδή δεν ήξερε πώς να υποχωρεί. Οταν, κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων το 1962, ο Κένεντι και ο Χρουστσόφ συμφώνησαν τελικά να απομακρυνθούν οι σοβιετικές πυρηνικές κεφαλές από το κουβανικό έδαφος, ο Φιντέλ εξοργίσθηκε και ηγήθηκε διαδήλωσης εναντίον του σοβιετικού ηγέτη και στενού του συμμάχου. Το πιο γνωστό σύνθημα της εποχής στην Αβάνα ειρωνευόταν τον Χρουστσόφ, υπονοούσε διάφορα σεξουαλικά γούστα και τον κατήγγελλε για το ότι δεν έκανε όσα υποσχέθηκε. Μήπως ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ο καταλληλότερος στις σημερινές συνθήκες να αντιμετωπίσει έναν άλλο τύπο που δεν ξέρει να υποχωρεί και λέγεται Ντόναλντ Τραμπ; αναρωτιούνται ορισμένοι ιστορικοί.
Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο δεν αλλάζει, τουλάχιστον προς το παρόν, κάτι ουσιαστικά. Οι αλλαγές είναι σε συμβολικό επίπεδο. Οπως γράφει ο Φερνάντο Ράβσμπεργκ στους «Τάιμς της Αβάνας», «όταν τα δάκρυα των υποστηρικτών του Φιντέλ στεγνώσουν και περάσει ο πονοκέφαλος των εχθρών του από τους πανηγυρισμούς και τα ποτά, η Κούβα θα επιστρέψει ακριβώς εκεί που ήταν πριν πεθάνει ο Líder Máximo. Με τις ίδιες δυνάμεις και αδυναμίες, με τις ίδιες σωστές αποφάσεις και τα ίδια λάθη».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου