"...Η όντως διακριτή παρουσία της Ουάσιγκτον σε αυτή τη φάση οφείλεται βεβαίως στην εμπλοκή της ExxonMobil σε οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ. Ταυτόχρονα, ωστόσο, αποτελεί έκφραση δυσαρέσκειας προς τον πρόεδρο Ερντογάν, λόγω των διαφοροποιήσεών του από την πολιτική της Ουάσιγκτον στην ευρύτερη περιοχή. Εάν δεν υπήρχε η παράμετρος αυτή, τότε οι υδρογονάνθρακες θα αποτελούσαν τον καταλύτη για την επίλυση του Κυπριακού – με εντονότατη την πίεση προς την ελληνική πλευρά...."

Από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 21/03/19

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 21/03/19

Του Δρος Θεόδωρου Τσακίρη*

Η παρουσία του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο στη χθεσινή τριμερή σύνοδο Ελλάδος - Κύπρου - Ισραήλ αποτελεί τομή στην περιφερειακή γεωπολιτική δυναμική που ξεκίνησε το 2010 ως απόρροια της τουρκοϊσραηλινής ρήξης επ’ αφορμή του επεισοδίου «Μαβί Μαρμαρά».

Εκτοτε, με επίκεντρο την κοινή, αλλά όχι ταυτόσημη, αντίληψη του κινδύνου που δημιουργεί για την περιφερειακή ασφάλεια ο ερντογανικός αναθεωρητισμός, τα τρία φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη της Ανατολικής Μεσογείου έχουν δημιουργήσει ένα πολυεπίπεδο πλέγμα συμφερόντων και συνεργειών, πρωτίστως στα λεγόμενα ζητήματα «χαμηλής πολιτικής».

Εως και την ανοικτή απόκλιση των αμερικανοτουρκικών συμφερόντων στο Συριακό που καταγράφηκε το καλοκαίρι του 2018 και τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση Ουάσιγκτον - Αγκυρας γύρω από τη στενότατη στρατηγική σχέση που αναπτύσσει η Τουρκία με τη Ρωσία αλλά και με το Ιράν, η Ουάσιγκτον επιχειρούσε να γεφυρώσει το χάσμα της τουρκοϊσραηλινής αντιπαράθεσης.

Το 2013 ο ίδιος ο πρόεδρος Ομπάμα είχε επέμβει για να επιφέρει τη σύντομη –όπως αποδείχθηκε– επανομαλοποίηση των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων, ενώ η αμερικανική διπλωματία συστηματικά προωθούσε μέχρι και την εκλογή του προέδρου Τραμπ την κατασκευή ενός τουρκοϊσραηλινού αγωγού αερίου έστω και εάν αυτός θα κατασκευαζόταν κατά παράβαση των κυπριακών κυριαρχικών δικαιωμάτων και κατά τρόπο που θα αναβάθμιζε γεωπολιτικά (ενδεχομένως δε και νομικά) το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος.

Πολλοί μάλιστα Αμερικανοί αξιωματούχοι θεωρούσαν παραδόξως ότι ένας τουρκοϊσραηλινός αγωγός αερίου θα βοηθούσε στην εξομάλυνση και επανασυγκόλληση των σχέσεων Αγκυρας - Τελ Αβίβ, ένα μύθευμα που δυστυχώς βρήκε πρόθυμους αναμεταδότες τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία. Η παρουσία Πομπέο στο Ισραήλ, σε μια τριμερή που κανονικά θα έπρεπε να μονογράψει την εγκεκριμένη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τετραμερή διακυβερνητική συμφωνία για τον αγωγό East Med, είναι δηλωτική του διευρυνόμενου τουρκοαμερικανικού χάσματος.

Ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας δεν βρέθηκε στο Ισραήλ για να επιχειρηματολογήσει υπέρ της εξομάλυνσης των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων, αλλά για να υπερθεματίσει την υποστήριξη των ΗΠΑ σε ένα σχέδιο αγωγών που, εάν κατασκευαστεί, θα αποκλείσει την Τουρκία από τον διαμερισμό των αποθεμάτων φυσικού αερίου της ΝΑ Μεσογείου οριοθετώντας –ιδίως εάν σε μεσομακροπρόθεσμο επίπεδο συμμετάσχει στον αγωγό και η Αίγυπτος– την πρώτη υποδομή συγκρότησης ενός αντιτουρκικού ανασχετικού τόξου. Η δεύτερη υποδομή θα είναι το κοινό ελληνοϊσραηλινό ραντάρ Long Horizon που θα κατασκευαστεί στην Ανατολική Κρήτη. Η τρίτη θα πρέπει να είναι ευρωπαϊκές αεροναυτικές βάσεις στην Κύπρο και η τέταρτη η ουσιαστική επικαιροποίηση του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος Ελλάδος - Κύπρου.

Αυτή θα μπορούσε να είναι η υφέρπουσα γεωπολιτική «υπεραξία» του East Med για τον Ελληνισμό, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται ότι και οι ΗΠΑ στηρίζουν ή θα στηρίξουν έναν τέτοιο γεωστρατηγικό προσανατολισμό. Οι ΗΠΑ θα κληθούν να αποφασίσουν εάν θα στηρίξουν έμπρακτα ένα τέτοιο πολυδάπανο έργο υποδομής όχι λόγω του αντιτουρκικού του χαρακτήρα, αλλά γιατί ο East Med συνάδει απόλυτα με τη στρατηγική προτεραιότητα Ουάσιγκτον και Βρυξελλών να περιοριστεί η εξάρτηση της Ε.Ε. από τις εισαγωγές ρωσικού αερίου που συνεχίζουν να αυξάνονται ασταμάτητα τα τελευταία 5 χρόνια.

