Aπό "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ/νέες εποχές"
Οι αρχές των «Εποχών»
Toυ Νίκου Μπακουνάκη
«Τα νέα περιοδικά συνηθίζουν να λένε πως έχουν τη φιλοδοξία να καλύψουν ένα κενό. Προτιμούμε να φανεί πολύ αργότερα αν πραγματικά ανταποκρίθηκε σε κάτι η έκδοσή μας». Αυτή είναι η τελευταία φράση του κύριου άρθρου στο πρώτο τεύχος (Μάιος 1963) του περιοδικού «Εποχές». Βλέποντας σήμερα αναδρομικά και τα 48 τεύχη του περιοδικού (το τελευταίο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1967, καθώς η επιβολή της δικτατορίας οδήγησε αναγκαστικά στη διακοπή της έκδοσής του) διαπιστώνουμε ότι οι «Εποχές» όντως κάλυψαν ένα κενό, στην πολιτική, στη φιλοσοφία, στην πολιτική επιστήμη, στις ιδέες, στον κριτικό στοχασμό, στην κριτική, στη λογοτεχνική δημοσιογραφία (literary journalism), στην κοινωνική έρευνα. Κάλυψαν ένα κενό στον χώρο του πολιτικού φιλελευθερισμού.
Ηταν μία από τις πρωτοποριακές εκδόσεις του Χρήστου Λαμπράκη, που το 1963 ήταν 29 ετών.Θα κατανοήσουμε καλύτερα το στίγμα του περιοδικού αν δούμε τη γενική εικόνα της πολύ σημαντικής, αλλά σύντομης, λόγω της δικτατορίας, δεκαετίας του 1960: Οικονομική ανόρθωση, καταναλωτισμός και μαζική κουλτούρα, κινήματα νεολαίας, αστικές υποκουλτούρες (για παράδειγμα, η εμφάνιση της ροκ σκηνής), εγκληματικό παρακράτος (δολοφονία Λαμπράκη), βίαιες κομματικές συγκρούσεις (ΕΡΕ, Ενωση Κέντρου). Η Αριστερά που είχε ηττηθεί πολιτικά και στρατιωτικά στον Εμφύλιο είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή των ιδεών, της τέχνης και των κινημάτων, όπως δείχνει και το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», που κυκλοφορούσε ήδη από το 1954, επωφελούμενη ίσως και από το εδραιωμένο αίσθημα ενοχής της ελληνικής κοινωνίας (ακόμη και στον χώρο της Δεξιάς) για τους ηττημένους του Εμφυλίου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι «Εποχές» διεκδίκησαν την ελευθερία του στοχασμού, την αξία του ατόμου απέναντι στη μάζα, την αξία της κριτικής απέναντι στην αυθεντία, το δικαίωμα του κριτικού ελέγχου, την «κυριαρχική εγκατάσταση» του διαλόγου μέσα στις κοινωνίες. Φυσικά ήταν ένα περιοδικό ευρωκεντρικό και διεκδίκησε με πάθος την εξωστρέφεια. «Ζούμε σε μιαν εποχή όπου ο καλύτερος τρόπος να προβάλλονται οι εθνικές ιδιοτυπίες δεν είναι ο συνοικιακός απομονωτισμός» είναι ακόμη μία φράση από το κύριο άρθρο στο πρώτο τεύχος.Η συντακτική ομάδα των «Εποχών», η σύνθεσή της, είναι μοναδική και αξεπέραστη στον χώρο των περιοδικών. Διευθυντής ο Αγγελος Τερζάκης και σύμβουλοι ο Γιώργος Σεφέρης, ο Κ. Θ. Δημαράς, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Κωστής Σκαλιόρας, ο Λέων Καραπαναγιώτης και ο Χρήστος Λαμπράκης. Τρεις εξηντάρηδες, τότε, εκπρόσωποι της γενιάς του '30 (Σεφέρης, Θεοτοκάς, Τερζάκης) και τρεις τριαντάρηδες διανοούμενοι δημοσιογράφοι (Σκαλιόρας, Καραπαναγιώτης, Λαμπράκης). «Ενδιαφέρον μείγμα των δύο σημαντικότερων γενεών στα πνευματικά πράγματα της χώρας στον 20όν αιώνα, της Γενιάς του '30 και της Γενιάς του '60. Τόσο ενδιαφέρον ώστε να διερωτάται κανείς μήπως η δεύτερη, πιστή και αυτή στην ιδέα της ευρωπαϊκότητας του ελληνισμού, δεν αποτελούσε εν τέλει παρά τη συνέχεια και την κορύφωση της πρώτης» γράφει ο Νίκος Αλιβιζάτος σε κείμενό του για τον Λέοντα Καραπαναγιώτη που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Πραγματιστές, Δημαγωγοί και Ονειροπόλοι» (εκδόσεις Πόλις). Η συνύπαρξη γενεών στη συντακτική επιτροπή χαρακτηρίζει και τη συνύπαρξη γενεών στο ευρύ δίκτυο των συνεργατών του περιοδικού. Θα άξιζε να αποδελτιωθούν κάποια στιγμή όλα τα ονόματα.
Οπως θα άξιζε να γίνει το περιοδικό αντικείμενο γενικότερης έρευνας και διατριβών. Απ' όσο γνωρίζω μόνο μία ακαδημαϊκή εργασία είναι αφιερωμένη στις «Εποχές»: η διπλωματική εργασία «Το περιοδικό Εποχές: ιδεολογικές συζητήσεις και πολιτισμός» της Ευαγγελίας Σκούρα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (2006).
Ο Τερζάκης διηύθυνε το περιοδικό μέχρι τέλους. Στο τελευταίο τεύχος, η ταυτότητα του περιοδικού δεν περιλαμβάνει το όνομα του Σεφέρη, ενώ ο Θεοτοκάς έχει πεθάνει. Ο Αγγελος Τερζάκης αποδείχτηκε όχι απλώς αξιόπιστος αλλά και εμπνευσμένος διευθυντής. Οι γνώσεις του κάλυπταν ευρύτατα πεδία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Για παράδειγμα στο αφιέρωμα του περιοδικού στον Χούσερλ, ο Τερζάκης ζήτησε συνεργασία από έναν άγνωστο τότε γάλλο φιλόσοφο, τον Ζακ Ντεριντά. Το κείμενο του Ντεριντά στις «Εποχές» είναι το πρώτο μεταφρασμένο κείμενό του διεθνώς.
Η δομή του περιοδικού ήταν πολύ αναγνωρίσιμη: Σύγχρονη σκέψη, κοινωνική έρευνα, σταθμοί προς τη νέα ελληνική κοινωνία με άγνωστα και ανέκδοτα κείμενα, χρονικά για την πολιτική, την επιστήμη, τις τέχνες, βιβλία, αυτοτελή λογοτεχνικά κείμενα και φυσικά μια μεγάλη γκάμα αυτόνομων θεμάτων που υπογράφονταν είτε από τα μέλη της συντακτικής ομάδας είτε από τον ευρύτατο κύκλο των συνεργατών του περιοδικού. Για παράδειγμα και εντελώς ενδεικτικά, στο πρώτο τεύχος ο Γιώργος Θεοτοκάς γράφει για τον «Σοβιετικό Πατριωτισμό» ενώ στο τελευταίο ο Ζήσιμος Λορεντζάτος για τον «Σ.Β. Κουγέα και τη μέσα-Ελλάδα». Στο τεύχος 21 βρίσκουμε το διήγημα του Μένη Κουμανταρέα «Το χτικιό» και στο τεύχος 18 το διήγημα της Κικής Δημουλά «Ο κινηματογράφος».
Η ανατύπωση του πρώτου τεύχους των «Εποχών» και η διανομή του σήμερα σε όλους τους αναγνώστες του «Βήματος», σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για «το Βήμα» καθώς απειλείται η φυσιογνωμία και η ψυχή του, και σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για τη χώρα, κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη να διεκδικηθούν και πάλι οι αρχές των «Εποχών». Το δείχνουν τα εκφυλιστικά φαινόμενα στη λειτουργία της δημοκρατίας και κυρίως ο εκφυλισμός της καθημερινότητάς μας.
 |
| "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 19/02/17 |
Του Γιάννη Πρετεντέρη
Το φθινόπωρο 1991, ο Στ. Ψυχάρης σχεδίασε μια νέα μορφή του «Βήματος της Κυριακής», με αυτόνομα ένθετα διαφορετικών αλλά συμπληρωματικών ενδιαφερόντων. Μια «πολυ-εφημερίδα».
Ηταν ένας πρωτοποριακός σχεδιασμός για την εποχή, τον οποίο επιχείρησαν να μιμηθούν έκτοτε κι άλλες ελληνικές εφημερίδες - άλλοτε επιτυχώς, άλλοτε ανεπιτυχώς, συνήθως ανεπιτυχώς...
Στο πλαίσιο αυτού του σχεδιασμού, ο Χρήστος Λαμπράκης ζήτησε να υπάρχει ένα ειδικό ένθετο ιδεών, πολιτισμού και επιστημών.
«Ενα παράθυρο στον κόσμο» είχε πει χαρακτηριστικά. Ο ίδιος το ονόμασε «Νέες Εποχές» - σαφής αναφορά αλλά και προέκταση των εμβληματικών «Εποχών» που είχαν σφραγίσει τον ελληνικό Τύπο στη δεκαετία του '60.
Με την αρμόδια διευκρίνιση ότι αποτελεί μεγάλη πρόκληση, αφού το εγχείρημα «το επιθυμεί και θα το παρακολουθεί προσωπικά ο κ. Λαμπράκης» - να θυμίσω ότι ο Λαμπράκης μετείχε ο ίδιος στη συντακτική επιτροπή των παλαιών «Εποχών».
Προσωπικά δεν είχα καμία ανάμνηση από εκείνες τις «Εποχές». Αλλωστε το διάστημα 1963-67 που κυκλοφόρησαν ήμουν παιδί.
Προφανώς όμως αισθανόμουν δέος στο άκουσμα του Τερζάκη, του Σεφέρη, του Δημαρά, του Θεοτοκά, του Σκαλιώρα, του Σαββίδη και όλων των «Ιερών Τεράτων» που αποτελούσαν ένα ανεπανάληπτο επιτελείο.
«Ευτυχώς», το διασκέδασε εκείνος.
Διότι στο μυαλό του το εγχείρημα δεν αφορούσε μόνο την αναπαραγωγή ενός επιτυχημένου πρότυπου αλλά και μια ουσιαστική ανανέωση της εφημερίδας. Το ουσιαστικό ζητούμενο ήταν να μαζέψουμε στο «Βήμα» ό,τι καλύτερο μπορούσε να επιδείξει η ελληνική διανόηση στις αρχές της δεκαετίας του '90.
Ο ολοκληρωτισμός είχε ηττηθεί με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», η Γερμανία ενωνόταν ξανά και η Ευρώπη έβρισκε το άλλο μισό της, η δημοκρατία θριάμβευε και ο Φράνσις Φουκουγιάμα υποσχόταν «Το Τέλος της Ιστορίας». Ο «βραχύς 20ός αιώνας» του Χομπσμπάουμ (1914-1989) μόλις είχε ολοκληρωθεί.
Η Ελλάδα, που ζούσε ακόμη στον αστερισμό Παπανδρέου - Μητσοτάκη (του Ανδρέα και του Κώστα, εννοείται...), χρειαζόταν επειγόντως «ένα παράθυρο στον κόσμο».
Στη ριζική και μαζική ανανέωση των συνεργατών του «Βήματος» ήταν ανεκτίμητη η συνεισφορά του Δ. Ν. Μαρωνίτη. Μου είχε ζητηθεί να συνεργαστώ μαζί του για τις «Νέες Εποχές» και αυτή ήταν η ευκαιρία για να τον γνωρίσω σε διαδοχικές συσκέψεις για τον σχεδιασμό του ενθέτου.
Ολοι με είχαν προειδοποιήσει ότι ήταν «ένας πολύ δύσκολος άνθρωπος», αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι αυτή η δυσκολία, ακόμη κι αν υπήρχε, ουδέποτε δυσκόλεψε τη δουλειά μου. Ο Λεωνίδας Ζενάκος με προστάτευσε από πολλές κακοτοπιές.
Με τη βοήθειά τους είχα την τύχη να υποδεχτώ στο «Βήμα» πληθώρα άξιων πνευματικών ανθρώπων. Τον Αντώνη Λιάκο, τον Νάσο Βαγενά, τη Χριστίνα Κουλούρη, τον Μιχάλη Τιβέριο, τον Παναγιώτη Νούτσο, τον Γεράσιμο Βώκο, τον Θ. Παπαγγελή, τον Ι. Δερτιλή, τον Γιάννη Κονιδάρη, την Ιωάννα Λαλιώτου, την Εφη Γαζή...
Για να συναντήσουν τους παλαιότερους συνεργάτες της εφημερίδας, τον Γ. Μπαμπινιώτη, τον Θ. Π. Τάσιο, τον Νίκο Μουζέλη, τον ίδιο τον Μαρωνίτη και φυσικά τον αγαπημένο μου Μάριο Πλωρίτη, που ήταν μια κατηγορία από μόνος του.
Οι «Νέες Εποχές» παραδόθηκαν στους αναγνώστες τέλη Ιανουαρίου 1992 - πριν από είκοσι πέντε χρόνια...
Δεν είμαι καλός στους απολογισμούς, και ούτε θα επιχειρήσω κάτι τέτοιο. Δύο πράγματα όμως μπορώ να πω με απόλυτη βεβαιότητα.
Οτι οι «Νέες Εποχές» (όπως και όλο «Το Βήμα της Κυριακής») υπήρξαν ένα πραγματικό «παράθυρο στον κόσμο» - τουλάχιστον στον κόσμο στον οποίο φιλοδοξούμε να ανήκει η Ελλάδα...
Και ότι γύρω τους στοιχήθηκε μια πλειάδα ανθρώπων του πνεύματος που δύσκολα έχουν συγκεντρωθεί ή θα συγκεντρωθούν ξανά σε άλλη εφημερίδα.
Αυτοί ήταν άλλωστε οι βασικοί στόχοι των «Νέων Εποχών». Τα υπόλοιπα θα τα κρίνει κάθε αναγνώστης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου