Η Εκθεση Βιβλίου είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να συναντηθούν οι άνθρωποι του βιβλίου και να αναπτύξουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τα ζητήματα του χώρου και όχι μόνο. Η πόλη γίνεται τόπος αναζήτησης του οικείου και συνάμα φευγαλέου αγγίγματος των σελίδων που ανοίγονται στην προσωπική μυθιστορία αναγνωστών και συγγραφέων, και αυτά με τη σειρά τους μετατρέπονται σε κοινό βίωμα έστω και για μερικές μέρες. Μια έκθεση όμως πρωτίστως είναι ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών, ένας ανοιχτός διάλογος πολιτισμού. Εστω κι αν αυτό φέτος αμαυρώθηκε με την ακύρωση της εκδήλωσης «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» με καλεσμένο τον Ισραηλινό Οντέντ Βολκστάιν. Ο γνωστός κριτικός και συγγραφέας είναι από τους υπέρμαχους της ειρήνης μεταξύ των δύο λαών....

 Από "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ"

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 17-18/05/25

Εικόνες από τη Διεθνή 

Εκθεση Βιβλίου

• Στιγμιότυπα, εντυπώσεις, συζητήσεις και πρόσωπα που ξεχώρισαν στην 21η διοργάνωση, την πρώτη που πραγματοποιήθηκε από τον νέο φορέα, το Ελληνικό Ιδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, ένα τσούρμο… Αθηναίοι γεμίζουν αεροπλάνα και τρένα ανηφορίζοντας για Θεσσαλονίκη. Η Εκθεση Βιβλίου είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να συναντηθούν οι άνθρωποι του βιβλίου και να αναπτύξουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τα ζητήματα του χώρου και όχι μόνο. Η πόλη γίνεται τόπος αναζήτησης του οικείου και συνάμα φευγαλέου αγγίγματος των σελίδων που ανοίγονται στην προσωπική μυθιστορία αναγνωστών και συγγραφέων, και αυτά με τη σειρά τους μετατρέπονται σε κοινό βίωμα έστω και για μερικές μέρες.

Μια έκθεση όμως πρωτίστως είναι ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών, ένας ανοιχτός διάλογος πολιτισμού. Εστω κι αν αυτό φέτος αμαυρώθηκε με την ακύρωση της εκδήλωσης «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» με καλεσμένο τον Ισραηλινό Οντέντ Βολκστάιν. Ο γνωστός κριτικός και συγγραφέας είναι από τους υπέρμαχους της ειρήνης μεταξύ των δύο λαών.

Στη συλλογικότητα των μεταφραστών που συμμετέχει χτίζει χρόνια γέφυρες κατανόησης μέσω της γλώσσας και της λογοτεχνικής κουλτούρας. Πέρα από αυτό, η έκθεση φέτος απέδειξε ότι έχει κερδίσει τη θέση της στο πολιτισμικό μας γίγνεσθαι. Διαθέτει τις αντοχές και την τεχνογνωσία να αντεπεξέλθει στις αλλαγές των καιρών και κυρίως να διαφύγει από το να γίνει ένας απλός ακολουθητής των διεθνών τάσεων, που έτσι κι αλλιώς αλλάζουν εξαιρετικά γρήγορα.

Πέρα από τη λογοτεχνία. Για να συμβεί αυτό φέτος η Εκθεση είχε έναν τριπλό προσανατολισμό: Να σκαλίσει το μεγαλύτερο εύρος της εγχώριας ιδεοκίνησης και πέραν της λογοτεχνίας (φιλοσοφία, τέχνες, θεολογία, ιστορικό δοκίμιο, αρχιτεκτονική, κόμικς κ.ά.) – και αυτό γιατί έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει αναπτυσσόμενο κοινό γύρω από αυτές τις κατηγορίες του βιβλίου –, να φέρει σε επαφή τους επαγγελματικούς κλάδους με αντίστοιχους του εξωτερικού (τεχνολογικές εξελίξεις, εκδοτικές καινοτομίες, πρόσκληση ατζέντηδων, μεταφραστικά προγράμματα κ.λπ.) και τέλος να μπορεί να συγκεράσει την πολυμορφία της εκδοτικής παραγωγής. Η οποία, από τον μεγαλύτερο έως και τον μικρότερο εκδοτικό οίκο, μοιάζει με έναν ωκεανό υλικών που δύσκολα θα βρεις ίσιο μονοπάτι για να περπατήσεις. Αλλά έτσι υπάρχει χρόνια η ελληνική παραγωγή – ελληνικού και ξένου βιβλίου: εν κινήσει και με αναρχικό πνεύμα.