Η υπογραφή –όταν τελικά επιτευχθεί– της τετραμερούς διακυβερνητικής συμφωνίας για την κατασκευή του αγωγού East Med θα αποτελέσει μια θετική εξέλιξη από την άποψη ότι δημιουργεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί το εν λόγω σχέδιο, υπό την υποστήριξη και τη συνεργασία των άμεσα ενδιαφερόμενων κρατών και της Ε.Ε. Ωστόσο, η διακυβερνητική συμφωνία δεν αποτελεί εγγύηση υλοποίησης του έργου ούτε κλειδώνει τη χρηματοδότησή του. Και ο ITGI είχε διακυβερνητική συμφωνία και ο Nabbucco είχε διακυβερνητική συμφωνία –αμφότεροι μάλιστα αναγνωρισμένα σχέδια κοινού ενδιαφέροντος και προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή– αλλά ο ΤΑΡ τελικά υλοποιήθηκε στην κούρσα για το ποιος αγωγός θα ανοίξει τον λεγόμενο «Νότιο Διάδρομο» μεταφέροντας αζερικό αέριο στην Ε.Ε.

Ο East Med που αποτελεί μονόδρομο για την Ε.Ε. και την Ελλάδα, αλλά και μια από τις διαθέσιμες μεσοπρόθεσμες εξαγωγικές επιλογές για την Κύπρο και το Ισραήλ, δεν είναι άμεσα υλοποιήσιμος. Ούτε τίθεται ένα τέτοιο θέμα από τους άμεσα εμπλεκομένους. Ορισμένοι μπορεί να επιχειρήσουν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση μιας αμεσότητας, αλλά αυτό ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα.

Είναι ενδεικτικό ότι ακόμη δεν έχουν αρχίσει καν οι εργασίες της τελικής μελέτης σκοπιμότητας (Front End Engineering and Design - FEED) που θα μας δώσει μια λεπτομερή εικόνα του κόστους και της ακριβούς όδευσης του αγωγού. Μόνο η FEED θα κοστίσει περί τα 100 εκατ., εκ των οποίων τα 34,5 θα δοθούν από την Ε.Ε., ενώ το τελικό κόστος του έργου ενδέχεται να ξεπεράσει κατά πολύ τα αρχικά υπολογιζόμενα 7 δισ. δολάρια.

Ο δρόμος για την υλοποίηση του East Med είναι βραδύς, δύσκολος και ανηφορικός, αλλά όχι εκ προοιμίου αδιέξοδος και καταδικασμένος, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι οι οποίοι θεωρούν την επιλογή κατασκευής ενός τερματικού υγροποίησης στο Βασιλικό ως θέσφατο ή διατείνονται άλλοι που θεωρούν την επιλογή εξαγωγής μέσω Τουρκίας ως μονόδρομο επιβεβαίωσης του γεωπολιτικού τους αυτισμού που τάχατες θα λύσει και το Κυπριακό.

Ο αγωγός East Med, εάν κατασκευαστεί, θα μεταφέρει αέριο από έναν συνδυασμό χωρών, δηλαδή και την Κύπρο και το Ισραήλ, και το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει είναι ότι έως τα μέσα της επόμενης δεκαετίας καμία από τις δύο χώρες δεν θα έχει εξαγώγιμες ποσότητες που θα μπορούσαν να δεσμευθούν για την υλοποίησή του. Τόσο η Κύπρος όσο και το Ισραήλ έχουν πολύ απλά άλλες, αμεσότερες προτεραιότητες.

Το Ισραήλ θα εξάγει σε Ιορδανία και Αίγυπτο και η Κύπρος (πεδίο «Αφροδίτη») στην Αίγυπτο μέσω του τερματικού υγροποίησης στο Ιντκου. Μόνο η β΄ φάση παραγωγής του «Λεβιάθαν» και ο «Γλαύκος» θα διαθέτουν εξαγώγιμες ποσότητες έως ή μετά το 2025-2026, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι αυτές οι ποσότητες θα δεσμευθούν υπέρ του East Med. Η απόφαση αυτή δεν πρόκειται να ληφθεί πριν από το 2022-2023 από τη Λευκωσία και το Τελ Αβίβ, ενώ σημαντικό ρόλο σε αυτήν θα διαδραματίσουν τυχόν νέες ανακαλύψεις από την Total ή/και την Exxon που φαίνεται αποφασισμένη να διευρύνει την παρουσία της σε όλη την Ανατ. Μεσόγειο διεκδικώντας νέα προς εξερεύνηση πεδία σε Αίγυπτο, Κύπρο, Ελλάδα και ενδεχομένως και το Ισραήλ. Οι πιθανότητες υλοποίησης του East Med θα αυξηθούν κατακόρυφα εάν συμμετάσχει στο έργο η Exxon ή μια μεγάλη αμερικανική κατασκευαστική εταιρεία όπως η Halliburton.

Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η συμμετοχή της Αιγύπτου στον αγωγό, κάτι που θα αυξήσει και την οικονομική του βιωσιμότητα και τη γεωπολιτική του θωράκιση από μια ενδεχόμενη απονενοημένη τουρκική επιχείρηση για την παρεμπόδιση της κατασκευής του. Η αιγυπτιακή συμμετοχή δεν θα είναι άμεση. Θα αποτελέσει πιθανόν το τελευταίο αέριο που θα μπει στον αγωγό, μετά τη δέσμευση ισραηλινών και κυπριακών ποσοτήτων και αφού καλυφθεί η δυναμικότητα αμφότερων των τερματικών υγροποίησης που διαθέτει στη Δαμιέτη και στο Ιντκου μέσω της εξαγωγής κυπριακού και ισραηλινού αερίου.

* Επίκουρος καθηγητής Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

Έντυπη