Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"
- Φύλλο 23/03/24
Κύριε διευθυντά,
Για τη διάκριση των μύθων από την πραγματικότητα που αφορούν την ύπαρξη και τη λειτουργία «κρυφών σχολειών», συνοψίζουμε εδώ άρθρο μας στο Διεθνές Συνέδριο Πελοποννησιακών Σπουδών (2022).
Πολλοί είναι αυτοί που υιοθετούν τη γενίκευση της άποψης περί μη ύπαρξης και λειτουργίας «κρυφών σχολειών», ποτέ και πουθενά! Αλλοι πιστεύουν το αντίθετο, παντού και πάντοτε! Ο ανορθολογισμός αμφοτέρων των πλευρών αποδεικνύεται μετά από σχετική έρευνα με εφαρμογή της επιστημονικής μεθοδολογίας σε γραπτά δεδομένα. Οι σουλτάνοι κατακτητές, μετά το 1453, επέτρεπαν τη λειτουργία χριστιανικών σχολείων, χωρίς ποτέ να την ανακαλέσουν. Ομως τοπικοί ξεσηκωμοί προκαλούσαν κατά καιρούς την ακύρωσή τους.
Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι (και) αυτή του κρυφού σχολείου στο μοναστήρι της Γόλας Λακεδαίμονος (του 1632). Το μοναστήρι υπέστη μαζί με τα γύρω χωριά του καταστροφές και πυρπολήσεις, ενώ πολλοί μοναχοί και κάτοικοι εκδιώχθηκαν ή βασανίστηκαν –αν δεν θανατώθηκαν– λόγω του ένοπλου ξεσηκωμού τους κατά τα Ορλωφικά (από το 1770 έως και το 1795).
Στο μισοκατεστραμμένο μοναστήρι, όμως, γύρω από τους μοναχούς που απέμεναν, κατέφευγαν ορφανά για στέγαση, φαγητό και προστασία από τους φανατισμένους Τουρκαρβανίτες δυνάστες των χωριών. Εκεί ωστόσο έβρισκαν και ένα «σχολειό», όπου καλόγηροι τα μάθαιναν τα λίγα «κολλυβογράμματα» που ήξεραν. Απόδειξη της λειτουργίας του σχολείου αυτού είναι οι διασωθείσες επιστολές των παλιών μαθητών του, που το 1836 έγραψαν και υπέγραψαν (υπέρ των διακοσίων) αιτήματα προς την τότε Ελληνική Κυβέρνηση για τη διατήρηση (ως σχολείου) και συντήρηση του μοναστηριού (...).
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΚΟΣ
Δρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΟΦ. ΚΑΛΚΑΝΗΣ
Ομότιμος καθηγητής
«Τι φυσώσι και βομβεύουσιν οι Ελληνες; / Τι φαντάζονται προς Αρατον τον τρισκατάρατον; / Τι πλανώνται προς Πλάτωνα; / Τι Δημοσθένην στέργουσι τον ασθενή; / Τι μη νοούσιν Ομηρον όνειρον αργόν; / Τι Πυθαγόραν θρυλούσι τον δικαίως φιμωθέντα;» (Κοντάκιο 49.17, στ. 3-8).
Εύλογες απορίες για έναν προσήλυτο στη νέα πίστη ελληνόφωνο Εβραίο της διασποράς (Συρία). Εκτιμά πως οι Ελληνες δεν έχουν λόγο να μεγαλαυχούν, διότι ο Αρατος είναι «τρισκατάρατος», ο Πλάτων «λαοπλάνος», ο Δημοσθένης «χτικιάρης», ο Ομηρος «άεργος ονειροπόλος», ο Πυθαγόρας «δικαίως φιμωθείς»! Παρενθετικά, ο Απόστολος Παύλος αναγνωρίζει το δάνειο ιδεών από τον ποιητή Αρατο, λέγοντας στους Αθηναίους «ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασιν» (Πράξεις, 17:28). Δεν αναγνωρίζει όμως το δάνειο από τον ποιητή Μένανδρο, «φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί» (Προς Κορινθίους Α΄, 15:33). Ατυχώς, ο Παύλος παρέσυρε και τον λεξικογράφο Γεώργιο Μπαμπινιώτη (βλ. λήμμα «ήθος»).
Η επικριτική στάση του Ρωμανού απέναντι στους Ελληνες πρωτεργάτες του πνεύματος προφανώς οφείλεται τόσο στον Γρηγόριο Ναζιανζηνό τον Θεολόγο όσο και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Ο πρώτος απνευστί επικρίνει: Πυθαγόρα, Πλάτωνα, Επίκουρο και Αριστοτέλη (Προς Ευνομιανούς, 10.1-5), ο δεύτερος λέει ότι ο ελληνισμός καταλύθηκε από τη δύναμη του χριστιανισμού («υπό της του Χριστού κατελύθη δυνάμεως» – Λόγος εις τον μακάριον Βαβύλαν και κατά Ελλήνων», 15.1-4).
Σήμερα ο αρχαίος ελληνικός Λόγος (ratio), λυμένος από τα προμηθεϊκά του δεσμά και απαλλαγμένος από τους ειδωλοθραύστες μιας άλλης εποχής, κυκλοφορεί ελεύθερος και εμπνέει κάθε φιλομαθή (αλλά και οψιμαθή) άνθρωπο. Ο διακεκριμένος Αμερικανός ιστορικός και φιλόσοφος Will Durant (1885-1981), γράφει: «Excepting machinery, there is hardly anything secular in our culture that does not come from Greece. Schools, gymnasiums, arithmetic, geometry, history, rhetoric, physics, biology, anatomy, hygiene, therapy, cosmetics, poetry, music, tragedy, comedy, philosophy, theology, agnosticism, skepticism, stoicism, epicureanism, ethics, politics, idealism, philanthropy, cynicism, tyranny, plutocracy, democracy» (The Story of Civilization, τόμ. Β΄, Πρόλογος, σ. vii).
Ναι, αυτός που οδήγησε τον τρωγλοδύτη στον σημερινό πολίτη είναι ο αρχαίος Ελληνας. Δικαίως λοιπόν «φυσώμεν» μετ’ ευπρεπείας και «βομβούμεν» άνευ κουφολογίας τα επιτεύγματα των πνευματικών μας προγόνων, όχι επειδή είμαστε εμείς σοφοί –ουχί, προς Διός!–, αλλά επειδή δεν αποδείχτηκαν οι Ελληνες φιλόσοφοι «άσοφοι» ούτε «εμαράνθησαν οι των μύθων ποιηταί» (Ρωμανός). Σήμερα ελεύθερα οι φιλόσοφοι φιλοσοφούν, ο Ομηρος «μέγας τε και εύγνωστος τοις πάσιν», οι τραγικοί ποιητές αναθάλλουν το αρχαίο θέατρο. Εχθρός μιας ιδέας είναι η καλύτερη ιδέα. Ας τη θηρεύσουμε.
ΔΡ ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΤΚΟΣ
Μελβούρνη
ΔΗΜ. ΕΛ. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ
Παράλληλα, θα ήθελα να αναφερθώ, από ελληνικής πλευράς, στην καθοριστική συμβολή του Δημήτριου Βικέλα, στην αναβίωση των Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, γνήσιου Ελληνα ευπατρίδη, θερμού πατριώτη και εθνικού δωρητή της διασποράς (Πρβλ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου). Ο Δ. Βικέλας, διακεκριμένος πεζογράφος, ποιητής και μεταφραστής από την Ερμούπολη της Σύρου (1835-1908), υπήρξε πρωτεργάτης της υλοποίησης του ολυμπιακού ιδεώδους.
Κινούμενος σε υψηλούς ευρωπαϊκούς κύκλους στο Παρίσι, εισηγήθηκε με την υπέροχη προσωπικότητά του και πέτυχε την τέλεση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων στην κοιτίδα τους, στην Αθήνα, το 1896, με την υποστήριξη του Γάλλου βαρώνου Πιερ ντε Κουμπερτέν (1863-1937) και την ανασυγκρότηση της Ελληνικής Επιτροπής Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων, υπό την προεδρία του, και με γενικό γραμματέα τον πολιτικό και διανοούμενο Τιμολέοντα Φιλήμονα (1832-1898). Το Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο), ανακαινισμένο, με πεντελικό μάρμαρο, από τον Μετσοβίτη εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ (1818-1899), επελέγη ως η Αλτις των Αθηνών, ως το κέντρο της εθνικής εορτής των πρώτων Σύγχρονων Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων στο «κλεινόν άστυ». Ετσι, πραγματοποιήθηκε, στις 25 Μαρτίου 1896, η πανηγυρική τελετή έναρξης των Αγώνων από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄, ύστερα από 1.502 χρόνια από την τελευταία Ολυμπιάδα του 394 μ.χ. Με Β.Δ., ο Βικέλας προάγεται σε ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος, «διά τας υπέρ των Ολυμπιακών Αγώνων επιτυχείς αυτού ενεργείας» (Βλ. Μαρία Σπυροπούλου-θεοδωρίδου, Δημήτριος Βικέλας, «Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη», Κηφισιά 2022).
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΑΓΓ. ΣΤΕΦΟΣ, Δ.Φ.
πε, λόγω ακριβώς του υψηλού θεσμικού τους αξιώματος) την ψήφιση ενός νόμου που αντιβαίνει στη διδασκαλία της Εκκλησίας; Και πότε άλλοτε η ψήφιση ενός νόμου (ακόμη και του καλύτερου και συμφερώτερου για τη χώρα) γιορτάσθηκε με τέτοιο τρόπο;
Στο μισοκατεστραμμένο μοναστήρι, όμως, γύρω από τους μοναχούς που απέμεναν, κατέφευγαν ορφανά για στέγαση, φαγητό και προστασία από τους φανατισμένους Τουρκαρβανίτες δυνάστες των χωριών. Εκεί ωστόσο έβρισκαν και ένα «σχολειό», όπου καλόγηροι τα μάθαιναν τα λίγα «κολλυβογράμματα» που ήξεραν. Απόδειξη της λειτουργίας του σχολείου αυτού είναι οι διασωθείσες επιστολές των παλιών μαθητών του, που το 1836 έγραψαν και υπέγραψαν (υπέρ των διακοσίων) αιτήματα προς την τότε Ελληνική Κυβέρνηση για τη διατήρηση (ως σχολείου) και συντήρηση του μοναστηριού (...).
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΚΟΣ
Δρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΟΦ. ΚΑΛΚΑΝΗΣ
Ομότιμος καθηγητής
Εύλογες απορίες για έναν προσήλυτο στη νέα πίστη ελληνόφωνο Εβραίο της διασποράς (Συρία). Εκτιμά πως οι Ελληνες δεν έχουν λόγο να μεγαλαυχούν, διότι ο Αρατος είναι «τρισκατάρατος», ο Πλάτων «λαοπλάνος», ο Δημοσθένης «χτικιάρης», ο Ομηρος «άεργος ονειροπόλος», ο Πυθαγόρας «δικαίως φιμωθείς»! Παρενθετικά, ο Απόστολος Παύλος αναγνωρίζει το δάνειο ιδεών από τον ποιητή Αρατο, λέγοντας στους Αθηναίους «ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασιν» (Πράξεις, 17:28). Δεν αναγνωρίζει όμως το δάνειο από τον ποιητή Μένανδρο, «φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί» (Προς Κορινθίους Α΄, 15:33). Ατυχώς, ο Παύλος παρέσυρε και τον λεξικογράφο Γεώργιο Μπαμπινιώτη (βλ. λήμμα «ήθος»).
Η επικριτική στάση του Ρωμανού απέναντι στους Ελληνες πρωτεργάτες του πνεύματος προφανώς οφείλεται τόσο στον Γρηγόριο Ναζιανζηνό τον Θεολόγο όσο και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Ο πρώτος απνευστί επικρίνει: Πυθαγόρα, Πλάτωνα, Επίκουρο και Αριστοτέλη (Προς Ευνομιανούς, 10.1-5), ο δεύτερος λέει ότι ο ελληνισμός καταλύθηκε από τη δύναμη του χριστιανισμού («υπό της του Χριστού κατελύθη δυνάμεως» – Λόγος εις τον μακάριον Βαβύλαν και κατά Ελλήνων», 15.1-4).
