Η αυριανή (σημερινή) γιορτή είναι ένα πανηγύρι, στόχος του οποίου είναι να παραγάγει συμβολισμούς ισχύος - μιας δυτικής χώρας, που βρίσκεται στον σκληρό ευρωπαϊκό πυρήνα. Πίσω από τη γιορτή, όμως, συνεχίζονται οι ερευνητικές προσπάθειες για την ανάδειξη της γοητευτικής συνθετότητας των πραγμάτων, πίσω από ένα έθνος που μπορεί να αισθάνεται εθνικά περήφανο. Είναι η συμπύκνωση του success story που επιδιώκουμε - ενός μέλλοντος που δεν έχει σχέση με το φτωχό και ιδεοληπτικό παρελθόν μας. Δεν είμαστε Ψωροκώσταινα, δεν είμαστε «έθνος ανάδελφον». Είμαστε ένας εξωστρεφής λαός, μια σύγχρονη, ελεύθερη και δημοκρατική ευρωπαϊκή χώρα. Ωραίοι ως Ελληνες....

Από "ΤΑ ΝΕΑ"

"ΤΑ ΝΕΑ", 24/03/21

ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΑΝΕΛΛΗ

Η πανδημία απέτρεψε τη φαντασμαγορία (και τo περίσσευμα κιτς) στους γιορτασμούς των 200 χρόνων από την Επανάσταση της εθνεγερσίας, του 1821, συμβάλλοντας όμως στο μέτρο και επιτρέποντας σε μεγάλο βαθμό στους πλέον ειδικούς να συζητήσουν όχι μόνο τα γεγονότα αλλά και το αίτημα της εξέγερσης. Οι συζητήσεις και οι εκδόσεις για το 1821 πληθαίνουν, κι αυτό σημαίνει ότι εμπλουτίζονται οι αναλύσεις που με τη σειρά τους δημιουργούν νέα ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα αλλά συμβάλλουν και στην ανάδειξη λησμονημένων, θαμμένων ή υποβαθμισμένων πηγών.

Η θαυμάσια αυτή συγκυρία, βεβαίως, στερεί την ευρύτητα της γιορτής και του πανηγυριού, τον λαϊκό χαρακτήρα του. Μικρή απώλεια, αφού υπάρχει πάντα η δυνατότητα της επιστροφής στη γιορτή, όταν όλο αυτό θα έχει περάσει. Είναι σημαντικότερη η συζήτηση για τον χαρακτήρα της ιδρυτικής Επανάστασης που δημιούργησε τη νεότερη Ελλάδα, τα καταγωγικά αλλά και τα νεωτερικά χαρακτηριστικά της και την ταυτότητά μας.

Η κυβέρνηση επιδίωκε εξ αρχής την ταύτιση του success story της Ελληνικής Επανάστασης (που έγινε με τη συμβολή των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής στην ουσιαστικής και συμβολικής σημασίας Ναυμαχία του Ναυαρίνου) με ένα νέο success story που συνοδεύει το επαναλανσάρισμα της χώρας, η οποία αφήνει πίσω της τη δεκαετία της χρεωκοπίας, διεκδικώντας με σημαντικές μεταρρυθμιστικές και αναπτυξιακές επιλογές ένα καλύτερο μέλλον - κι ένα αξιοζήλευτο επίπεδο ζωής στο πλαίσιο μιας αξιοζήλευτης δημοκρατικής πολιτείας που ανήκει στη Δύση και πολιτικά στην Ενωμένη Ευρώπη. Ακόμα και χωρίς θεαματικούς εορτασμούς, το μήνυμα έχει περάσει. Αλλά, προφανώς, εναπόκειται σε μας να αποδείξουμε ότι είμαστε έτοιμοι για τη φυγή προς τα μπρος. Κι αυτό έχει σχέση με την εθνική αυτογνωσία. Με τη συνειδητοποίηση του τρόπου με τον οποίο διαμορφώθηκε η σύγχρονη νεοελληνική μας ταυτότητα. Με την κατανόηση των ιδεών που συνέβαλαν στην ταυτότητα αυτή, των πολιτικών, κοινωνικών και πνευματικών δυνάμεων που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή της. Και προφανώς με τις αναγκαίες προσαρμογές της ταυτότητας αυτής, η οποία εξελίσσεται μέσα στα χρόνια. Πριν από μερικές δεκαετίες, π.χ., συζητούσαμε σοβαρά αν ανήκουμε στη Δύση ή στην Ανατολή. Με τη μεταπολίτευση, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάνθηκε αξιωματικά ότι «ανήκομεν εις την Δύσιν» και εργάστηκε ώστε η χώρα να συνδυάσει την πορεία της με την πορεία της Ευρώπης. Ηταν οραματική επιλογή, χάρη στην οποία η «καθ' ημάς Ανατολή» και διαφόρων τύπων αντιδυτικισμοί περιθωριοποιήθηκαν ως πολιτική πρόταση. Οταν, το 2015, μετά το τυχοδιωκτικό δημοψήφισμα του καλοκαιριού, ήλθαμε αντιμέτωποι με την πιθανότητα αποβολής μας από την ευρωζώνη και από την Ευρωπαϊκή Ενωση, κατανοήσαμε τον εφιάλτη στον οποίο μας οδηγούσε ο αντιδυτικιστικός λαϊκισμός. Τον κατανόησε και ο αντιδυτικιστικός λαϊκισμός, εξού και προίκισε την παγκόσμια πολιτική ορολογία με μια νέα λέξη: την kolotoumba.


Η αυριανή (σημερινή) γιορτή είναι ένα πανηγύρι, στόχος του οποίου είναι να παραγάγει συμβολισμούς ισχύος - μιας δυτικής χώρας, που βρίσκεται στον σκληρό ευρωπαϊκό πυρήνα. Πίσω από τη γιορτή, όμως, συνεχίζονται οι ερευνητικές προσπάθειες για την ανάδειξη της γοητευτικής συνθετότητας των πραγμάτων, πίσω από ένα έθνος που μπορεί να αισθάνεται εθνικά περήφανο.

Είναι η συμπύκνωση του success story που επιδιώκουμε - ενός μέλλοντος που δεν έχει σχέση με το φτωχό και ιδεοληπτικό παρελθόν μας. Δεν είμαστε Ψωροκώσταινα, δεν είμαστε «έθνος ανάδελφον». Είμαστε ένας εξωστρεφής λαός, μια σύγχρονη, ελεύθερη και δημοκρατική ευρωπαϊκή χώρα. Ωραίοι ως Ελληνες.

"ΤΑ ΝΕΑ", 24/03/21

Τσάμικα

Η επέτειος της 25ης Μαρτίου, τουλάχιστον για τη δική μου γενιά, ήταν πάντα κάπως πιο απόμακρη από αυτήν της 28ης Οκτωβρίου. Ηταν, βλέπετε, η χρονική απόσταση, δεν υπήρχαν ζωντανές μνήμες, οι γονείς και οι παππούδες μας δεν είχαν να μας πουν βιώματα όπως από τον πόλεμο του '40 και την κατοχή. Οι αναφορές μας ήταν κάτι κακοτυπωμένες αφισέτες με τον Κολοκοτρώνη, τον Καραϊσκάκη και την Μπουμπουλίνα και κορδέλες με «Ζήτω η 25η Μαρτίου» που κολλούσαμε στους τοίχους της τάξης. Και σκετς, πολλά σκετς όπου ιδρωκοπημένα 12χρονα ντυμένα Σουλιώτισσες (θηλέων γαρ) κοπανούσαμε τα σπορτέξ μας στη σκηνή του σχολικού θεάτρου και χορεύαμε καλαματιανό (καλαματιανό στο... Σούλι λέμε), τραγουδώντας «Στη στεριά δεν ζει το ψάρι»). Αντε η καλύτερη από εμάς να είχε και προνομιακό μονόλογο ως Δέσπω Μπότσαρη. Ακόμη και οι σχετικές με τις δύο επετείους ταινίες δεν συγκρίνονταν μεταξύ τους. Τι να μας έλεγαν δηλαδή τα ψεύτικα μούσια του Παπαμιχαήλ στον «Παπαφλέσσα» μπροστά στη Λάσκαρη και τον Φέρτη στο «Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο»;

Πότε ένιωσα το πρώτο σκίρτημα γι' αυτήν την επέτειο, την πρώτη συγκίνηση; Ηταν, νομίζω, λίγο μετά τη χούντα όταν άκουσα το «Τσάμικο» του Χατζιδάκι σε στίχους Γκάτσου με τη φωνή του Μανώλη Μητσιά. «Στα κακοτράχαλα τα βουνά / με το σουράβλι και τον ζουρνά / πάνω στην πέτρα την αγιασμένη / χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι / Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής / κι ο γιος της Αννας της Κομνηνής». Κλειδαμπαρωνόμουν στο δωμάτιό μου και το άκουγα σχεδόν στα κρυφά.

Να το ομολογήσω; Ντρεπόμουν λίγο τότε που με συγκινούσε αυτός ο στίχος. Η χούντα μας κληροδότησε την απέχθεια προς κάθε τι εθνικό. Το εκλαμβάναμε ως εθνικιστικό. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να αποσυνδέσω - εγώ τουλάχιστον - το τσάμικο από τις χουντικές γιορτές της «Πολεμικής Αρετής των Ελλήνων». Και ακόμη περισσότερα για να απενοχοποιηθούμε εντελώς και να ακούμε το «Τσάμικο», αυτήν τη φορά του Σαββόπουλου, με ανοιχτά παράθυρα.

Μοναξιά ελληνική μου

Τρεις φορές, στους στίχους αυτού του τραγουδιού, ο Σαββόπουλος χρησιμοποιεί παράγωγα της λέξης «μοναξιά». «...Τραγουδάκια μου κατάμονα, αν σας αντάμωνα, θα 'πεφτα κάτου», «Ζήτω η Ελλάδα και κάθε τι μοναχικό στον κόσμο αυτό» και «Καλωσόρισες πουλί μου, μοναξιά ελληνική μου». Είναι νομίζω η «μοναξιά ελληνική μου» που κουβαλάμε μέσα μας, αυτή που προσπαθούμε να ξορκίσουμε με χορούς κυκλωτικούς, και τη βγάζουμε σεργιάνι στις εθνικές μας επετείους. Η μοναξιά των μικρών κοινοτήτων μέσα στον μεγάλο χάρτη. Και οι «μικρές κοινότητες» είναι, πλέον, οι δικοί μας άνθρωποι.

Αυτήν τη συμβολική επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση αισθάνομαι πιο έντονα την απουσία των δικών μου ανθρώπων, αυτών που, συνειδητά ή ασυνείδητα, με έκαναν να μην ντρέπομαι να ακούω τσάμικα και καλαματιανά και μπάλους. Την απουσία του πατέρα μου που μου πρωτοανέφερε τον Καραϊσκάκη ως «γιο της καλογριάς», των δασκάλων μου που μου δίδαξαν την ελληνικότητα ως μέρος μίας πολυπολιτισμικότητας, τον Μάνο που μπέρδευε στις ιστορίες του τους Μακμπέθ με τον «γιο της Αννας της Κομνηνής».

Τσολιάδες και Εύζωνες

Επειδή η πατρίδα μας είναι η γλώσσα μας, ενδιαφέρουσα η γλωσσική αναφορά για το πώς περάσαμε από το «τσολιάς» στο «εύζωνας». Η πρώτη είναι λέξη τουρκικής προέλευσης, από το «τσολ» από το οποίο βγαίνει και το «τσόλι». Σημαίνει «κουρέλι» κι αυτό διότι η φουστανέλα των τσολιάδων ήταν φτιαγμένη από πολλά μικρά κουρέλια.

Το 1867, αναδείχθηκε η ομηρική λέξη «εύζωνας». Σημαίνει τον ελαφρά οπλισμένο στρατιώτη. Αλλά και τη γυναίκα με λεπτή μέση. Διακόσια χρόνια Ελληνική Επανάσταση, τρεις χιλιάδες χρόνια ελληνική γλώσσα.