"...Σε ξένους διπλωματικούς κύκλους που παρακολουθούν στενά το Κυπριακό εγείρονται ευρύτερα ερωτήματα για τη δυνατότητα, ίσως και την επιθυμία, της Αθήνας να εμπλακεί ουσιαστικά για την επίλυση του θέματος. Ο προβληματισμός αυτός βασίζεται στη βαριά ατζέντα που έχει να διεκπεραιώσει η κυβέρνηση Τσίπρα εντός του Ιανουαρίου, εξαιτίας της καθυστέρησης της δεύτερης αξιολόγησης. Μπορεί ο Πρωθυπουργός να δήλωσε μιλώντας ατύπως σε δημοσιογράφους ότι «δεν θα παίξουμε τις κουμπάρες» στο Κυπριακό, ωστόσο η πραγματικότητα είναι δύσκολη. Η ανησυχία τρίτων παικτών έγκειται στο γεγονός ότι εφόσον οι συνομιλίες επί της διεθνούς πτυχής του Κυπριακού συνεχιστούν καθ' όλη τη διάρκεια του Ιανουαρίου θα μπορούσαν να συμπέσουν με τις διαπραγματεύσεις για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης. Σε αυτή την περίπτωση ορισμένοι ανησυχούν ότι αν η Αθήνα πιεστεί υπερβολικά στο μέτωπο της οικονομίας θα μπορούσε να επιδείξει σκληρή στάση στο Κυπριακό...."

Από "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ"των Χριστουγέννων

"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 24-25/12/16

Το διπλό θέμα, του Άγγελου Αλ. Αθανασόποπυλου

1. Τα παιχνίδια της Αγκυρας και

 ο ρόλος Καμμένου - Κοτζιά
Οι σχεδιασμοί Ερντογάν, οι υπαναχωρήσεις των Τουρκοκυπρίων και η αμφισημία της Αθήνας

Στασιμότητα έχει εμφανιστεί τις τελευταίες ημέρες στο Κυπριακό, καθώς ο αρχικός ενθουσιασμός από τη Συμφωνία της 1ης Δεκεμβρίου φαίνεται να εξανεμίζεται και όλα να είναι ανοιχτά εν όψει των συναντήσεων της Γενεύης. Το βασικό πρόβλημα εντοπίζεται στις εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις Αθήνας και Αγκυρας για την «επόμενη ημέρα» στο ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσπάθεια για μια διμερή συνάντηση Τσίπρα με Ερντογάν συναντά δυσκολίες, καθώς δεν διαφαίνεται ουσιαστική βούληση από τον τούρκο πρόεδρο να εμπλακεί σε ουσιαστική συζήτηση.

Από διάφορες πλευρές εκπέμπεται μάλιστα η άποψη ότι ο κ. Ερντογάν θα δεχόταν τη διεξαγωγή μιας συνάντησης με τον έλληνα πρωθυπουργό μόνο πολύ κοντά, χρονικά, στη Διάσκεψη της Γενεύης. Ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν ήταν γνωστό αν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί η συνάντηση των γενικών γραμματέων των δύο υπουργείων Εξωτερικών με σκοπό να υπάρξει μια αρχική συναντίληψη. Αυτό σημαίνει ότι η Αγκυρα δεν πρόκειται να ανοίξει τα χαρτιά της παρά μόνο σε ελβετικό έδαφος. Αλλωστε έχει τούτη τη στιγμή σοβαρότερες προτεραιότητες να διαχειριστεί, με βασικότερες το Συριακό και τις σχέσεις με τη Μόσχα - ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη, στυγερή δολοφονία του ρώσου πρεσβευτή στη χώρα.

Δεν πρέπει να αγνοείται ότι ο κ. Ερντογάν κινείται σε όλα τα επίπεδα με γνώμονα την επιβολή, διά δημοψηφίσματος, προεδρικού συστήματος για το οποίο έχει ανάγκη της διατήρηση του εθνικού αισθήματος σε... υψηλές θερμοκρασίες (σ.σ.: οι υπερπτήσεις σε ελληνικά νησιά και οι συνεχείς ΝΟΤΑΜs και NAVTEX για δεσμεύσεις περιοχών στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο εντάσσονται στο πλαίσιο αυτό). Τούτο καθιστά δύσκολους πιθανούς συμβιβασμούς στο Κυπριακό. Ο τούρκος πρόεδρος θέλει να εμφανιστεί ως ηγέτης όλων των Τούρκων, ενώ παράλληλα θα επιδιώξει να εκμεταλλευθεί το γεγονός ότι η ΕΕ (που εξετάζει και την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης) επιθυμεί τη συνεργασία μαζί του λόγω Προσφυγικού.

Τα περιθώρια ελιγμών Τσίπρα

Ωστόσο σε ξένους διπλωματικούς κύκλους που παρακολουθούν στενά το Κυπριακό εγείρονται ευρύτερα ερωτήματα για τη δυνατότητα, ίσως και την επιθυμία, της Αθήνας να εμπλακεί ουσιαστικά για την επίλυση του θέματος. Ο προβληματισμός αυτός βασίζεται στη βαριά ατζέντα που έχει να διεκπεραιώσει η κυβέρνηση Τσίπρα εντός του Ιανουαρίου, εξαιτίας της καθυστέρησης της δεύτερης αξιολόγησης.

Μπορεί ο Πρωθυπουργός να δήλωσε μιλώντας ατύπως σε δημοσιογράφους ότι «δεν θα παίξουμε τις κουμπάρες» στο Κυπριακό, ωστόσο η πραγματικότητα είναι δύσκολη. Η ανησυχία τρίτων παικτών έγκειται στο γεγονός ότι εφόσον οι συνομιλίες επί της διεθνούς πτυχής του Κυπριακού συνεχιστούν καθ' όλη τη διάρκεια του Ιανουαρίου θα μπορούσαν να συμπέσουν με τις διαπραγματεύσεις για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης.

Σε αυτή την περίπτωση ορισμένοι ανησυχούν ότι αν η Αθήνα πιεστεί υπερβολικά στο μέτωπο της οικονομίας θα μπορούσε να επιδείξει σκληρή στάση στο Κυπριακό. «Ο Τσίπρας ίσως κληθεί να επιλέξει. Η επιτυχής αξιολόγηση είναι κρίσιμη για την επιβίωση της κυβέρνησής του. Το Κυπριακό είναι;» διερωτάται ξένη διπλωματική πηγή. Είναι ενδεικτικό ότι κυβερνητικές πηγές έλεγαν την περασμένη Πέμπτη πως «η διμερής συνάντηση Τσίπρα - Ερντογάν είναι προϋπόθεση για την επιτυχία της πολυμερούς διάσκεψης», αλλά απέφευγαν να απαντήσουν αν αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν θα παραστεί στη Γενεύη εφόσον η συνάντηση δεν πραγματοποιηθεί. Ωστόσο, έμπειροι παρατηρητές εμφανίζονται πολύ προσεκτικοί έναντι μιας πιο «τραβηγμένης» εκδοχής που έχει αρχίσει εσχάτως να κυκλοφορεί στους πολιτικούς διαδρόμους: αυτής που φέρει ένα εθνικό θέμα να συνιστά θρυαλλίδα για πολιτικές εξελίξεις...

Προβληματισμός υπάρχει για δύο κυβερνητικά στελέχη που εμφανίζονται εσχάτως να επιδιώκουν την «κατάληψη» μέρους του επονομαζόμενου εθνικοπατριωτικού χώρου. Ο Πάνος Καμμένος έχει προχωρήσει σε πολλές εκπτώσεις της (άλλοτε ακραίας) αντιμνημονιακής του ρητορικής. Θα έπραττε το ίδιο και σε ζητήματα που αγγίζουν ενδεχομένως τον «αξιακό πυρήνα» των Ανεξαρτήτων Ελλήνων, δηλαδή σε ένα εθνικό ζήτημα υψίστης σημασίας όπως το Κυπριακό; Ηδη η κυβέρνηση τήρησε, κατ' επανάληψη, σιγήν ιχθύος για τις λεκτικές υπερβολές του κ. Καμμένου έναντι της Τουρκίας. Θα άντεχε όμως να προχωρήσει σε επιλογές που θα τον πίεζαν προς την έξοδο, όταν δεν το έχει πράξει σε άλλα θέματα όπως στο Προσφυγικό;

Ο άλλος κυβερνητικός παράγοντας που εκτιμάται ότι διεκδικεί κομμάτι του εθνικοπατριωτικού χώρου είναι ο Νίκος Κοτζιάς. Εκμεταλλευόμενος την, τουλάχιστον, χαλαρή στάση του Πρωθυπουργού επί των εθνικών θεμάτων ο υπουργός Εξωτερικών «έχει γεμίσει τον χώρο» στο Κυπριακό και έχει επιβάλει τη γραμμή του. Εξαρχής ανέβασε το ζήτημα των εγγυήσεων και της ασφάλειας στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας με αποτέλεσμα τα περιθώρια ελιγμών να είναι πλέον μάλλον περιορισμένα.

Το ερώτημα που ανακύπτει όμως για την Αθήνα είναι τι θα μπορούσε να συμβεί αν η Τουρκία εμφανιστεί αιφνιδίως ανοιχτή σε λύση. Το «παιχνίδι απόδοσης ευθυνών» έχει στο παρελθόν αποδειχθεί αδυσώπητο. Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν αρχίσει να περνούν μηνύματα σε τρίτα μέρη ότι δεν αντίκεινται στην αλλαγή του σημερινού καθεστώτος εγγυήσεων, απλώς επιθυμούν μια τροποποίησή του για ένα μεταβατικό διάστημα. Οι ίδιες πηγές σημείωναν ότι υπάρχουν μοντέλα προς αξιοποίηση για να γίνει αυτό, απλώς απαιτείται πολιτική βούληση. Στο δε θέμα της αποχώρησης των στρατευμάτων, τα πράγματα είναι ευκολότερα διότι αυτή μπορεί να συνδεθεί με την εφαρμογή της λύσης.

Ο ρόλος της Μόσχας και το φυσικό αέριο
Στη Λευκωσία η ξεκάθαρη βούληση του Νίκου Αναστασιάδη να υπερβεί τα αδιέξοδα δεν φαίνεται να συμβαδίζει με την αμφιθυμία της τουρκοκυπριακής πλευράς να εμπλακεί σε σοβαρές συζητήσεις. Σύμφωνα δε με ορισμένες πληροφορίες υπάρχουν και οπισθοχωρήσεις σε ζητήματα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν «κλεισμένα», προφανώς για να διευρύνει τα διαπραγματευτικά περιθώρια εν όψει Γενεύης. Οπως τόνισε πρόσφατα ο κ. Αναστασιάδης, «αν η τουρκική πλευρά εμμείνει σε θέσεις που θα ζητούν έλεγχο της νέας κατάστασης πραγμάτων, της μετεξέλιξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, τότε δεν υπάρχει η προοπτική που όλοι προσδοκούν για το Κυπριακό».

Πέραν της Μόρφου και της εκ περιτροπής προεδρίας, θεμάτων που σίγουρα κρίνονται ως μείζονος σημασίας, το ζήτημα της σύνθεσης της Διάσκεψης έχει αποκτήσει μεγάλη σημασία. Η Αγκυρα επιμένει να εκφράζει αντιρρήσεις στην παρουσία των Ευρωπαίων, αλλά φαίνεται πως και τα Ηνωμένα Εθνη αρχίζουν να αποδέχονται ότι η ΕΕ θα εκπροσωπηθεί στη Γενεύη. Τούτο φέρεται να μετέφερε ο Εσπεν Μπαρθ Αϊιντε στον Νίκο Αναστασιάδη στην τελευταία συνάντησή τους, ενώ ο ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ το ανέφερε και δημοσίως.

Η παρουσία των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας συνιστά πιο περίπλοκο ζήτημα. Αυτό συνδέεται με την αναζήτηση τρόπων επίβλεψης της εφαρμογής της λύσης υπό το Κεφάλαιο 7 του Χάρτη του ΟΗΕ περί χρήσης βίας, αλλά και για την υιοθέτηση ιδεών όπως π.χ. η δημιουργία μιας πολυεθνικής δύναμης ή της αλλαγής της εντολής της UNFICYP. Εχει αρχίσει και διαμορφώνεται σε ορισμένους κύκλους η άποψη ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν θα βοηθούσε. Κάποιοι άλλοι εκφράζουν αμφιβολίες για τον εποικοδομητικό ρόλο της Μόσχας λόγω των συμφερόντων της στην Ανατολική Μεσόγειο.

Οι επιπλοκές μιας δολοφονίας

Η δολοφονία ενός πρεσβευτή είναι πολύ σοβαρό ζήτημα στις διεθνείς σχέσεις. Τέτοια γεγονότα μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε πόλεμο, αρκεί να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Από την άποψη αυτή, η δολοφονία του πρεσβευτή της Ρωσίας στην Αγκυρα Αντρέι Καρλόφ δεν πρέπει να υποτιμάται σημειώνουν ξένες διπλωματικές πηγές. Η φράση του ρώσου πρωθυπουργού Ντμίτρι Μεντβέντεφ, λίγες ώρες αφού ο Καρλόφ είχε πέσει νεκρός από τις σφαίρες του 22χρονου αστυνομικού Μεβλούτ Μερτ Αλτιντάς, ότι η Μόσχα «δεν θα αφήσει ατιμώρητη» τη δολοφονία δεν μπορεί να υποτιμηθεί από κανέναν.

Ο Καρλόφ δεν ήταν τυχαία περίπτωση διπλωμάτη. Υπηρετούσε στην Τουρκία από τον Ιούνιο του 2013 και είχε δημιουργήσει πολύ καλή εικόνα. Αυτό συνέβη κυρίως διότι είχε καταφέρει να διατηρήσει τις ισορροπίες μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους από την τουρκική αεράμυνα τον Νοέμβριο του 2015 που είχε οδηγήσει στο ναδίρ τις ρωσοτουρκικές σχέσεις. Ο ίδιος είχε ανακληθεί στη Μόσχα και είχε επιστρέψει πριν από περίπου δύο μήνες, αφού ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν «τα βρήκαν».

«Ούτε η Τουρκία ούτε η Ρωσία θέλουν να κλιμακωθεί η κατάσταση. Αυτή τη στιγμή, οι δύο χώρες χρειάζονται η μία την άλλη» έλεγε πριν από λίγες ημέρες ξένη διπλωματική πηγή στο «Βήμα». Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλά; Κάθε άλλο. Είναι ξεκάθαρο ότι η Μόσχα δεν θα αρκεστεί σε εύκολες απαντήσεις, όπως π.χ. ότι ο Αλτιντάς, ο οποίος σκοτώθηκε επί τόπου από συναδέλφους του, ήταν στέλεχος του δικτύου του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν - του ανθρώπου που μετά τις 15 Ιουλίου ευθύνεται για τα πάντα στην Τουρκία. Στοιχεία για την εμπλοκή του Αλτιντάς με το δίκτυο Γκιουλέν υπάρχουν καθώς το δίκτυο είχε εδώ και χρόνια αλώσει την τουρκική αστυνομία. Η Μόσχα όμως ζήτησε και η Αγκυρα αποδέχθηκε να διεξαχθεί κοινή έρευνα για το ποιος διέταξε τη δολοφονία Καρλόφ.

