ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ, ΜΕ ΠΟΛΛΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ, ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΣ ΔΙΕΘΝΗ ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΙΑ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΑΥΤΗ, ΚΑΙ ΔΕΝ ΑΡΚΟΥΝ ΟΙ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ, ΟΠΟΙΕΣ ΕΠΙΚΛΗΣΕΙΣ ΚΙ ΑΝ ΕΠΙΝΟΗΣΕΙ Ο ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΚΥΡΑ...

Τέσσερα κείμενα παρέμβασης επί των θεμάτων 

με τη γείτονα εξ Ανατολών μας χώρα

"Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 23/10/16

1. ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ: Περίπτωση

 ερντογανικού αναθεωρητισμού

Του Ι.Θ. Μάζη*

Λέγω συχνά, κάνοντας δηλητηριώδες χιούμορ, ότι: «Διεθνές Δίκαιο καλείται το συμφέρον μας, εφοδιασμένο με στρατό, Ναυτικό και Αεροπορία». Τα εμπρηστικά λεχθέντα εσχάτως από τον κ. Ερντογάν είναι γνωστά. Και δεν εκπλήσσουν τους αναγνώστες των επιστημονικών πονημάτων του εκπαραθυρωθέντος από τον Ερντογάν, αλλά μονίμως ιδεολογικώς παρόντος, καθηγητού κ. Νταβούτογλου εις το πόνημά του "Stratejik derinlik. Türkiyie'nin uluslararası konumu" ("Στρατηγικό βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας" 2001)1. Για τον Νταβούτογλου, ο «βαλκανικός άξων» και ο «άξων Μεσοποταμίας - Βασόρας» ο οποίος χαρακτηρίζεται, κατά την ιμπεριαλιστική μυθοπλαστική άποψίν του, από «τουρκικούς πληθυσμούς» αλλά και ο «άξων Κύπρου - Μέσης Ανατολής - Ευρασίας»2 οι οποίοι επίσης κατ' αυτόν αποτελούν ισλαμικού πολιτισμικού υποβάθρου οθωμανικούς «ζωτικούς χώρους», αποτελούν απόλυτη προτεραιότητα για τη νεο-οθωμανική Τουρκία, η οποία αναζητά και αυτή (κατά την θεμελιώδη φράση του φον Μπίλοβ υιοθετηθείσα από τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β', που δήλωσε την έναρξη της αποικιοκρατικής πολιτικής της Γερμανίας και οδήγησε τελικώς στον ναζισμό), μια «θέση στον ήλιο»! Άλλωστε η σχέσις της νεοτουρκικής και μετέπειτα κεμαλιστικής Τουρκίας με τον ναζισμό, υπήρξε γνωστή και θρυλική. Ας θυμίσουμε απλώς εκείνη τη θρυλική φράση του Ράινχαρντ Xάιντριχ (SS - Obergruppenführer) που ακούστηκε στη σατανική σύναξη των ναζιστών Γερμανών ηγετών στο Βερολίνο, στην Grossen Wannsee Villa, την 20ή Ιανουαρίου του 1942, όταν επεξεργάζοντο την «Τελική Λύση του Ιουδαϊκού Ζητήματος» (Εndlösung der Judenfrage), το εβραϊκό δηλαδή ολοκαύτωμα: «ποιος θυμάται τους Αρμένιους;». Ο ναζί αρχιεγκληματίας εννοούσε τη γενοκτονία των Αρμενίων (1915) από το νεοτουρκικό κίνημα στην ισχύουσα εισέτι Οθωμανική Αυτοκρατορία του «Χαλίφου του Ισλάμ», Abdülhamid του Β' (1842-1918) που είχε μείνει, μέχρι τότε, αλλά και μέχρι σήμερα, ατιμώρητο διεθνές έγκλημα.

Ο νέος "χαλίφης"