Εκείνο που θα μπορούσε να είναι η επιδίωξη της φετινής Εκθεσης είναι η μεγαλύτερη εμπέδωση της εξωστρέφειας μέσω δομών που θα ενώσουν την Εκθεση με την πόλη της Θεσσαλονίκης και με τα αντίστοιχα φεστιβάλ του εξωτερικού. Το πρώτο αίτημα μπορεί να επιτευχθεί μέσω της πιο στενής επαφής με τα σχολεία, τους αθλητικούς φορείς και τα πανεπιστήμια (στα οποία δόθηκε χώρος), όπως και με το αντίστοιχο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Κάποιοι το αναφέρουν χρόνια οι δύο μεγάλες πολιτιστικές εκδηλώσεις της πόλης να βρουν τρόπους για συνέργειες. Μια καλή αφορμή δόθηκε με την προβολή της ταινίας του Στράτου Τζίτζη «Εχω κάτι να πω» και με ομιλίες όπως «Λογοτεχνία εν κινήσει/από το βιβλίο στην οθόνη» με ομιλήτριες την Κάλλια Παπαδάκη και την Πέννυ Παναγιωτοπούλου.

Επικοινωνιακά η Εκθεση γινόταν ορατή στη συννεφιασμένη Θεσσαλονίκη τόσο με αφίσες όσο και με κινητοποίηση φορέων. Από εκεί και πέρα χρειάζεται πολλή δουλειά στην κοινωνική βάση (που είναι ασύνδετη και πολλών ταχυτήτων) για να επιτευχθεί ο στόχος. Στην Ελλάδα υπάρχει όμως ένα διαχρονικό πρόβλημα: δεν αγκαλιάζουμε εύκολα κρατικές καλλιτεχνικές διοργανώσεις (εκτός από το Φεστιβάλ Τραγουδιού κάποτε), διότι δεν έχουν μέσα τους το κομμάτι «καριέρα». Δηλαδή την εξασφάλιση. Αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη κουβέντα.

Περιδιαβαίνοντας στα περίπτερα, όπου είχε γίνει σοβαρό λίφτιγκ και ήταν πιο φωτεινά και «αεράτα» από άλλες εποχές, διακρίναμε μερικά γεγονότα όπου σταθήκαμε περισσότερο, όχι για ξεκούραση: Κατ’ αρχάς η έλευση του Μάρκο Μορικόνε, γιου του μουσουργού Ενιο Μορικόνε. Στην εκδήλωση «Ενιο Μορικόνε. Η ιδιοφυΐα, ο άνθρωπος, ο πατέρας» (οργάνωση: Μετρονόμος) ο Μάρκο μίλησε μεταξύ άλλων για την αυτοανακοίνωση του θανάτου του Ενιο που την παρέδωσε στα παιδιά του μία μέρα πριν πεθάνει. «Ηταν σαν να ήθελε να γράψει την παρτιτούρα της ζωής του, με εισαγωγή, ανάπτυξη και επίλογο…».

Για τον Αναγνωστάκη. Την τιμητική του είχε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Εκατό χρόνια από τη γέννηση του στη Θεσσαλονίκη, ο ποιητής της άλλης ρωμιοσύνης έτυχε μιας καλής συζήτησης υπό τον ηρωικό τίτλο «Ο ουδέποτε απών ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης», που διοργάνωσαν η Εταιρεία Συγγραφέων και η Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Εκεί ο πατριάρχης της κριτικής, πλέον, Αλέξης Ζήρας υπογράμμισε ότι ο Αναγνωστάκης άλλαξε στη συναίσθηση των νεότερων την έννοια του «μείζονος» που είχε σχηματιστεί από την παράδοση του Σεφέρη. Ο Αναγνωστάκης – συνέχισε ο κριτικός – εκκινεί από τη χαμηλόφωνη και ραγισμένη κληρονομιά των Καρυωτάκη, Σκαρίμπα, Φιλύρα. Ο ποιητής Θανάσης Μαρκόπουλος ανέλυσε με τη σειρά του τους λόγους για τους οποίους η ποίηση του Αναγνωστάκη εξακολουθεί να είναι τόσο επιδραστική στις μέρες μας. Ο αντιλυρικός και υπαινικτικός λόγος του.

Η σχέση του «πατριάρχη» της μεσογειακής αστυνομικής αφήγησης Αντρέα Καμιλέρι με την Ελλάδα, οι δυσκολίες του βίου του, ο σχηματισμός της κουλτούρας του και φυσικά η σχέση με το alter ego του επιθεωρητή Σάλβο Μονταλμπάνο παρουσιάστηκαν στο περίπτερο της Ιταλίας. Εκεί η για χρόνια βοηθός και ατζέντισσα του συγγραφέα Βαλεντίνα Αλφέρι έκανε μια αναδρομή στην πορεία του Καμιλέρι. Με τους Παγκόσμιους Πολέμους που έχει ζήσει στο πετσί του και την αγάπη του για τη γλώσσα. Ο Πέτρος Μάρκαρης με τη σειρά του μίλησε συγκινημένος για τον φίλο του. Τη γλώσσα του Καμιλέρι, το πνευματικό του φορτίο, τη συγγένια των επιθεωρητών τους. Μια σύνδεση του εδώ και του επέκεινα.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη. Μια και η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτέλεσε σημείο εκκίνησης της Εκθεσης, η συζήτηση που τράβηξε τη προσοχή είχε τίτλο «Για τον πολιτισμό στην εποχή των αλγορίθμων και των ολιγαρχών», που οργάνωσε η Εθνική Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ). Εκεί ο πολιτικός αναλυτής Γιάννης Μπαλαμπανίδης σημείωσε πως η «ΤΝ είναι ένα εργαλείο που επαναστατικοποιεί την τεχνολογία και ταυτόχρονα διαμορφώνει νέες κοινωνικές σχέσεις. Μπορεί να έχει αρνητικές επιδράσεις εκδιώκοντας μάζες εργαζομένων από την αξιοπρεπή ζωή, ενώ ταυτόχρονα είναι μια σχέση συνομιλίας του ανθρώπου με τη μηχανή». 

Ο καθηγητής ΑΠΘ Νικόλας Σεβαστάκης υπογράμμισε: «Η ΤΝ και η αλγοριθμική συγκρότηση της πραγματικότητας αφορούν την εξουσία και το καθεστώς του πολιτισμού, όχι κάτι ανάλογο με το ετήσιο λανσάρισμα του καινούργιου iPhone. Μιλάμε για τη δημοκρατία και τα υποκείμενά της». Ενώ ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της ΕΒΕ Σταύρος Ζουμπουλάκης είπε πως «το κακό είναι εδώ και θα αντιμετωπιστεί. Ο άνθρωπος θέλει να κατασκευάσει τον Θεό και αυτό είναι η πλήρης αντιστροφή της Ιστορίας κι επικίνδυνο».

Το νέο αίμα. Χωρίς τους νέους ανθρώπους Εκθεση δεν νοείται. Η συγκυρία διαθέτει μια πλούσια γκάμα φωνών που ψάχνονται τόσο στην ποίηση όσο και στο πεζό. Ο λόγος, αν δεν εξελίσσεται, πεθαίνει. Ετσι το «11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών» με την οργάνωση του ΕΛΙΒΙΠ είχε παλμό και χρώμα. Εδειξε σε ακτινογραφία την εσωτερική διαδρομή των γραμμάτων μας όπως σχηματίζονται τώρα. Σε επιμέλεια του ποιητή και εκδότη Γιώργου Αλισάνογλου και του ποιητή Αλέξιου Μάινα, ανέπτυξαν τον προβληματισμό τους ανάμεσα σε άλλους οι Θέκλα Γεωργίου, Σάντι Βασιλείου, Γιώργος Δρίτσας, Πέτρος Γκιουλέκας, Χριστίνα Ιωάννου, Μιχάλης Μαλανδράκης, Καλλιρρόη Παρούση κ.ά.

Η Νεζ Σινό είναι για πολλούς το πρόσφατο σύμβολο στον αγώνα υπέρ των γυναικών. Κατόρθωσε να περιγράψει σε μια σπαρακτική αφήγηση την κακοποίησή της. Η παρουσίαση του βιβλίου της «Θλιβερός τίγρης» (μτφρ. Λίζυ Τσιριμώκου, Εστία), που έγινε υπό την αιγίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, ανέδειξε τα στάδια της αυθιστόρησης και του βιώματος. Η συγγραφέας μίλησε για όλα, για το πώς αισθάνεται ύστερα από όλα αυτά τα ειδεχθή και πότε ένιωσε πως ήθελε να τα γράψει για να αφήσει παρακαταθήκη στα παιδιά της. Μια γυναίκα που ζούσε στη ζώνη του κόκκινου συναγερμού δεκαετίες. Ελπίζουμε να έχει επέλθει η κάθαρση.

Οπωσδήποτε το ανανεωτικό βλέμμα στο έργο του Αργύρη Χιόνη είναι μια ανάσα για τα νεοελληνικά γράμματα. Ενας λογοτέχνης που με την ιδιοσυστασία του λόγου του επηρεάζει πολύ το σήμερα. Η εκδήλωση «Η φωνή της σιωπής, ποιήματα 1966-2010» έγινε με αφορμή την έκδοση του συγκεντρωτικού τόμου (Κίχλη). Ο φιλόλογος και κριτικός Αριστοτέλης Σαΐνης είπε χαρακτηριστικά: «Χαμηλώφωνα τα ποιήματα του Αργύρη Χιόνη, με μια γλώσσα που πάντοτε βηματίζει ρυθμικά, σαν μουσική δωματίου. Ο λόγος του αφαιρετικός και ακριβής. Ποιήματα που σβαρνίζουν διακειμενικά τις αναγνώσεις του συγγραφέα…». Πράγματι ο Χιόνης αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της αφηγηματικής μας άνοιξης.

Να κάνουμε εδώ μια παρένθεση και να συστήσουμε φιλικά πάντα στους παρουσιαστές να αφήσουν την εξαντλητική ανάγνωση των σημειώσεών τους και τη στείρα παράθεση στοιχείων που μπορεί πια να τα βρει ο καθένας με την ΤΝ και να προχωρήσουν σε ανοιχτές, θαρρετές κουβέντες με ό,τι έχουν επεξεργαστεί εντός τους.

Η ελληνική λογοτεχνία σήμερα. Αφήσαμε για το τέλος μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα, που μας απασχολεί άμεσα, με γενικό τίτλο: «Ελληνική λογοτεχνία στον 21ο αιώνα.

Από την παγκοσμιοποίηση στην τεχνητή νοημοσύνη» (Διόπτρα). Επιμελητής του τόμου ο ομότιμος καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών Δημήτρης Τζιόβας. Μια πολύπλευρη έρευνα επί χάρτου. Ο συγγραφέας και κριτικός Μάκης Καραγιάννης υπογράμμισε: «Οσο σωρεύονται τα χρόνια κρίσης, παρατηρούμε την εκκόλαψη μιας αχαρτογράφητης νέας ποιητικής ευαισθησίας. Η νέα ποιητική αναζητεί την αλήθεια υπαρξιακά, χωρίς να εντάσσεται σε ένα συνολικό πολιτικό όραμα. Στη λογοτεχνία σήμερα υπάρχει η επανάκαμψη του κοινωνικού βλέμματος. Ωστόσο το ερώτημα παραμένει. Ποια η βαθύτερη σχέση λογοτεχνίας και ιδεολογίας;».

Και ενώ δεν έλειψαν οι μικροφωνικές και τα παράπονα για μια απομακρυσμένη – και απρόσωπη – αίθουσα, φέτος τα εκθέματα ήταν αυξημένα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια και με εκπροσώπηση δεκάδων μικρών εκδοτών. Ο νέος οργανισμός της ΕΛΙΒΙΠ θα προσπαθήσει να δώσει περισσότερη βάση προς την κατεύθυνση της παιδείας, της ιστορίας, των δεσμών με την πόλη και την εξωστρέφεια, αλλά, όπως φαίνεται, χωρίς να θελήσει να εντυπωσιάσει με ονόματα. Το μέλλον της Εκθεσης είναι μπροστά και μεταβάλλεται συνεχώς.