Ηδη, ομάδα 18 ρώσων εμπειρογνωμόνων βρίσκεται στην Τουρκία και ένα από τα πρώτα ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν είναι για ποιον λόγο ο δολοφόνος σκοτώθηκε και δεν συνελήφθη. Αλλωστε, η εμπιστοσύνη στις ικανότητες και στην ακεραιότητα της τουρκικής αστυνομίας δεν είναι υψηλή ούτε στη Μόσχα ούτε στην Αγκυρα. Επιπλέον, το επιχείρημα ότι ένας γκιουλενιστής σκότωσε τον πρεσβευτή όπως ένας γκιουλενιστής έριξε το ρωσικό μαχητικό το 2015 ακούγεται «πολύ εύκολο» για να γίνει αποδεκτό. Αν όμως ισχύει, αυτό θα περιπλέξει και τις αμερικανορωσικές σχέσεις. Υπενθυμίζεται ότι το 2008 η Ρωσία είχε απαγορεύσει τη λειτουργία των σχολείων του Γκιουλέν στην επικράτειά της με το αιτιολογικό ότι αποτελούσαν ουσιαστικά παρακλάδι των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών.

Το κρισιμότερο και δυσκολότερο να απαντηθεί ζήτημα όμως είναι η επίπτωση που θα μπορούσε να έχει η δολοφονία στη ρωσοτουρκική συνεργασία στο Συριακό. Είναι χαρακτηριστικό ότι την επομένη της δολοφονίας πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών και Αμυνας της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Ιράν (σ.σ. μία συνάντηση για την οποία δεν είχαν ενημερωθεί ούτε οι Αμερικανοί ούτε τα Ηνωμένα Εθνη). Μάλιστα, οι Ρώσοι απέφυγαν να ακυρώσουν τη συνάντηση αυτή, κάτι που θα είχε αναμφίβολα προκαλέσει σοβαρό πρόβλημα για την τουρκική ηγεσία. Το γεγονός όμως ότι ο κ. Ερντογάν είχε αποδεχθεί το αίτημα Πούτιν για κοινές έρευνες διευκόλυνε τη συνεννόηση.

Η Αγκυρα μοιάζει να έχει παραδοθεί πλήρως στις ρωσικές ορέξεις στο Συριακό. Η άλλοτε υπερήφανη πολιτική της εκδίωξης του Μπασάρ αλ Ασαντ έχει πάει «στον κάλαθο των διπλωματικών αχρήστων». Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι μετά την τριμερή της Μόσχας δεν υπήρξε αναφορά στο μείζον θέμα που απασχολεί την Αγκυρα, δηλαδή το Κουρδικό. Η Τουρκία φέρεται να έχει επίσης αποδεχθεί ότι η μάχη εναντίον των τρομοκρατικών ισλαμικών οργανώσεων αποτελεί πλέον υψίστη προτεραιότητα στη Συρία και αυτό είναι κάτι που τίθεται επιτακτικά από τη ρωσική πλευρά.

Κυνικά μιλώντας, η Αγκυρα έχει παραδώσει την πρωτοβουλία των κινήσεων στο Συριακό στη Μόσχα σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσει την επιδείνωση των σχέσεών της με τους παραδοσιακούς συμμάχους της στη Δύση. Η οικοδόμηση στρατηγικών σχέσεων με τη Ρωσία δεν είναι πάντως εύκολη υπόθεση, λόγω της ιστορικής καχυποψίας μεταξύ των δύο χωρών, ενώ η δολοφονία Καρλόφ δημιουργεί επιπλέον περιπλοκές. Η ίδια αυτή δολοφονία έχει φυσικά άλλη μία επίπτωση, συγκεκριμένα της διολίσθησης της διεθνούς εικόνας της χώρας ως έρμαιο της τρομοκρατίας και της πολιτικής αστάθειας.