Ο νέος ονειρωξικός «Χαλίφης» της Αγκύρας, σκέπτεται και πάλιν πονηρά. Προσπαθεί, με τα λεγόμενά του προς στιγμήν, να θέσει τους όρους για την εκβιαστική προσφυγή της Τουρκίας στη Σύμβαση της Βιέννης του 1969, περί δικαίου των Συνθηκών, και να προωθήσει την άποψη ότι οι αντικειμενικές συνθήκες, οι ισχύουσες κατά την περίοδο της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης, δεν ισχύουν σήμερα, άρα θα πρέπει και η συνθήκη να τροποποιηθεί, και όχι να καταργηθεί! Σε αυτό του το εγχείρημα, απολύτως ασταθές νομικώς, πιστεύει ότι θα τον βοηθήσουν τρία βασικά γεωστρατηγικά εργαλεία-εκβιασμοί: 1) Ο εκβιασμός της εξαπολύσεως των μεταναστευτικών ροών προς την Ε.Ε. μέσω Ελλάδος, 2) ο εκβιασμός της Ουάσιγκτον μέσω του πλήρους προσεταιρισμού της Μόσχας από την Άγκυρα και 3) ο εκβιασμός του ΝΑΤΟ μέσω της θερμής απειλής της Τουρκίας στο Αιγαίο, άρα της διαρρήξεως της Ν/Α πτέρυγος του ΝΑΤΟ και της θέσεως εν αμφιβόλω της θέσεως της Θράκης μέσω του τουρκοϊσλαμικού νεοθωμανικού εξεγερσιακού ιμπεριαλιστικού μηχανισμού. Ο Πούτιν δεν δείχνει να αντιδρά εισέτι στις προφανείς αυτές βλέψεις του Ερντογάν, διότι εξυπηρετούν τον υβριδικό του πόλεμο κατά του ΝΑΤΟ και της εχθρικής, ψυχροπολεμικής εις βάρος του, Ουάσιγκτον.

Ας εξετάσουμε όμως πρώτιστα το νομικό πλαίσιο που ελπίζει να χρησιμοποιήσει κατά τις επιθυμίες του «ο Χαλίφης». Κατ' αρχάς, είναι δέον να υπογραμμίσουμε ότι, όντως, η Τουρκία δεν συμπεριλαμβάνεται στις χώρες που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Βιέννης του 1969. Είναι όμως προφανές, ότι η όποια παραπομπή στις προβλέψεις της συγκεκριμένης Σύμβασης αφορώσα ειδικά το ζήτημα της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) δεν πρέπει να αναγιγνώσκεται με όρους τυπικής / συμβατικής νομικής εφαρμογής της εκ μέρους της ερντογανικής Τουρκίας, αλλά ευρύτερα. Εκθέτω ενδεικτικά κάποιους σημαντικούς λόγους:

Λωζάννη 2

1. Η μνεία που έγινε στη συγκεκριμένη συνέντευξη στο «πλαίσιο της Βιέννης» και στις συγκεκριμένες προβλέψεις που αφορούν τους λόγους «λύσης» μιας διεθνούς σύμβασης, έγινε προκειμένου να τεθεί σε ορθή ερμηνευτική βάση (τόσο νομικά - διεθνοδικαιϊκά όσο και κυρίως - γεωπολιτικά), η πρόσφατη δήλωση Ερντογάν περί της Λωζάννης, και ειδικά το τμήμα της που αφορά ειδικότερα τον χώρο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και ευρύτερα, λέγοντας πως «ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν πως τα σύνορα του εθνικού συμβολαίου περιλαμβάνουν επίσης την Κύπρο, το Χαλέπι, τη Μουσούλη, το Αρμπίλ, το Κιρκούκ, το Μπατούμ, τη Θεσσαλονίκη, το Κίρτζαλι, τη Βάρνα και τα νησιά του Αιγαίου»).

2. Σημειώνεται ότι οι προκλητικές δηλώσεις του Τούρκου προέδρου και των λοιπών θεσμικών και μη, τουρκικής προέλευσης πηγών, δεν εστίαζαν στο ότι η Λωζάννη έπρεπε να καταργηθεί, δηλαδή να μην ισχύσει πλέον (όπως είχαν πλέον ήδη καθιερωθεί να διαβάζονται στα εγχώρια ΜΜΕ), αλλά στο ότι έπρεπε να «αναθεωρηθεί» ή να «επικαιροποιηθεί» δεόντως, με έναν νομικά - πολιτικά «αποδεκτό» τρόπο με βάση τις σύγχρονες τουρκικές γεωστρατηγικές επιδιώξεις στην περιοχή.

3. Ως γνωστόν, η Λωζάννη είναι μια πολυμερής διεθνής Συνθήκη, της οποίας «μέρη» είναι, πέραν της Τουρκίας, και άλλα κράτη, που τυγχάνει να έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969) και άρα δεσμεύονται και συμβατικά από τις προβλέψεις της. Πολλώ δε μάλλον, στο μέτρο που τινές εξ αυτών των προβλέψεων απηχούν και διεθνές έθιμο, και άρα έχουν ενισχυμένη ισχύ, ακόμη και μεταξύ των νομικών υποκειμένων του Διεθνούς Δικαίου και δη κρατών που δεν την έχουν υπογράψει.

4. Σημειώνεται ότι η Λωζάννη, ως συμβατικό κείμενο πολυμερούς συμφωνίας ειρήνης, δεν περιέχει ρητές προβλέψεις για λύση, ή τερματισμό της, ή ακόμη και για αποχώρηση ενός ή περισσότερων εκ των συμβαλλόμενων κρατών που την υπέγραψαν. Ούτε και για αναστολή εφαρμογής της με τη συναίνεση ή την επιμέρους συμφωνία κάποιων εκ των μερών. Διατρέχοντας απλά το κείμενο της Συνθήκης της Λωζάννης (πάντα με γνώμονα τις σχετικές προβλέψεις της Βιέννης) διαπιστώνεται ότι κάθε άλλο παρά συντρέχουν συμβατικές προβλέψεις ως διέξοδοι «λύσης» της Συμφωνίας (βλ. Άρθρα 56, 57 και 58 της Σύμβασης της Βιέννης), ή ότι έχει βάση η προοπτική συνάψεως μιας νέας - διαδόχου συνθήκης η οποία θα την υποκαθιστά πλήρως (άρθρο 59 Βιέννης), μια προοπτική γεωπολιτικά απολύτως απίθανη στην παρούσα συγκυρία. Για την πληρότητα της ενημερώσεως, γενικώς σημειώνεται ότι -θεωρητικά και μόνον- είναι πιθανή/δυνατή η μόνιμη αναστολή του πλαισίου της Λωζάννης λόγω αδυναμίας εκτέλεσης / εφαρμογής των προβλέψεών της (άρθρο 61), ή πρακτικά είναι δυνατή η «αναστολή της εφαρμογής της ή η λήξις της» μόνον διά της de facto παραβίασής της (άρθρο 60).

5. (Ορθο)λογικά λοιπόν βασίμως τεκμαίρεται ότι, η μόνη ρεαλιστικά πιθανή δυνατότητα πολιτικά αποδεκτής «παράκαμψης» του πλαισίου της Λωζάννης (μέσω των δηλώσεων Ερντογάν) είναι η επίκληση των προβλέψεων του άρθρου 62 αυτής, δηλαδή της ρήτρας περί της «θεμελιώδους αλλαγής των περιστάσεων» («Fundamental change of circumstances») από τη χρονική περίοδο της συνάψεώς της. Ο ευρύτερα και αόριστα πολιτικός όμως χαρακτήρας των εν λόγω δηλώσεων, οι οποίες τουλάχιστον προς το παρόν δεν ακολουθήθηκαν από συγκεκριμένες διπλωματικές ενέργειες που θίγουν ουσιαστικά το πλαίσιο της Λωζάννης με τη δέουσα νομική αιτιολόγηση και τεκμηρίωση, καθιστά σκόπιμη την ανάγνωσή τους από την πολιτική/γεωπολιτική και όχι από τη στενά νομική τους ερμηνευτική σκοπιά.

«Aναθεωρητικό» επιχείρημα
6. Έτσι, το ανωτέρω εν προκειμένω «πολιτικού» χαρακτήρα «αναθεωρητικό» επιχείρημα κατά του πλαισίου της Λωζάννης (όπως αυτό τέθηκε από τις δηλώσεις Ερντογάν), που θεωρητικά συμπεριλαμβάνεται ως συμβατική νομική πρόνοια στο κείμενο της Βιέννης, μπορεί να εφαρμοστεί όταν και μόνον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του συναφούς άρθρου, αφού βέβαια τύχει βάσιμης επίκλησης από κράτη Μέρη της Σύμβασης του 1969, αλλά και από τρίτα κράτη, στο μέτρο που είναι ευρύτερα αποδεκτός ο εθιμικός χαρακτήρας της εν λόγω νόρμας.

Απ' όσο είναι μέχρι τώρα γνωστό, τέτοια αμιγώς νομική επίκληση δεν έχει λάβει χώρα εκ μέρους του τουρκικού ισλαμιστικού καθεστώτος. Αν όμως συμβεί: 1ον) θα πλήξει καίρια όλα τα επιβιώσαντα ερείσματα του κεμαλικού κατεστημένου στην Τουρκία και τον συναφή τους υπαρξιακό μύθο, πράγμα που επιθυμεί σφόδρα «ο Χαλίφης», 2ον) θα κλυδώνιζε επικίνδυνα το status quo σε μια σειρά άλλων συνοριακών ρυθμίσεων ολόγυρα της τουρκικής παραμεθορίου (Μοσούλη, Κιρκούκ, Χαλέπι, Αφρίν στη Συρία) πράγμα που επιθυμεί ο Ερντογάν, συμφώνως προς τον τουρκικό «εθνικόν όρκο».

Πιστεύει ο Ερντογάν ότι, χρησιμοποιώντας και τα τρία προαναφερθέντα γεωστρατηγικά του εργαλεία εκβιασμού, θα τον στηρίξουν για την επιτυχία των εγχειρημάτων του. Όλα είναι δυνατά από μια κλινική περίπτωση, όπως ο ισλαμοσυντηρητικός Ερντογάν, ο οποίος αγωνίζεται κυρίως να διασώσει το κεφάλι του, παρά τον λαό του...

1 Βλ. Ι. Θ. Μάζης, "Νταβούτογλου και γεωπολιτική", Ηρόδοτος 22012, σσ. 21-23, 29-30
2 όπ. αν.: σσ. 44-47

*Ι. Θ. Μάζης, καθηγητής Γεωπολιτικής Θεωρίας στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 23/10/16

2. Ο Ερντογάν μιλάει όπως σκέπτεται

Του ΄Αγγελου Μ. Συρίγου*

Στο εσωτερικό της χώρας του είναι ο απόλυτος κυρίαρχος. Από το 2002 βρίσκεται στην εξουσία έχοντας μετατρέψει τις εκλογές σε περίπατο επιβεβαιώσεως της υψηλής δημοτικότητάς του. Συγκρούστηκε με θηρία όπως το κεμαλικό κατεστημένο και ο στρατός και επικράτησε κατά κράτος. Σέρνει σταθερά τη χώρα του προς τις ισλαμικές της ρίζες, μακριά από το κοσμικό κράτος που έφτιαξε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Κατατάσσει τον εαυτό του στις έξοχες στιγμές της τουρκικής/οθωμανικής ιστορίας κάπου κοντά στον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Το πρόβλημα του Ερντογάν, όμως, είναι ότι η απόλυτη κυριαρχία του στο εσωτερικό της Τουρκίας δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αποδοχή στη διεθνή πολιτική σκηνή.

Το πιο πρόσφατο χτύπημα ήλθε με τη Μοσούλη. Ιρακινές δυνάμεις και η τοπική κουρδική πολιτοφυλακή, υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ και με αεροπορική κάλυψη δυτικών χωρών, επιχειρούν να ανακαταλάβουν την πόλη που ελέγχει το Ισλαμικό Κράτος. Οι Τούρκοι επιθυμούν να λάβουν μέρος στην επιχείρηση με χερσαίες δυνάμεις. Διαθέτουν άλλωστε στρατιωτική βάση με 1.500 άνδρες στα περίχωρα της Μοσούλης. Δεν είναι όμως ευπρόσδεκτοι. Οι Ιρακινοί τους καλούν να αποχωρήσουν από τη βάση στην περιοχή. Οι ΗΠΑ αφήνουν μόνον ένα παραθυράκι για περιορισμένη συμμετοχή της τουρκικής αεροπορίας παρότι χρησιμοποιούν συστηματικά τα τουρκικά στρατιωτικά αεροδρόμια. Η κριτική για ανικανότητα ή έστω αδράνεια της τουρκικής κυβερνήσεως δεν εμφανίζεται στα προγράμματα της ελεγχόμενης τηλεοράσεως και του Τύπου αλλά οργιάζει στα μέσα κοινωνικής δικτυώσεως της γειτονικής χώρας.

Ο Ερντογάν έπρεπε να απαντήσει. Πριν από μερικά χρόνια ο λόγος του θα ήταν πιο στρογγυλεμένος. Τώρα πια έχει κατακτήσει τη δυνατότητα να εκφράζεται αυθόρμητα, λέγοντας αυτά που σκέπτεται. Επικαλείται ένα αλυτρωτικό κείμενο, τον «Εθνικό Ορκο» ή «Εθνικό Συμβόλαιο» που είχε υιοθετηθεί το 1920 από το τελευταίο οθωμανικό κοινοβούλιο.

Στο «Εθνικό Συμβόλαιο» περιλαμβάνονταν όλες οι διεκδικήσεις του αναδυόμενου εθνικιστικού κινήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Τουρκία θεωρούσε δικά της τα εδάφη που ελέγχονταν από τον οθωμανικό στρατό αμέσως μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παράλληλα, διεκδικούσε περιοχές της αυτοκρατορίας που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των νικητών του πολέμου εφόσον σε αυτές κατοικούσε οθωμανική-μουσουλμανική πλειοψηφία. Οι περιοχές αυτές θα μπορούσαν να περιληφθούν στο τουρκικό κράτος, εάν ο ντόπιος πληθυσμός εξεδήλωνε σχετική επιθυμία κατόπιν δημοψηφίσματος.

Ο Ερντογάν επαναλαμβάνει μία κατηγορία που δεν είναι αβάσιμη. Στη Λωζάννη οι Τούρκοι υπέστησαν δεινή ήττα ακριβώς λόγω Μοσούλης. Η τελευταία αποδόθηκε στο Ιράκ, που τότε βρισκόταν υπό βρετανική εντολή, λόγω της διπλωματικής δεινότητας των Βρετανών και της απειρίας των Τούρκων. Ο Ερντογάν λέει ότι στη χειρότερη περίπτωση έπρεπε στη Λωζάννη η τουρκική αντιπροσωπεία να διεκδικούσε τη διενέργεια δημοψηφίσματος στη Μοσούλη σύμφωνα με τα οριζόμενα στο «Εθνικό Συμβόλαιο». Φαινομενικώς η κατηγορία απευθύνεται μόνον κατά του Ισμέτ Ινονού, επικεφαλής της τουρκικής αντιπροσωπείας στη συνδιάσκεψη της Λωζάννης. Στην πραγματικότητα, τα βέλη του κατευθύνονται στον Κεμάλ. Εκείνος επέλεξε τον Ισμέτ. Αργότερα τον έχρισε πρωθυπουργό και διάδοχό του στην προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Με αφορμή τη Μοσούλη ο Ερντογάν φανερώνει όλες τις αντιλήψεις του. Μιλάει για το «αυτονόητο» και «φυσικό» ενδιαφέρον που οφείλει να έχει η Τουρκία για όλα τα εδάφη της παλαιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δεν περιορίζεται στις περιοχές που διεκδικούσαν οι οθωμανοί το 1920. Αναφέρεται και σε μέρη όπως η Θεσσαλονίκη και η Κύπρος, που δεν περιλαμβάνονταν στο «Εθνικό Συμβόλαιο». Εκφράζει μία Τουρκία που χρίζεται προστάτης και υπερασπιστής όλων των σουνιτών που κατοικούν στις γειτονικές της χώρες.

Αυτές οι εθνικιστικές εξάρσεις θεωρούνται από τον Ερντογάν χρήσιμες για να κατευναστεί η τουρκική κοινή γνώμη. Αδιαφορεί για τη διεθνή εικόνα μίας Τουρκίας προβληματικής, που συνιστά παράγοντα αποσταθεροποιήσεως στην ευρύτερη περιοχή. Αυτό όμως έχει ήδη συνέπειες στην τουρκική οικονομία, που πλέον χωλαίνει εμφανώς. Επισημαίνεται ότι ο νεοοθωμανισμός απέκτησε ερείσματα διότι βασίστηκε στην οικονομική ευρωστία της Τουρκίας.

Κλείνοντας πρέπει να αναφερθεί ότι ο Ερντογάν εξέφρασε επανειλημμένως την αγανάκτησή του για την παρουσία τόσων ξένων δυνάμεων στη Μοσούλη, ενώ η Τουρκία υποχρεώνεται να παρακολουθεί απλώς τις εξελίξεις. Εκ πρώτης όψεως ακούγεται εύλογη η ενόχληση. Θυμίζει όμως μία παλιά ιστορία του Απριλίου του 1941. Τότε η Τουρκία συζήτησε με τη Βρετανία να καταλάβει κάποια ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών. Ο τότε Ελληνας πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός αρνήθηκε, λέγοντας ότι προτιμά να καταλάβουν τα νησιά οι Γερμανοί διότι όταν τελειώσει ο πόλεμος θα γυρίσουν στη μακρινή πατρίδα τους. Εν αντιθέσει προς τους Τούρκους...

*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

"ΕΣΤΙΑ", 25/10/16

3. Ή Συνθήκη τής Λωζάννης
Του Παναγιώτη Μποκοβού*

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ό πρόεδρος τής Τουρκίας, Τ. Έρντογάν, μετά την προσφιλή συνήθειά του, άποδόμησε λεκτικά σέ δημόσια ομιλία του τή Συνθήκη τής Λωζάννης καί άπείλησε μέ τήν κατάργησή της, ένώ διερωτήθηκε πώς είναι δυνατόν νησιά πού βρίσκονται κοντά στή χώρα του νά άνήκουν στήν Ελλάδα. Είναι προφανές ότι καί τό παραπάνω παραλήρημα τού Τ. Έρντογάν, Σουλτάνου τής Τουρκίας, άπευθυνόταν στό εσωτερικό τής χώρας του, καί δή ατούς ίσλαμιστές, πού, ώς δεινός λαϊκιστής, εξακολουθεί νά σαγηνεύει μέ τίς άκρότητές του, πού τού είναι άπαραίτητες μετά τό πρόσφατο, 15/7, άποτυχημένο πραξικόπημα μερίδας στρατιωτικών. Κατά γενική ομολογία, ό Τ. Έρντογάν έχει καταστεί άπρόβλεπτος καί επομένως άναξιόπιστος, όπως δείχνει ή στάση τών ΗΠΑ έναντι του, άλλά καί τής Εύρωπάι'κήςΈνωσης, καί γι’ αύτό κανένας δέν παίρνει στά σοβαρά τίς δημόσιες τοποθετήσεις του καί τίς έμμεσες ή εύθεΐες άπειλές.’Αλλωστε ό Σουλτάνος είναι πολλαπλά πικραμένος, γιατί οί διαπραγματεύσεις γιά τήν ύποτιθέμενη ένταξη τής χώρας του στήν ΕΕ δέν προχωρούν, καί γνωρίζει ότι ή χώρα του δέν πρόκειται ποτέ νά γίνει μέλος της, δεδομένου ότιοί λαοί τής Εύρώπης δέν τήν θέλουν, σύμφωνα μέ όλες τίς δημοσκοπήσεις- άκόμη γιατί τό όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, νά άναβιώσει τήν οθωμανική αύτοκρατορία, έχει πρό πολλού διαλυθεί καί έπισφραγίστηκε μέ τήν άποπο- μπή τού τ. πρωθυπουργού Α. Νταβούτογλου.

Είναι επόμενο ό Σουλτάνος Έρντογάν νά ξεσπά δημοσίως έναντίον κρατών, θεσμών, συνθηκών καί δεδηλωμένων άντιπάλων, έν όψει καί τού γεγονότος ότι δέν γνωρίζει τίς άκριβείς δυνατότητες τού παλαιού κεμαλικοΰ κατεστημένου, ένώ βράζει όλη ή χώρα καί μαίνεται τό άντάρτικο τών Κούρδων καί οί διεθνοποιημένοι πόλεμοι κατά τού ίσλαμικοΰ κράτους, στή γειτονιά του, στό ’Ιράκ καί στή Συρία, όπου άποφεύγουν έντέ- χνως τίς στρατιωτικές δυνάμεις του καί τή συνεργασία μαζί τους, ΗΠΑ καί Ρωσία. Πάντως, όρθώς τό έλληνικό ύπουργειο Εξωτερικών άντέδρασε στά λεχθέντα περί τής Συνθήκης τής Λωζάννης καί τίς πολλές παραβιάσεις, στίς όποιες έσκεμμένως προχώρησαν τουρκικά ύποβρύ- χια καί άεροπλάνα, στά χωρικά ϋδατα, στήν ύφαλοκρηπίδα καί στόν έναέριο χώρο τής χώρας μας. Βέβαια, γιά τίς παραβιάσεις πρέπει νά ληφθοΰν δραστικά μέτρα, κυρίως άνταποδοτικοΰ χαρακτήρα, άφού ούδέν άποδίδουν τά άνούσια διπλωματικά διαβήματα, οϋτε συγκινοϋνται άπό αύτά σύμμαχοι καί εταίροι στό ΝΑΤΟ καί στήν ΕΕ.

Ξεχνά ό Τ. Έρντογάν ότι ή Συνθήκη τής Λωζάννης είναι διεθνής πού τακτοποίησε πολλά θέματα καί σέ αύτήν έμπλέκονται πλεϊστες χώρες καί τότε καί τώρα μεγάλες δυνάμεις καί ότι καθόρισε τά σύνορα τής Τουρκίας μέ πολλές χώρες καί ότι έπισημοποίησε τό κεμαλικό κράτος. Επομένως, μία ολική άνατροπή της είναι άδύ- νατη, έν όψει καί τών σημερινών δυσχερειών στή συνεννόηση μεταξύ ΗΠΑ καί Ρωσίας, άλλά καί τών άλλων δυνάμεων, καθώς καί τών πολέμων καί τών τρομοκρατικών ένεργειών, στό Ιράκ, στή Συρία, στό Αφγανιστάν καί τής εύφλεκτης κατάστασης πού έπικρατεϊ στή Μ. Ανατολή. Άς δούμε μερικές χρήσιμες λεπτομέρειες.

Μετά τήν κατάρρευση τού ελληνικού Μετώπου στή Μικρά Ασία, τόν Αύγουστο τού 1922, οί δυνάμεις τής Άντάντ, νικήτριες τού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, γιά νά προστατέψουν τά συμφέροντά τους στή ζώνη τών Στενών καί στήν Κωνσταντινούπολη, έπιδίωξαν τή σύγκληση διάσκεψης γιά τήν ύπογραφή συνθήκης.είρή- νης. Ή διάσκεψη άρχισε στή Λωζάννη στίς 20/11/1922 καί έλαβαν μέρος: οί δυνάμεις τής Άντάντ Μ. Βρεταν- νία-Γ αλλία, Ρωσία, ’Ιταλία, Ελλάδα, ή κεμαλική Τουρκία, ή Γιουγκοσλαβία, ή Ρουμανία, οί ΗΠΑ, έπίσης ή Βουλγαρία καί ή Σοβιετική Ένωση γιά τή ρύθμιση τής έλευθε- ρίας τών Στενών, καθώς καί τό Βέλγιο καί ή Πορτογαλία γιά τόν κανονισμό τών οικονομικών καί δημοσιονομικών σχέσεων μέ τήν Τουρκία- έπίσης, ή ’Ιαπωνία ώς σύμμαχος δύναμη, πού δέν ένδιαφέρθηκε γιά τίς διαπραγματεύσεις. 

Τά προβλήματα πού άνέκυψαν ήταν πολλά, λόγω τών άξιώσεων καί τής άδιαλλαξίας τής τουρκικής πλευράς, άλλά καί τών συγκρουομένων συμφερόντων τών μεγάλων δυνάμεων. Τελικά στίς 24/6/1923 ύπογρά- φηκε ή Συνθήκη τής Λωζάννης,-καθώς καί οί σχετικές συμβάσεις, δηλώσεις καί πρωτόκολλα. Μέ τό άρθρο 12 άναγνωρίστηκε οριστικά άπό τήν Τουρκία ή ελληνικήνκυριαρχία «έπί τών νήσων τής Ανατολικής Μεσογείου, Λήμνου, Σαμοθράκης, Λέσβου, Χίου, Σάμου καί Ικαρίας», ένώ μέ τό άρθρο 13 έπετράπη στήν Ελλάδα νά διατηρεί στά νησιά περιορισμένες στρατιωτικές δυνάμεις. Μέ τά άρθρα 15 καί 17, ή Τουρκία παραιτήθηκε άπό τά δικαιώματά της στά Δωδεκάνησα ύπέρ τής Ιταλίας- παραιτήθηκε έπίσης άπό τά δικαιώματά της στήν Αίγυπτο καί στό Σουδάν, καί άναγνώρισε τήν προσάρτηση τής Κύπρου στή Βρεταννία. Τό άρθρο 14 όρισε ειδικό καθεστώς γιά τήν’Ίμβρο καί τήν Τένεδο, τό όποιο ή Τουρκία καταπάτησε. 

Μέ τήν Συνθήκη καθορίστηκαν τά σύνορα μεταξύ τήςΤουρκίας καί τών χωρών Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ιράκ καί Συρίας. Μέ τή σύμβαση τών Στενών καθιερώθηκε ή έλευθεροπλοΐα τών έμπορικών καί πολεμικών πλοίων. Μέ ειδική σύμβαση στίς 30/1/1923, ορίστηκε ό τρόπος ύποχρεωτικής άνταλλαγής ελληνικών καί μουσουλμανικών πληθυσμών. Ή Τουρκία άνέλαβε τήν ύποχρέωση σεβασμού τού δικαιώματος τών μειονοτήτων, ώς πρός τήν προστασία τής ζωής, τήν έλεύθερη άσκηση τής λατρείας καί τήν ισότητα άπέναντι τού νόμου, άνεξάρτητα άπό έθνικότητα, φυλή ή θρησκεία τού άτόμου. Ή Συνθήκη κατάργησε τό καθεστώς τών διομολογήσεων, πού είχε καταλυθεϊ μονομερώς άπό τήν ίδια τό 1914 καί είχε άναβιώσει μέ τήν Συνθήκη τών Σεβρών. Οί παραπάνω λεπτομέρειες άποδεικνύουν ότι ή Συνθήκη τής Λωζάννης είναι βασική διεθνής Συνθήκη καί ούσιαστικά άπαιτεϊται διεθνής βούληση γιά νά άλλάξει - άν έπιτρέψουν οί άντιθέσεις μεταξύ ύπερδυνάμεων καί λοιπών κρατών.

*Διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, πρώην Υφυπουργός Οικονομικών





SOS: Γιατί πρέπει να προετοιμαζόμαστε γιά πιθανή δραματική επιδείνωση των τουρκικών προκλήσεων

Tου Δρ Κωνσταντίνου Γρίβα*


Ίσως η πιο επικίνδυνη παγίδα στην οποία μπορεί να πέσει η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι να θεωρήσει ότι οι διαρκείς αμφισβητήσεις της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο είναι κάτι που οφείλεται στον Ερντογάν και αν ήταν κάποιος πιο «μετριοπαθής» στη θέση του τότε τα πράγματα θα ήταν καλύτερα. Εξίσου επικίνδυνη είναι η άποψη ότι όλα αυτά γίνονται για «εσωτερική κατανάλωση».

Κατά την άποψη του γράφοντος, ο επιθετικός αναθεωρητισμός της Τουρκίας αποτελεί περίπου αυτόματο προϊόν της μετατροπής του διεθνούς συστήματος σε πολυπολικό και της ανάδυσης της Τουρκίας ως υποψήφιας δύναμης ευρασιατικού βεληνεκούς, δηλαδή ως ενός από τους πόλους ισχύος αυτού του νέου παγκόσμιου συστήματος.

Κατά συνέπεια, ακόμη και αν το Αιγαίο δεν είχε τη σημασία που έχει στον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη, πάλι για λόγους γοήτρου η Τουρκία θα προσπαθούσε να το ελέγξει, δεδομένου ότι δεν μπορεί μια μεγάλη δύναμη να μην έχει υπό την κυριαρχία της μια αλυσίδα νησιών που βρίσκονται τόσο «προκλητικά» κοντά στις ακτές της.

Ωστόσο, το Αιγαίο δεν έχει μόνο συμβολική σημασία για την Τουρκία. Είναι μια περιοχή κρίσιμης σημασίας για την τουρκική στρατηγική αλλά και την παγκόσμια γεωπολιτική αρχιτεκτονική γενικότερα.

Με τον έλεγχο του Αιγαίου, η Τουρκία θα εξασφαλίσει ένα αντίβαρο απέναντι στην πρωτοκαθεδρία του Ιράν στο Ιράκ και τη Συρία και θα αποκτήσει ένα κρίσιμο πλεονέκτημα έναντι της Αιγύπτου, η οποία αποτελεί το μεγάλο της ανταγωνιστή στην Ανατολική Μεσόγειο.

Κυρίως όμως, η κυριαρχία στο Αιγαίο θα προσφέρει στην Τουρκία τη δυνατότητα να διατηρήσει την επισφαλή ισορροπία της ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία και να εξελίξει περαιτέρω την στρατηγική αυτονόμησής της από τους ισχυρούς δρώντες του πλανήτη και μετατροπής της σε αυτόνομο ευρασιατικό πόλο ισχύος.


Δεν είναι λοιπόν ο Ερντογάν το πρόβλημα. Βαθιές δομικές αλλαγές στη γεωπολιτική ταυτότητα της Τουρκίας και του ίδιου του διεθνούς συστήματος είναι οι παράγοντες που την ωθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ακόμη και μια γνησίως και ειλικρινώς ειρηνόφιλη κυβέρνηση στην Άγκυρα, αργά ή γρήγορα θα κατέληγε σε αυτήν την στρατηγική επιθετικού αναθεωρητισμού.

Με άλλα λόγια, θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε για πιθανή δραματική επιδείνωση των τουρκικών προκλήσεων σε βάθος χρόνου.

* Ο Δρ Κωνσταντίνος Γρίβας είναι Αν. Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων(ΣΣΕ) και διδάσκει Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών