Ζώντας σε μια χώρα που στραγγαλίζει συστηματικά τις ελευθερίες, δεν μπορεί να κατανοήσει ότι η κριτική, η δημοσιογραφία και η σάτιρα δεν εξαρτώνται από την πολιτική εξουσία. Δεν φαντάζεται ότι αυτό που ζητά, τα ευρωπαϊκά κράτη να παρέμβουν κατά του Τύπου, είναι αδύνατον. Δεν κατανοεί ότι ένα από τα ισχυρότερα όπλα των κοινωνιών απέναντι στον αυταρχισμό είναι η σάτιρα. Μοναδική διαφορά, ότι σήμερα με το πνεύμα του «Charlie Hebdo» έχει εναρμονιστεί και ο γάλλος πρόεδρος Μακρόν, που ηγείται της αντεπίθεσης που σάλπισε το κοσμικό δυτικό κράτος. Στέλνοντας στον Ερντογάν, και σε κάθε πολιτική ή πολιτικοθρησκευτική εξουσία, εκτός και εντός Γαλλίας, που αντιστρατεύεται τη δυτική κουλτούρα της ελευθερίας, το παλιό μήνυμα του καθηγητή Σορόν: «Είναι πιο ευχάριστο να δίνεις κλωτσιές στον πισινό, παρά να τις τρως»....

Από "ΤΑ ΝΕΑ"

"ΤΑ ΝΕΑ", 29/10/20

Η σάτιρα είναι πιό ισχυρή

Ο Ερντογάν δεν πρωτοτυπεί, αναμενόμενη η οργή του για το γαλλικό χιουμοριστικό «Charlie Hebdo», που τον έκανε πρωτοσέλιδο. Πού να καταλάβει με ποιους τα βάζει.

Το περιοδικό, που εξαρχής περιείχε γελοιογραφίες και κόμικς, λιβελογραφήματα και πρωτότυπα ρεπορτάζ, κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1970. Ηταν η εξέλιξη της εβδομαδιαίας έκδοσης του περιοδικού «Hara-Kiri» που είχε ειρωνευτεί τον νεκρό Ντε Γκολ και απαγορεύτηκε. Ξαναβγήκε με το ίδιο επιτελείο ως «Charlie Hebdo». Ηταν ένας τρόπος για να ξεπεραστεί η λογοκρισία και η φίμωση.

Το «Charlie Hebdo» δεν το έβγαζαν καλά παιδιά. Ούτε δεξιοί ούτε αριστεροί, ήταν στρατευμένοι στην πολιτική αντισυμβατικότητα και, στην ουσία, έφεραν στον Τύπο μια παράδοση ελευθεριότητας, που στη Γαλλία ερχόταν από τη Γαλλική Επανάσταση (ο μαρκήσιος Ντε Σαντ ήταν ο πιο διάσημος εκπρόσωπος αυτής της παράδοσης) και συχνά εκφραζόταν στις τέχνες και στα γράμματα. Το «Hara-Kiri», που είχε αρχίσει να κυκλοφορεί το 1960, αυτοδιαφημιζόταν ως «ηλίθιο και κακό». Το χιούμορ του ήταν ενοχλητικό, κακόγουστο. Ο Ζορζ Μπερνιέ, που το διηύθυνε και έγραφε μεγάλο μέρος του με το ψευδώνυμο «καθηγητής Σορόν», ήταν ο ιδανικός προβοκάτορας και μετρ του πολιτιστικού σοκ. Το πνεύμα του, που αποθεώθηκε από ένα τμήμα των εξεγερμένων του γαλλικού Μάη του 1968, ήταν το πνεύμα και του «Charlie Hebdo». Και πολλές φορές βρέθηκε γι' αυτό στο εδώλιο.

Πολιτικά, βρέθηκε απέναντι στον Λεπέν, αλλά έκανε και άγρια κριτική στους σοσιαλιστές. Πήρε θέση, αναδημοσιεύοντας από τη δανέζικη εφημερίδα «Jyllands-Posten» τα σκίτσα του Μωάμεθ, αλλά συχνές ήταν οι επιθέσεις και στην καθολική εξουσία και στον εβραϊσμό. Το χιούμορ του περιοδικού ανέκαθεν ήταν άγριο. Εγγύηση γι' αυτό, τα ιερά τέρατα της έντυπης σάτιρας που έγιναν γνωστά και έξω από τη Γαλλία: ο Γκεμπέ και ο Καμπού, ο Καβανά, ο Σαρμπ, ο Βαλ, ο Βολινσκί... Παλιότερα, το χιούμορ όλων αυτών ήταν περισσότερο ανεκτό. Τα τελευταία χρόνια, οι επικρίσεις εναντίον τους πολλαπλασιάστηκαν, κατηγορήθηκαν για σεξισμό, ακόμα και για ρατσισμό. Αλλά συνεχίζουν στον δρόμο τους, ακόμα και μετά τη φονική επίθεση του 2015, που ξεκλήρισε τη συντακτική ομάδα του περιοδικού.

Το προχθεσινό εξώφυλλο με τον Ερντογάν, ευρωπαϊκή σάτιρα με στόχο έναν ιδιότυπα αυταρχικό ηγέτη που, αίφνης, βρίσκεται απέναντι στην Ευρώπη όχι απλώς λόγω των προβλημάτων της Τουρκίας με την Ελλάδα αλλά, κυρίως, επειδή εκείνος εμφανίζεται ως εκφραστής ενός ανατολίτικου δεσποτικού αυταρχισμού που αδυνατεί να κατανοήσει τους δημοκρατικούς κανόνες του δυτικού κόσμου. Ζώντας σε μια χώρα που στραγγαλίζει συστηματικά τις ελευθερίες, δεν μπορεί να κατανοήσει ότι η κριτική, η δημοσιογραφία και η σάτιρα δεν εξαρτώνται από την πολιτική εξουσία. Δεν φαντάζεται ότι αυτό που ζητά, τα ευρωπαϊκά κράτη να παρέμβουν κατά του Τύπου, είναι αδύνατον. Δεν κατανοεί ότι ένα από τα ισχυρότερα όπλα των κοινωνιών απέναντι στον αυταρχισμό είναι η σάτιρα.

Μοναδική διαφορά, ότι σήμερα με το πνεύμα του «Charlie Hebdo» έχει εναρμονιστεί και ο γάλλος πρόεδρος Μακρόν, που ηγείται της αντεπίθεσης που σάλπισε το κοσμικό δυτικό κράτος. Στέλνοντας στον Ερντογάν, και σε κάθε πολιτική ή πολιτικοθρησκευτική εξουσία, εκτός και εντός Γαλλίας, που αντιστρατεύεται τη δυτική κουλτούρα της ελευθερίας, το παλιό μήνυμα του καθηγητή Σορόν:

«Είναι πιο ευχάριστο να δίνεις κλωτσιές στον πισινό, παρά να τις τρως».

Ενα πατριωτικό ξέσπασμα

Κανονικά δεν έχει νόημα να ταράζει κανείς όσους συνηθίζουν να παπαγαλίζουν τα ίδια και τα ίδια κλισέ για εθνικές επέτειους, όπως η 28η Οκτωβρίου, που επιχειρούν να τις προσεταιρισθούν σε ένα περίκλειστο κομματικό αφήγημα - αλλά, πάλι, πώς μπορείς να ανεχτείς την προκάτ ευκολία; Είπε, για παράδειγμα, ο Αλέξης Τσίπρας, χθες, και τα εξής για την επέτειο: «Το παλλαϊκό ΟΧΙ των Ελλήνων στον φασισμό του Μουσολίνι και στον ναζισμό του Χίτλερ, η συνέχειά του με το έπος της εθνικής αντίστασης, το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, την ΕΠΟΝ και τις άλλες πατριωτικές οργανώσεις, μας κάνουν περήφανους για τις ρίζες μας».

Ωραία και λυρική η δήλωση, αλλά ο πόλεμος του 1940 (μια εποχή που το ΕΑΜ ήταν πολύ μακριά) δεν ήταν ένα παλλαϊκό «όχι» κατά του φασισμού και του ναζισμού, ιδίως τα παιδιά των λαϊκών τάξεων που έσπευσαν στο μέτωπο καλά καλά δεν γνώριζαν τι σήμαινε φασισμός - κι ας μιμούνταν τους τύπους του στο σχολείο και στις δημόσιες τελετές. Αντίθετα, ήταν ένα πατριωτικό ξέσπασμα, η αυθόρμητη απάντηση στην επιβουλή της εθνικής κυριαρχίας από έναν ξένο εισβολέα.

Αν αντί να διαβάζει προκάτ μηνύματα, ο αρχηγός της αντιπολίτευσης κατέφευγε στη λογοτεχνία, στο «Πλατύ ποτάμι» του Μπεράτη, στα «Τετράδια ημερολογίου» του Θεοτοκά, στον «Καλαμά και αχέροντα» του Μηλιώνη, δεν θα του ήταν τόσο εύκολες οι ξύλινες και κενές ρητορείες.



***

28η Οκτωβρίου 1940. Προσωπικώς, το νόημα εκείνης της μέρας το αντλώ από ένα τετράστιχο που έγραψε, ακριβώς με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, ο Ανδρέας Εμπειρίκος: «Πράγματι νυν υπέρ πάντων ο αγών / Ζήτω η Ελλάς / Ζήτω η Αγγλία / Που πολεμάν γι' αυτά που αγαπάμε» (Γιώργης Γιατρομανωλάκης, «Ενα ανέκδοτο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου για τον πόλεμο του '40», περ. «Ο Πολίτης», τχ. 57, 23/10/1998, σ. 4-5). Ακριβώς, γι' αυτά που αγαπάμε.