Σήμερα ο αρχαίος ελληνικός Λόγος (ratio), λυμένος από τα προμηθεϊκά του δεσμά και απαλλαγμένος από τους ειδωλοθραύστες μιας άλλης εποχής, κυκλοφορεί ελεύθερος και εμπνέει κάθε φιλομαθή (αλλά και οψιμαθή) άνθρωπο. Ο διακεκριμένος Αμερικανός ιστορικός και φιλόσοφος Will Durant (1885-1981), γράφει: «Excepting machinery, there is hardly anything secular in our culture that does not come from Greece. Schools, gymnasiums, arithmetic, geometry, history, rhetoric, physics, biology, anatomy, hygiene, therapy, cosmetics, poetry, music, tragedy, comedy, philosophy, theology, agnosticism, skepticism, stoicism, epicureanism, ethics, politics, idealism, philanthropy, cynicism, tyranny, plutocracy, democracy» (The Story of Civilization, τόμ. Β΄, Πρόλογος, σ. vii).
Ναι, αυτός που οδήγησε τον τρωγλοδύτη στον σημερινό πολίτη είναι ο αρχαίος Ελληνας. Δικαίως λοιπόν «φυσώμεν» μετ’ ευπρεπείας και «βομβούμεν» άνευ κουφολογίας τα επιτεύγματα των πνευματικών μας προγόνων, όχι επειδή είμαστε εμείς σοφοί –ουχί, προς Διός!–, αλλά επειδή δεν αποδείχτηκαν οι Ελληνες φιλόσοφοι «άσοφοι» ούτε «εμαράνθησαν οι των μύθων ποιηταί» (Ρωμανός). Σήμερα ελεύθερα οι φιλόσοφοι φιλοσοφούν, ο Ομηρος «μέγας τε και εύγνωστος τοις πάσιν», οι τραγικοί ποιητές αναθάλλουν το αρχαίο θέατρο. Εχθρός μιας ιδέας είναι η καλύτερη ιδέα. Ας τη θηρεύσουμε.
ΔΡ ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΤΚΟΣ
Μελβούρνη
νοι συντιθέμενοι από αρχαιοελληνικές ρίζες και καταλήξεις. Κάπως νιώθουμε, όταν οι σύγχρονοι επιστήμονες, εκόντες άκοντες, γράφουν και προφέρουν tachycardie, tachycardia και tachykardie σε γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά, αντίστοιχα, και παρομοίως σε περισσότερες από 60 άλλες επίσημες γλώσσες. Είναι μια κάποια λύση, ιδίως για μονολεκτική απόδοση εννοιών. Αντίθετα, λόγω και του πολύ μεγάλου πλούτου της ελληνικής γλώσσας, έχουμε περιπτώσεις που δεν είναι μονοσήμαντη η απόδοση σε αυτήν ξενόγλωσσων όρων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των όρων «sustainable development» ή «sustainability». Το βασικό ζητούμενο είναι να περιγράφεται η έννοια της συνέχειας με τρόπο όχι επιβαρυντικό για το περιβάλλον στην ολότητά του.
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990, ο προβληματισμός αφορούσε, μεταξύ άλλων, τους όρους «συνεχής», «διαρκής» «διατηρήσιμη» και «αυτοσυντηρούμενη» ανάπτυξη, αργότερα τους «βιώσιμη» και «αξιοβίωτη» και, τέλος, τον «αειφόρος». Αν και τα πρώτα επίσημα κείμενα στην ελληνική υιοθετούσαν την «αειφορία», αρχαιοπρεπή λέξη που περιλαμβάνει και την έννοια του διηνεκούς, στη συνέχεια επικράτησε η «βιώσιμη ανάπτυξη» (σντμ. «βιωσιμότητα»), ίσως ως πιο κατανοητός όρος από το ευρύ κοινό. Από την «αειφόρο ανάπτυξη» των εμβληματικών κοινοτικών κειμένων [έκθεση Brundtland για το περιβάλλον και την ανάπτυξη (1987) και άρθρο 3 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση (2012)] περάσαμε στην Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη (2015).
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990, ο προβληματισμός αφορούσε, μεταξύ άλλων, τους όρους «συνεχής», «διαρκής» «διατηρήσιμη» και «αυτοσυντηρούμενη» ανάπτυξη, αργότερα τους «βιώσιμη» και «αξιοβίωτη» και, τέλος, τον «αειφόρος». Αν και τα πρώτα επίσημα κείμενα στην ελληνική υιοθετούσαν την «αειφορία», αρχαιοπρεπή λέξη που περιλαμβάνει και την έννοια του διηνεκούς, στη συνέχεια επικράτησε η «βιώσιμη ανάπτυξη» (σντμ. «βιωσιμότητα»), ίσως ως πιο κατανοητός όρος από το ευρύ κοινό. Από την «αειφόρο ανάπτυξη» των εμβληματικών κοινοτικών κειμένων [έκθεση Brundtland για το περιβάλλον και την ανάπτυξη (1987) και άρθρο 3 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση (2012)] περάσαμε στην Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη (2015).
Εντούτοις, η «αειφορία» ακόμη απαντά σε νόμους [ενδεικτικά: Εκπαίδευση για την αειφορία στον ν. 4547/2018 (άρ. 52) και αποστολή και αρμοδιότητες των κέντρων εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία στον ν. 4823/2021 (άρ. 18)] και, βεβαίως, σε πλήθος μη κρατικών εγγράφων [ενδεικτικά: καταχώριση για την ημερίδα «Τουρισμός & Αειφορία» («Κ», 18.2.2024)]. Τελικά, υφίσταται κάποια διαφοροποίηση του περιεχομένου των δύο όρων ή (θα) είναι αποδεκτή η εναλλακτική χρήση τους; Αδηλον το μέλλον, ιδιαίτερα στα καθ’ ημάς.
ΔΗΜ. ΕΛ. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ
Κινούμενος σε υψηλούς ευρωπαϊκούς κύκλους στο Παρίσι, εισηγήθηκε με την υπέροχη προσωπικότητά του και πέτυχε την τέλεση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων στην κοιτίδα τους, στην Αθήνα, το 1896, με την υποστήριξη του Γάλλου βαρώνου Πιερ ντε Κουμπερτέν (1863-1937) και την ανασυγκρότηση της Ελληνικής Επιτροπής Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων, υπό την προεδρία του, και με γενικό γραμματέα τον πολιτικό και διανοούμενο Τιμολέοντα Φιλήμονα (1832-1898). Το Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο), ανακαινισμένο, με πεντελικό μάρμαρο, από τον Μετσοβίτη εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ (1818-1899), επελέγη ως η Αλτις των Αθηνών, ως το κέντρο της εθνικής εορτής των πρώτων Σύγχρονων Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων στο «κλεινόν άστυ». Ετσι, πραγματοποιήθηκε, στις 25 Μαρτίου 1896, η πανηγυρική τελετή έναρξης των Αγώνων από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄, ύστερα από 1.502 χρόνια από την τελευταία Ολυμπιάδα του 394 μ.χ. Με Β.Δ., ο Βικέλας προάγεται σε ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος, «διά τας υπέρ των Ολυμπιακών Αγώνων επιτυχείς αυτού ενεργείας» (Βλ. Μαρία Σπυροπούλου-θεοδωρίδου, Δημήτριος Βικέλας, «Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη», Κηφισιά 2022).
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΑΓΓ. ΣΤΕΦΟΣ, Δ.Φ.
Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων
και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»
Ο Αρχιεπίσκοπος και η Ιεραρχία με τη στάση τους σέβονται και τιμούν τον θεσμό που εκπροσωπούν. Ας προβληματισθούν ανάλογα και οι πολιτειακοί και πολιτικοί παράγοντες.
Διάβασα κάποτε ότι η γιαγιά της Ελισάβετ της Αγγλίας έλεγε στη μελλοντική βασίλισσα όταν ήταν μικρή: «Το να μην κάνεις τίποτε είναι το πιο δύσκολο. Το να είσαι ουδέτερος δεν είναι φυσιολογικό. Ο λαός θέλει πάντα είτε να συνοφρυωθείς είτε να χαμογελάσεις, αλλά από τη στιγμή που το κάνεις, έχεις εκφέρει μια άποψη. Και αυτό είναι κάτι που ως μονάρχης δεν επιτρέπεται να κάνεις». Παράδοξο; Ισως, αλλά και τελείως ουδέτερο. Αφύσικο; Οχι για έναν ανώτατο άρχοντα που έχει αποκλειστικά διακοσμητικό ρόλο. Η συμβουλή θα μπορούσε να απευθύνεται και σε προέδρους.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
Ιατρός Θεσσαλονίκη
Παρόμοιες χρονικές παρενθέσεις θα μπορούσαν σίγουρα να χαρακτηριστούν οι δύο λαμπροί αιώνες της κλασικής Αθήνας, η ανάλογη περίοδος της Μακεδονικής δυναστείας με τις διάσπαρτες αναλαμπές των επιγόνων, οι τρεις αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα και του Κικέρωνα μέχρι τις εισβολές των βόρειων επιδρομέων και τη διάσπαση της κραταιάς Ρώμης (330 μ.χ.).
Ποιες υπεράνθρωπες κοινωνικές δυνάμεις δημιούργησαν την ιστορική ενότητα που αποκαλούμε «ιστορία της Ευρώπης»; Σίγουρα η Αθήνα της δημοκρατίας, η Ρώμη των ισχυρών νόμων και της στρατιωτικής ισχύος, η αναντίρρητη δύναμη του χριστιανισμού της αγάπης. Διανύοντας τον τρισχιλιετή ορυμαγδό της μνημειακής και έγγραφης ιστορικότητας της Ευρώπης, εύκολα διαπιστώνεται η ομοιογένεια των δημιουργικών πηγών της, η καταστροφική δίνη των πολεμοχαρών συρράξεών της, η υπέρμετρη αλαζονεία των κατακτητικών/αποικιακών αυταρχισμών που εξέθρεψε. Καθόσον είμαστε όλοι Ευρωπαίοι, παραμένουμε αναγκαστικά ισόβια φυλακισμένοι της ιστορίας που κληρονομούμε. Στον ιντερνετικά αφόρητα συμπυκνωμένο πλανήτη μας, οι διαφοροποιήσεις των εθνικών/κρατικών ιστοριών ελάχιστα πλέον συστέλλουν ή διαστέλλουν τις πραγματικότητες που εξελίσσονται ή συντελούνται καθημερινά.
Οι επεκτατικές φιλοδοξίες που σήμερα διασπαθίζουν ο Πούτιν ή ο Σι Τζινπίνγκ εντάσσονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ιστορίας που περιέγραψα, όχι βέβαια γεωγραφικά αλλά με τις ίδιες πανανθρώπινες προδιαγραφές, τις ίδιες προαιώνιες ανθρώπινες ανάγκες και αιτιάσεις. Αλλωστε η καλομελετημένη, λεπτομερέστατα καταγεγραμμένη ιστορία των τριάντα ευρωπαϊκών αιώνων θα μπορούσε να διδάξει και να καθοδηγήσει με απαράμιλλη γνώση τους ηγέτες αυταρχικών καθεστώτων (όχι λιγότερα από 74 παγκοσμίως σύμφωνα με την επίκαιρη έκθεση του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν, βλ. «Καθημερινή» 20/3/2024) και ιδιαίτερα τους ηγέτες των απολυταρχικών ρωσικών και κινεζικών αυτοκρατοριών. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέγιστο απόκτημα των φιλοδοξιών της Ρωσίας του Πούτιν δεν αποτελούν οι τεράστιες αμφισβητούμενες εκτάσεις της Ασίας βορείως του ποταμού Αμούρ και των κινεζικών συνόρων, αλλά τα περιορισμένα τετραγωνικά χιλιόμετρα της Λετονίας και της Εσθονίας, του Ντονμπάς και της Κριμαίας, ακριβώς επειδή αποτελούν μέρος της Ευρώπης, κέντρου του παγκόσμιου ιστορικού γίγνεσθαι.
Καθώς διανύουμε το από πάσης απόψεως επικίνδυνο έτος 2024, ίσως το σημαντικότερο κείμενο μελέτης και περίσκεψης για όλους μας θα ήταν ένας μεγάλος, λεπτομερής χάρτης της Ευρώπης και των θαλασσών και ηπείρων που την περιβάλλουν: η γεωγραφία δεν πτοείται από την πάροδο μιας και μόνον περιόδου
της ανθρώπινης ιστορίας, οι πραγματικότητές της παραμένουν σταθερές με την πάροδο των χιλιετιών. Ο καλός αυτός χάρτης, λοιπόν, θα εκμηδενίσει αναφανδόν κάθε παραδοσιακή ιστορική μας προοπτική και ταυτόχρονα θα μας διδάξει το μέγιστο, αλάνθαστο κριτήριο της ανθρώπινης ιστορίας: ότι μόνον οι αθάνατες αξίες της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της αγάπης που θυσιάζεται για τους άλλους στέκονται ζωντανές στο πέρασμα των αιώνων. Αλλωστε ο ιστορικός χρόνος δεν τελειώνει ποτέ.
Ιατρός Θεσσαλονίκη
- Φύλλο 23/03/24
Ποιες υπεράνθρωπες κοινωνικές δυνάμεις δημιούργησαν την ιστορική ενότητα που αποκαλούμε «ιστορία της Ευρώπης»; Σίγουρα η Αθήνα της δημοκρατίας, η Ρώμη των ισχυρών νόμων και της στρατιωτικής ισχύος, η αναντίρρητη δύναμη του χριστιανισμού της αγάπης. Διανύοντας τον τρισχιλιετή ορυμαγδό της μνημειακής και έγγραφης ιστορικότητας της Ευρώπης, εύκολα διαπιστώνεται η ομοιογένεια των δημιουργικών πηγών της, η καταστροφική δίνη των πολεμοχαρών συρράξεών της, η υπέρμετρη αλαζονεία των κατακτητικών/αποικιακών αυταρχισμών που εξέθρεψε. Καθόσον είμαστε όλοι Ευρωπαίοι, παραμένουμε αναγκαστικά ισόβια φυλακισμένοι της ιστορίας που κληρονομούμε. Στον ιντερνετικά αφόρητα συμπυκνωμένο πλανήτη μας, οι διαφοροποιήσεις των εθνικών/κρατικών ιστοριών ελάχιστα πλέον συστέλλουν ή διαστέλλουν τις πραγματικότητες που εξελίσσονται ή συντελούνται καθημερινά.
Οι επεκτατικές φιλοδοξίες που σήμερα διασπαθίζουν ο Πούτιν ή ο Σι Τζινπίνγκ εντάσσονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ιστορίας που περιέγραψα, όχι βέβαια γεωγραφικά αλλά με τις ίδιες πανανθρώπινες προδιαγραφές, τις ίδιες προαιώνιες ανθρώπινες ανάγκες και αιτιάσεις. Αλλωστε η καλομελετημένη, λεπτομερέστατα καταγεγραμμένη ιστορία των τριάντα ευρωπαϊκών αιώνων θα μπορούσε να διδάξει και να καθοδηγήσει με απαράμιλλη γνώση τους ηγέτες αυταρχικών καθεστώτων (όχι λιγότερα από 74 παγκοσμίως σύμφωνα με την επίκαιρη έκθεση του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν, βλ. «Καθημερινή» 20/3/2024) και ιδιαίτερα τους ηγέτες των απολυταρχικών ρωσικών και κινεζικών αυτοκρατοριών. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέγιστο απόκτημα των φιλοδοξιών της Ρωσίας του Πούτιν δεν αποτελούν οι τεράστιες αμφισβητούμενες εκτάσεις της Ασίας βορείως του ποταμού Αμούρ και των κινεζικών συνόρων, αλλά τα περιορισμένα τετραγωνικά χιλιόμετρα της Λετονίας και της Εσθονίας, του Ντονμπάς και της Κριμαίας, ακριβώς επειδή αποτελούν μέρος της Ευρώπης, κέντρου του παγκόσμιου ιστορικού γίγνεσθαι.
Καθώς διανύουμε το από πάσης απόψεως επικίνδυνο έτος 2024, ίσως το σημαντικότερο κείμενο μελέτης και περίσκεψης για όλους μας θα ήταν ένας μεγάλος, λεπτομερής χάρτης της Ευρώπης και των θαλασσών και ηπείρων που την περιβάλλουν: η γεωγραφία δεν πτοείται από την πάροδο μιας και μόνον περιόδου
της ανθρώπινης ιστορίας, οι πραγματικότητές της παραμένουν σταθερές με την πάροδο των χιλιετιών. Ο καλός αυτός χάρτης, λοιπόν, θα εκμηδενίσει αναφανδόν κάθε παραδοσιακή ιστορική μας προοπτική και ταυτόχρονα θα μας διδάξει το μέγιστο, αλάνθαστο κριτήριο της ανθρώπινης ιστορίας: ότι μόνον οι αθάνατες αξίες της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της αγάπης που θυσιάζεται για τους άλλους στέκονται ζωντανές στο πέρασμα των αιώνων. Αλλωστε ο ιστορικός χρόνος δεν τελειώνει ποτέ.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΌΣΧΌΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου