Η μόδα της αμφισβήτησης των εμβολίων στην Ελλάδα, όπως φανερώνεται από την ασταμάτητη προβολή διασήμων που εκφράζουν σαν σοφοί πλην διωκόμενοι προφήτες τις αμφιβολίες τους για την αποτελεσματικότητά τους, δεν είναι τυχαίο γεγονός. Είναι μια επίκαιρη εκδήλωση ενός ευρύτερου προβλήματος που έχουμε ως χώρα με την επιστήμη και την αυθεντία. Δεν πρόκειται περί διακριτικής καχυποψίας, δεν μιλάμε δηλαδή για την καλόπιστη ανασφάλεια που έχουμε όλοι απέναντι στο άγνωστο μέχρι να εξοικειωθούμε μαζί του. Μιλάμε για τον κακώς νοούμενο επαρχιωτισμό, για την άρνηση της προόδου ως στάση ζωής. Το ψυχολογικό σύμπλεγμα που διακρίνει συνωμοσίες και κακούς των παραμυθιών πίσω από κάθε γεγονός που υπερβαίνει την κανονικότητα, ιδίως δυσάρεστο, είναι μια κατάσταση νοητικής αδράνειας που πηγάζει από την απαιδευσία και διαδίδεται με τεράστια ευκολία επειδή κολακεύει όσους την αποδέχονται και την αναπαράγουν....

Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 24/12/20

ΤΟΥ ΑΡΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ

Ενα λαμπρό υπόδειγμα

Η εικόνα του Ιαν Μακέλεν που κυκλοφόρησε παντού τις τελευταίες μέρες και τον δείχνει να κάνει το εμβόλιο για τον κορωνοϊό είναι ένα αισιόδοξο υπερπαράδειγμα σύνεσης, το οποίο ανοίγει ένα σπάνιο παράθυρο στην κοινωνικά πρόσφορη εκδοχή τής κατά τ’ άλλα γεμάτης ιδιοτέλεια διασημότητας. Η πράξη του μαζί με τη δήλωσή του ότι στην ηλικία του (81) ο λόγος που είναι ζωντανός είναι ακριβώς η δυνατότητα που είχε στη ζωή του να εμβολιάζεται, αναδεικνύουν με τον πιο εύγλωττο τρόπο τη συνοπτική αλήθεια των εμβολίων: δεν είναι οι εχθροί μας, αλλά τα εργαλεία χάρη στα οποία ζούμε τόσο, ώστε να μπορούμε να παίρνουμε την επιβίωσή μας ως δεδομένη. Με λίγα λόγια, τα εμβόλια είναι αυτά που μας δίνουν την πολυτέλεια να αμφισβητούμε ό,τι μας κρατάει ζωντανούς, δηλαδή ακόμη και τα ίδια τα εμβόλια.

Επιστήμη και πολιτισμός

Στις πολιτισμένες χώρες –και με τον όρο «πολιτισμένες» δεν περιγράφονται φυσικά οι αψεγάδιαστες χώρες, αλλά εκείνες όπου κάποιες θεμελιώδεις κατακτήσεις διατηρούν το κύρος που τους πρέπει–, το να τάσσεται κανείς υπέρ της επιστήμης ανήκει στο πνευματικό και συμπεριφορικό πλαίσιο αυτού που συνηθίζουμε να ονομάζουμε κοινή λογική. Η επιστήμη δεν είναι η θεϊκή τέχνη του αλάθητου, ούτε κάποια ύπουλη τάξη πραγμάτων που επιβάλλεται για να εξυπηρετήσει σκοτεινούς σκοπούς. Είναι η ασφαλέστερη και πλέον δοκιμασμένη πηγή αξιόπιστης γνώσης. Το πολύτιμο απόσταγμα μιας κοπιώδους και εξειδικευμένης διαδικασίας, στην οποία έχουν επενδυθεί χρήματα, σκληρή εργασία, αλλά και η προηγούμενη γνώση που αποκτήθηκε με τον ίδιο ή και με δυσκολότερο τρόπο. Από μια καλοπροαίρετη σκοπιά, λοιπόν, η συμπόρευση με την επιστήμη είναι η σωστή επιλογή ενός ευσυνείδητου πολίτη που πράττει επ’ αγαθώ της κοινωνίας. Ενας μοχλός ευημερίας από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο.

Το πείσμα της βλακείας

Η μόδα της αμφισβήτησης των εμβολίων στην Ελλάδα, όπως φανερώνεται από την ασταμάτητη προβολή διασήμων που εκφράζουν σαν σοφοί πλην διωκόμενοι προφήτες τις αμφιβολίες τους για την αποτελεσματικότητά τους, δεν είναι τυχαίο γεγονός. Είναι μια επίκαιρη εκδήλωση ενός ευρύτερου προβλήματος που έχουμε ως χώρα με την επιστήμη και την αυθεντία. Δεν πρόκειται περί διακριτικής καχυποψίας, δεν μιλάμε δηλαδή για την καλόπιστη ανασφάλεια που έχουμε όλοι απέναντι στο άγνωστο μέχρι να εξοικειωθούμε μαζί του. Μιλάμε για τον κακώς νοούμενο επαρχιωτισμό, για την άρνηση της προόδου ως στάση ζωής. Το ψυχολογικό σύμπλεγμα που διακρίνει συνωμοσίες και κακούς των παραμυθιών πίσω από κάθε γεγονός που υπερβαίνει την κανονικότητα, ιδίως δυσάρεστο, είναι μια κατάσταση νοητικής αδράνειας που πηγάζει από την απαιδευσία και διαδίδεται με τεράστια ευκολία επειδή κολακεύει όσους την αποδέχονται και την αναπαράγουν. Τα τρομολαγνικά αφηγήματα, άλλωστε, είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα και άρα πιο δημοφιλή από τα πραγματιστικά, γιατί αναλύουν τον κόσμο χωρίς τις σύνθετες λεπτομέρειές του. Γιατί να εξηγηθεί κάτι με πενήντα δύσκολες λέξεις, αν υπάρχει διαθέσιμη μια άλλη εξήγηση των πέντε εύκολων λέξεων που «γράφουν» καλύτερα στη μνήμη;

Υπερχειλές συναίσθημα

Η δεισιδαιμονία και η δογματική προσέγγιση της ζωής αναμειγνύονται με την ανεπαρκή εκπαίδευση και με μια χρησιμοθηρικά αφηρημένη αντίληψη δημοκρατικότητας, σχηματίζοντας ένα σκληροπυρηνικό μέτωπο επιθετικού σχετικισμού. Η άγνοια βαφτίζεται υποκειμενικότητα και το θράσος της έκφρασής της ερμηνεύεται ως άποψη. Το αποτέλεσμα είναι ένα επικίνδυνο κοκτέιλ αυτοπεποίθησης, αλαζονείας και αρλούμπας που επιβαρύνει μια αρνητική συγκυρία με τις φοβίες και τις προκαταλήψεις ανθρώπων που δεν ξέρουν τι λένε, αλλά κρίνουν σκόπιμο να ποτίσουν τον δημόσιο διάλογο με αυτό που αισθάνονται. Και αυτό που αισθάνονται επιδρά στον κόσμο σαν ερέθισμα απελευθέρωσης και νομιμοποίησης πρωτόγονων ενστίκτων και στερεοτυπικών αγκυλώσεων. Τα εμβόλια είναι κακά επειδή (πιθανώς να) έχουν παρενέργειες, η επιστήμη είναι σατανική επειδή χρηματοδοτείται από επιχειρηματίες, οι φαρμακευτικές εταιρείες μάς κοροϊδεύουν επειδή εισπράττουν κέρδη. Τα αφιλτράριστα συναισθήματα οδηγούν σε επικίνδυνα σοφίσματα κι αυτά με τη σειρά τους εγκαθιστούν ιδεοληψίες που καθηλώνουν τη σκέψη σε αυτοκαταστροφικά αδιέξοδα μίσους.

Αντιεπιστημονική επιστήμη

Βέβαια, για το φαινόμενο της περιφρόνησης της επιστήμης, που κερδίζει ολοένα περισσότερο έδαφος, μεγάλη ευθύνη φέρει και η ίδια η επιστημονική κοινότητα. Η ύπαρξη λοιμωξιολόγων που ομνύουν στη θρησκευτική τους πίστη, με αφοσίωση που παραγνωρίζει τα επιστημονικά δεδομένα, ενισχύει τόσο τη διακίνηση αντιεπιστημονικών ιδεών όσο και την αμφισβήτηση της σοβαρότητας των επιστημόνων. Κάθε φορά που εν μέσω πανδημίας ένας γιατρός θεώρησε καλή ιδέα να βροντοφωνάξει ότι ο κορωνοϊός δεν κολλάει με τη Θεία Κοινωνία, ήταν κι ένα χτύπημα στον στοιχειώδη ορθολογισμό, ο οποίος σε κρίσιμες περιόδους είναι πιο σημαντικός από το σημαντικότερο διδακτορικό. Επιστήμονες που ιεραρχούν τις μεταφυσικές τους πεποιθήσεις υψηλότερα από την επιβεβαιωμένη γνώση και την καταστατική αποστολή τους διαπράττουν ένα αδιανόητο ηθικό παράπτωμα, βάλλουν κατά της κοινωνίας και αυτοαναιρούνται με τον πιο παράδοξο τρόπο. Το ίδιο και οι κοινότητες που τους προστατεύουν.

Ο γνώριμος φταίχτης

Στο χαρωπό πανηγύρι κατά της επιστήμης, όμως, συμμετέχουν ασμένως και πολλά ΜΜΕ. H αδυναμία τους να καταλάβουν ότι ο δημόσιος λόγος παράγει απτά αποτελέσματα κι ότι, εκτός από ελευθερία, προϋποθέτει επίγνωση και σοβαρότητα, οδηγεί σε μια νοσηρή σκορποχεριά βημάτων και μικροφώνων. Από αυτή τη θέση ευθύνης, ποιος είναι τόσο ασυνείδητος ώστε να απομειώνει τη δημόσια υγεία σε θέμα γούστου και λαϊκής διαπραγμάτευσης; Η γνώμη χωρίς γνώση είναι σαν πολύχρωμο μπαλόνι. Διογκώνεται, αιωρείται πάνω απ’ όλους, τραβάει τα βλέμματα στον αέρα, μέχρι που σκάει και πέφτει κομματιασμένη στο έδαφος, εκεί όπου η ζωή συνεχίζεται χωρίς εξυπνάδες.