"...Σήμερα, με τη Θεσσαλονίκη να είναι ολοένα και περισσότερο δημοφιλής ως τουριστικός προορισμός, το πλούσιο παρελθόν της αποτελεί πηγή έμπνευσης. Ο Χρίστος Ζαφείρης μας δίνει συνοπτικά το ιστορικό πλαίσιο και, με τρόπο σαφή, μας καλεί να κατανοήσουμε όσα βλέπουμε. Παρά τη μαζική κατεδάφιση των μιναρέδων, η Θεσσαλονίκη διασώζει πλήθος οθωμανικών κατάλοιπων που δεν είναι μόνον τζαμιά, κρήνες και λουτρά, αλλά και αστική αρχιτεκτονική. Η Θεσσαλονίκη, η Σελανίκ των Οθωμανών, η δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας, είχε τουρκική κοινωνία σε πλήρη διαστρωμάτωση επί πέντε αιώνες, και αυτό, φυσικά, αντανακλάται όχι μόνο σε πλήθος μνημείων (με πιο χαρακτηριστικό τον Λευκό Πύργο, οχυρωματικό έργο του 15ου αιώνα) αλλά και στον συναισθηματικό σύνδεσμο των Τούρκων κατοίκων με την πόλη. Τη Θεσσαλονίκη, όπως και άλλες ελληνικές περιοχές, την αποχαιρέτησαν με μεγάλο πόνο οι Τούρκοι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Η αίσθηση της απώλειας επιζεί έως σήμερα και φαίνεται και από τα σύγχρονα ρεύματα του τουρισμού από την Τουρκία προς την Ελλάδα, που συχνά περιλαμβάνουν και σταθμό στα Γιαννιτσά, την ιερή πόλη των Οθωμανών ..."

Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 25/06/19

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

Το 1925, το ελληνικό κράτος πήρε την απόφαση να κατεδαφίσει 26 μιναρέδες σε χριστιανικούς ναούς και τζαμιά της Θεσσαλονίκης. Ηταν η πιο συμβολική κίνηση για το πέρασμα της πόλης στη νέα εποχή. Δεν αρκούσε η διοικητική μεταβολή του 1912-1913. Επρεπε να ακολουθήσει και η εικονογραφία της πόλης. Η ελληνική Θεσσαλονίκη του εικοστού αιώνα είναι δημιούργημα της περιόδου 1912-1925, που ολοκληρώθηκε σταδιακά μετά την πυρκαγιά του 1917, την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923 και την «απελευθέρωση» του ορίζοντα από το δάσος των μιναρέδων λίγο αργότερα. Η νέα Θεσσαλονίκη είχε γυρίσει την πλάτη της στο μακραίωνο οθωμανικό παρελθόν της.

Το νέο βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη, στη θαυμάσια σειρά των ιστορικών και περιηγητικών οδηγών τσέπης των εκδόσεων Επίκεντρο, συμπληρώνει και προεκτείνει τη «Θεσσαλονίκη των Εβραίων» (2016) κατά τρόπο που μπορεί να προσφέρει γνώση αλλά και την εμπειρία ενός βιώματος στον περιηγητή της Θεσσαλονίκης. Ο Χρίστος Ζαφείρης έχει εμβαθύνει με τρόπο συγκινητικό επί σειρά ετών την έρευνά του στη Θεσσαλονίκη, έχει αναδείξει ποιότητες και έχει θέσει ζητήματα ιστορικού αυτοπροσδιορισμού ορίζοντας νέο πλαίσιο κατανόησης. Θέματα που σήμερα θεωρούνται λίγο - πολύ αυτονόητα, όπως ο μεγάλος αριθμός Τούρκων και Εβραίων, κυρίως πριν από το 1912, όταν πλειοψηφούσαν πληθυσμιακά, άρχισαν να εμφανίζονται στη δημόσια σφαίρα σταδιακά μετά το 1989-1990 και τη ραγδαία μεταβολή της γεωπολιτικής ισορροπίας στον κόσμο. Η νέα τάξη πραγμάτων, τότε, είχε αναπόφευκτα οδηγήσει στην αναθεώρηση στερεότυπων αναγνώσεων.

Σήμερα, με τη Θεσσαλονίκη να είναι ολοένα και περισσότερο δημοφιλής ως τουριστικός προορισμός, το πλούσιο παρελθόν της αποτελεί πηγή έμπνευσης. Ο Χρίστος Ζαφείρης μας δίνει συνοπτικά το ιστορικό πλαίσιο και, με τρόπο σαφή, μας καλεί να κατανοήσουμε όσα βλέπουμε. Παρά τη μαζική κατεδάφιση των μιναρέδων, η Θεσσαλονίκη διασώζει πλήθος οθωμανικών κατάλοιπων που δεν είναι μόνον τζαμιά, κρήνες και λουτρά, αλλά και αστική αρχιτεκτονική. Η Θεσσαλονίκη, η Σελανίκ των Οθωμανών, η δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας, είχε τουρκική κοινωνία σε πλήρη διαστρωμάτωση επί πέντε αιώνες, και αυτό, φυσικά, αντανακλάται όχι μόνο σε πλήθος μνημείων (με πιο χαρακτηριστικό τον Λευκό Πύργο, οχυρωματικό έργο του 15ου αιώνα) αλλά και στον συναισθηματικό σύνδεσμο των Τούρκων κατοίκων με την πόλη. Τη Θεσσαλονίκη, όπως και άλλες ελληνικές περιοχές, την αποχαιρέτησαν με μεγάλο πόνο οι Τούρκοι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Η αίσθηση της απώλειας επιζεί έως σήμερα και φαίνεται και από τα σύγχρονα ρεύματα του τουρισμού από την Τουρκία προς την Ελλάδα, που συχνά περιλαμβάνουν και σταθμό στα Γιαννιτσά, την ιερή πόλη των Οθωμανών (στην οποία είναι αφιερωμένη ένα κεφάλαιο στο βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη).

Πέρα από τα αρχιτεκτονικά ορόσημα, το βιβλίο-οδηγός αποτελεί εισαγωγή στο οθωμανικό, εν γένει, αποτύπωμα. Η ζωή, σύμφωνα με τους Οθωμανούς της πόλης, καταγράφεται σε όλες τις εκφάνσεις. Εκτενής αναφορά υπάρχει στη γαστρονομία, στα λουτρά, στους πλανόδιους πωλητές, στα νεκροταφεία και στα έθιμα της καθημερινότητας, στους Ντονμέδες, τους εξισλαμισμένους Εβραίους, στα μέγαρα της οθωμανικής ανώτατης τάξης...

Το κεφάλαιο με τα μουσεία δικαιώνει τον τίτλο του οδηγού, αλλά το βιβλίο διαβάζεται και από την πολυθρόνα. Είναι ένα βιβλίο προετοιμασίας και γνωριμίας. Ο Χρίστος Ζαφείρης μας δίνει ένα χάρτη ψυχικού αποτυπώματος και πολιτισμικού εκτοπίσματος.