"...Η ένταξη βαλκανικών κρατών σε δυτικούς θεσμούς μοιάζει να ενισχύει απλώς την αυτοπεποίθησή τους και να αποτελεί νέο πεδίο ανάπτυξης των φιλοδοξιών τους. Επίσης η προσέγγιση με τη Δύση δεν φαίνεται να υποστέλλει τις ρωσικές ή τις τουρκικές συμπάθειες. Πάνω από τη Βαλκανική υπερίπτανται μαζί οι σκιές της αμερικανικής, ρωσικής, γερμανικής, γαλλικής, βρετανικής, ιταλικής και τουρκικής πολιτικής. Συνωστισμός μεγάλων και μεσαίων δυνάμεων, ιστορικά καθόλου πρωτότυπος. Οφείλεται στη γεωπολιτική κομβικότητα του χώρου, που συνορεύει με τρεις ηπείρους...."

Από "ΤΑ ΝΕΑ"

"ΤΑ ΝΕΑ", 12/03/19

ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΗ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ*

Ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπαναστασίου (1876-1936), που είχε εργασθεί επίμονα στον Μεσοπόλεμο για τη διαβαλκανική συνεργασία, συνήθιζε να λέει ότι τα Βαλκάνια είναι «περιπλόκως περιπεπλεγμένη περιπλοκή». Είναι υπεραισιόδοξοι όσοι πιστεύουν ότι οι Συμφωνίες του Ντέιτον ή των Πρεσπών έθεσαν οριστικό τέλος στις κυριολεκτικά προαιώνιες βαλκανικές διαμάχες. Τα βαθύτερα ενδιάθετα, τα συλλογικά υποσυνείδητα και οι αταβισμοί στην πολύπαθη Βαλκανική Χερσόνησο, αυτά που παράγουν τα πολιτικά γεγονότα και τις αντιδράσεις των βαλκανικών λαών, επιβιώνουν πανίσχυρα και απτόητα. Για αυτό και συχνά μοιάζουν ακατανόητα στους δυτικούς διεθνολόγους.

1. Ο πλέον δυναμικός και επιθετικός παράγων είναι ο αλβανικός. Αποτελεί τον ιστορικά πιο πρόσφατο εθνικισμό της χερσονήσου. Επιχειρεί να κατασκευάσει μια «μεγάλη Αλβανία», συνενώνοντας πραγματικές ή φαντασιακές αλβανικές μειονότητες βαλκανικών κρατών. Υποστηρίχθηκε από τη Δύση όσο ήταν χρήσιμος ως μοχλός διαμελισμού της Γιουγκοσλαβίας. Σήμερα κηδεμονεύεται από τον νεο-οθωμανισμό. Διαθέτει δημογραφικό σφρίγος, αλλά πάσχει από πολιτιστικό και κοινωνικό έλλειμμα. Επίσης δεν διαθέτει ενιαία ισχυρή ηγεσία, ενώ τα αλβανικά κόμματα αποδύονται σε βίαιους ανταγωνισμούς.

2. Οι Σέρβοι βρίσκονται σε άμυνα, αλλά ταυτόχρονα προβαίνουν και σε κινήσεις αντεπίθεσης. Παίζουν στο ευρωπαϊκό ταμπλό, αλλά κραδαίνουν και την εναλλακτική της ρωσικής προστασίας. Το σερβικό καντόνι της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης συνυπάρχει μόνο εικονικά με τους Κροάτες και Μουσουλμάνους της ανομοιογενούς ομοσπονδίας και αποτελεί βόμβα έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Οταν οι Σέρβοι αισθανθούν ισχυρότεροι, θα το διεκδικήσουν.

3. Η σερβο-κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης αποτελεί μια τεχνητή κατασκευή που θυμίζει την αλήστου μνήμης Γιουγκοσλαβία σε μικρογραφία. Συγκρατείται μόνο διότι δεν έχει εμφανισθεί η κατάλληλη συγκυρία. Τότε θα ενεργοποιηθούν ταχύτατα οι διασπαστικές τάσεις και θα αναδυθούν οι πολιτισμικές, θρησκευτικές και εθνολογικές διαφορές που οδήγησαν και την άλλοτε κραταιά Γιουγκοσλαβία στην διάλυση.

4. Η Βουλγαρία βιώνει μια σιωπηλή αλλά ύπουλη εξέλιξη: τη δημογραφική κατάρρευση του βουλγαρικού πληθυσμού σε συνδυασμό με την εκρηκτική πληθυσμιακή άνοδο των μουσουλμάνων υπηκόων της. Σημειωτέον ότι οι μουσουλμάνοι της Βουλγαρίας έχουν ως σημείο αναφοράς την Τουρκία. Και για τη Βουλγαρία η Ρωσία παραμένει πάντα το εναλλακτικό σενάριο, εάν η Δύση δεν διασφαλίσει τη συνοχή της.

5. Η κυβέρνηση Ζάεφ, που συνυπέγραψε με την κυβέρνηση Τσίπρα τη Συμφωνία των Πρεσπών, δεν εκφράζει τους οπαδούς της μείζονος «Μακεδονίας του Αιγαίου», που αποτελούν σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης και δεν υποστέλλουν τη σημαία του ψευδοαλυτρωτισμού τους. Ούτε πολύ περισσότερο τους Αλβανούς του Τετόβου, που θα προτιμήσουν να ακολουθήσουν τον αλβανικό κορμό. Αν μάλιστα η Αλβανία ακολουθήσει την ευρωπαϊκή οδό, έστω και κατ' επίφαση, τότε το Τέτοβο δεν θα έχει αντικίνητρα στην αποκόλλησή του από τα Σκόπια.

Τελικώς η ένταξη βαλκανικών κρατών σε δυτικούς θεσμούς μοιάζει να ενισχύει απλώς την αυτοπεποίθησή τους και να αποτελεί νέο πεδίο ανάπτυξης των φιλοδοξιών τους. Επίσης η προσέγγιση με τη Δύση δεν φαίνεται να υποστέλλει τις ρωσικές ή τις τουρκικές συμπάθειες. Πάνω από τη Βαλκανική υπερίπτανται μαζί οι σκιές της αμερικανικής, ρωσικής, γερμανικής, γαλλικής, βρετανικής, ιταλικής και τουρκικής πολιτικής. Συνωστισμός μεγάλων και μεσαίων δυνάμεων, ιστορικά καθόλου πρωτότυπος. Οφείλεται στη γεωπολιτική κομβικότητα του χώρου, που συνορεύει με τρεις ηπείρους. Ο Τσόρτσιλ είχε πει ότι «τα Βαλκάνια παράγουν περισσότερη Ιστορία από όση μπορούν να καταναλώσουν».

*Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Γενεύης