"...Το μέγα πλήθος με το μέγα πάθος, αντιδρούσε παρορμητικά και άκριτα, οι πολλοί ήταν φιλοτάραχοι, έκαναν μπούγιο για το μπούγιο. Ετσι κρίνει τις αντιδράσεις των ανθενωτικών και των «αγανακτισμένων» στην Κωνσταντινούπολη, όταν ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος, αυτός που ξαναπήρε την Πόλη από τους Λατίνους, επιχείρησε την ένωση με την Παπική Εκκλησία (που θα ήταν καθυπόταξη) για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Δύσης και να σώσει την Αυτοκρατορία, «αλλά και τον θρόνο του για χάρη των παιδιών του». Οι έχοντες «ζήλον κατ’ επίγνωσιν», οι συνειδητά αντίθετοι, είχαν και το κουράγιο να υποστούν τις συνέπειες και τους διωγμούς που εξαπέλυσε ο αυτοκράτορας για να καταστείλει τις αντιδράσεις. Η έκβαση αυτής της «σωστικής» επιχείρησης, που εγκαινιάζεται με τον ιδρυτή της δυναστείας και καταλήγει, περίπου 200 χρόνια αργότερα, με τον τελευταίο, δραματικό και ηρωικό εκπρόσωπό της Κωνσταντίνο, είναι γενικότερα γνωστή. Τόσο όσον αφορά την (μη) ευδοκίμησή της στο ορθόδοξο πλήρωμα, όσο και για τον ατελέσφορο χαρακτήρα της, αφού η Παπική Εκκλησία ήθελε μόνο τα λύτρα της Ορθοδοξίας, χωρίς να προσφέρει καμιά πραγματική βοήθεια. ..."

Εννέα προβολές από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

 από τους αναγώστες του φύλλου

(Φύλλα Κυριακής, 04/02/18 και  Σαββάτου, 03/02/18)

Ωρα να πάρουμε θέση εδώ και τώρα για το συνάμφω

Κύριε διευθυντά,

Στο κυριακάτικο φύλλο της 21/1/2018, ο λόγιος συνεργάτης σου Παντελής Μπουκάλας κρίνει κάποια γραπτά και προφορικά μου. Οσα του, βεβαίως, είναι για την ψυχογραφική και κακόχαρτον κατεδάφισή μου, αυτά του, είναι αναμφισβήτητα προνόμια του. Επειδή όμως μάς παρακινείτε να είμαστε σύντομοι ως αντικρυστοί, θα μείνω στα εξής της τεχνοτροπίας:

• Γι’ αυτό το λάβαρο «συναμφότερον» ή και «συνάμφω», που το πρωτολάλησα γραπτοπροφορικώς, μετά από την πολιτικογλωσσική μου προσφυγιά στη Γαλλία 1967-1974. Λοιπόν: στο βιβλίο μου «’ξηγητάρια» (εκδ. Αρμός, 2016), ο συνάδελφος Ιωάννης Καζάζης, ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας του ΑΠΘ και Πρόεδρος του «Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας», γράφει τον πρόλογο. Συμπεραίνει, προς το τέλος, ότι «…παράγει (δηλ. ο Κ. Ζ.) το νέο νόημα των καινοφανών συνηχήσεων, παίζων άμα και σπουδάζων. Συνάμφω.». Ετσι. Ετσι κι επειδή το, «συνάμφω» του Ιω. Καζάζη, έρχεται αμέσως μετά από τις δύο ενεργητικές του μετοχές, εκεί, πώς έχει το «συνάμφω» του; Επίθετο, επίρρημα; Μήπως επιφώνημα σχετλιαστικό, σκωπτικό, πραγματολογικό; Μήπως οι δύο μετοχές, μέσα από την καλλίλογη ακρίβεια του Ιω. Καζάζη κρυπτοτρέπονται σε ουσιαστικά; ή και, ως έχουν, έχουν κατόπιν το «συνάμφω» τους, όπως πρέπει;

• «Και το βοριά το δροσερό τον πήραν τα καράβια». Στη μελέτη μου για τον Σεφέρη «Τα συμφωνημένα υπονοούμενα» (εκδ. Αρμός, 2001), μελετώ τις Δοκιμές του. Εκεί ο Γ. Σεφέρης («Διάλογος πάνω στην ποίηση», «Μονόλογος πάνω στην ποίηση», «Το τέλος ενός διαλόγου», και στις σελ. 86, 106, 161-162, εκδ. Ικαρος), κοροϊδεύει τρυφερά τον «νεοκαντιανό» γαμπρό του Κ. Τσάτσο, διότι, ενώπιον αυτού του αριστουργηματικού δημοτικού στίχου, ο Κ. Τσάτσος καταλαβαίνει την τύφλα του – κατά τον Γ. Σεφέρη. Ο Σεφέρης φτάνει μέχρι του εξής: του Κωνσταντίνου Τσάτσου –προσοχή– η «...έλλογη νοηματική αλληλουχία... είναι κριτήριο ανάμεσα σ’ ένα κείμενο γραπτό και μία καρέκλα»!!! Αρα, αν το σύστημα «βοριάς ο δροσερός», ναι-όχι, «διαθέτει» τα ιστιοφόρα του δημοτικού τραγουδιού ή αν το σύστημα «καράβια ιστιοφόρα» «διαθέτει» ή όχι τον «βοριά», ο οποίος ή θα τα κινήσει ή θα τα βουλιάξει, ναι, όλη αυτή η «...έλλογη νοηματική αλληλουχία» τού Κ. Τσάτσου ταιριάζει εντελώς με την επιστημονική αντίκρουση του «στεατοπυγικού» και-όχι «υποσυστήματος»... που όπως επισημαίνει ο συνεργάτης σου, επί τόσα τέρμενα δεν λέω να την καταλάβω. Ισως, διότι η επιστημονική αυτή εμβρίθεια, με παραπέμπει κατά τον ορθόν λόγον τού Γ. Σεφέρη, στην «...έλλογη νοηματική αλληλουχία» ανάμεσα στην «καρέκλα», που με αντικρούει και το εμόν «στεατοπυγικόν υποσύστημα»... που επιμένει...

• Το αυτό και για το π.χ. «Ολος ην εν τοις κάτω και των άνω ουδόλως απήν ο απερίγραπτος Λόγος». Και ην και απήν... και τοις κάτω και των άνω; «Ολος»; Ούτε βρε, ο μισός, τουλάχιστον; «Δεν διαθέτει, δυστυχώς ο ανθρώπινος οργανισμός», όπως γράφει ο λογογράφος σου, τέτοια κατάσταση, που πάει προς το άνω-κάτω, ην και απήν; Ισως. Αλλά αν επικρατούσε η μονοφυσίτικη επιστημοσύνη τού «δεν διαθέτει... στεατοπυγικόν» ή ούτε «ην» ούτε «απήν», ούτε «Ολος», τότε θα είχαμε αρκεσθεί στην έλλογη καρέκλα και δεν θα είχαμε ποτέ αυτόν τον υπέρλογον Καλλίλογον της παγκόσμιας γραμματείας.

Και όπως μας καινογραφεί η νέα «εγκεφαλογνωστική» επιστήμη, ο, η άνθρωπος και εγκέφαλος (του), θα είχαν παραμείνει μόνον στα καρεκλοπόδαρα τα μονοφυσίτικα, που «υπάρχουν». Ευτυχώς όμως ο άνθρωπος «διαθέτει» κι αυτά που «δεν διαθέτει». Διότι τα πλάθει-πλάσματα κι ονειροφαντασία. Ετσι λέει η καινοφανής αυτή επιστήμη. «Rêvasserie». Δηλαδή, έχει τον «κεκρύφαλον του τρόπου κατ’ έλλειψιν», ή του τρόπου «ελλείψει», εκεί, στον εγκέφαλό μας. «RMD», γαλλιστί (στην πρώτη μου επιστημονική γλώσσα). Ο εστί μεθερμηνευόμενον: «réseau du mode par défaut». Αυτό επέτρεψε την ανάπτυξη της επιστήμης και της καλλιτεχνίας: το κατ’ έλλειψιν στον εγκέφαλο, που ποιεί, που ευποιεί. Το «ελλείψει», που υπάρχει ενώ δεν υπάρχει. Και δημιουργεί, και φιλοκαλεί. Γι’ αυτό και θα συνεχίσω το συνάμφω τού ην και απήν και παρήν, «ως ευνοίας έχοι» (μοι). Και το στεατοπυγικόν συνάμφω.

ΥΓ.: Παλαιομακεδονομάχος παρακαλώ. Τα κόκκαλα των συγγενών μου Βραχασωτών Κρητών τα ιερά, πολέμησαν εκεί. Αν και, όπως ελέγχει ο επιστημολόγος σου, πού το βρήκε αυτό επιστημονικά, ο Δ. Σολωμός, ότι από τα κόκκαλά μας στο Βραχάσι, είναι «βγαλμένη» η Λευτεριά και πήγε και λιμνοσφάχτηκε στον Βάλτο;

Κώστας Γ. ΖουρΑρις

Απάντηση:

Η επιστολή του τέως υφυπουργού αυτοσχολιάζεται, και μάλιστα δριμύτατα. Οτιδήποτε δικό μου περιττεύει.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ

Μετρώντας τ’ αποτσίγαρα...

Κύριε διευθυντά

Σε σχέση με το άρθρο «Ενας Δον Κιχώτης για τον αντικαπνιστικό νόμο» και τη μοναχική προσπάθεια του κ. Μυλωνά να κινητοποιήσει ακόμα και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αφού οι ελληνικές αρχές δεν επαρκούν για την εφαρμογή του, θα ήθελα να πω μερικές σκέψεις.

Κανένας νόμος και κανένα πρόστιμο δεν μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκέπτεται μια κοινωνία, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ούτε και να επιβάλει ουσιαστικά έναν νέο τρόπο ζωής με καταναγκασμό, χωρίς να υπάρχει πρόσφορο έδαφος.

Γιατί το να επιλέγει κάποιος να καπνίζει ή μάλλον το να παρασύρεται στο κάπνισμα γνωρίζοντας τις βλαπτικές του συνέπειες, είναι ο τρόπος ζωής του, αφορά ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού του, μια από τις αδυναμίες ή πάθη του, μια κοσμοθεωρία που για να αλλάξει, δυστυχώς ή θα πρέπει να περάσει πρώτα την πόρτα του νοσοκομείου ή, ει δυνατόν, να το επιλέξει με ελεύθερη βούληση.

Μα πώς να πεισθεί ένας καπνιστής να εγκαταλείψει το πάθος του όταν σε κάθε αναποδιά ή συναισθηματική φόρτιση αφήνεται ακόμα πιο πολύ σε αυτό και καμία λογική δύναμη δεν μπορεί να τον σταματήσει. Τόσες διαφημιστικές καμπάνιες δεν το κατάφεραν.

Ο νόμος που ψηφίστηκε ήδη από το 2010 μόνο την ειρωνεία των καπνιστών προκάλεσε. Ο σεβασμός για τους μη καπνιστές θεωρείται γραφικός. Τα σβησμένα αποτσίγαρα κυριαρχούν σε όλους τους δημόσιους χώρους. Τι άλλο να επιστρατεύσει κανείς, όχι για να επιβάλει μιαν αντίληψη, μα για να την επιλέξει αβίαστα αυτός που φθείρεται καθημερινά σωματικά, αλλά και ψυχικά, ως εξαρτώμενο άτομο...

Μόνον η επίγνωση όλων αυτών –και η αίσθηση ότι ποτέ δεν είναι αργά να απελευθερωθεί κανείς εκούσια από οποιαδήποτε δεσμά και να σταθεί στα πόδια του– μπορεί να βοηθήσει...

Μαρια Σπανουδακη

Μαρούσι

 

Ο Θουκυδίδης, ο Νικηφόρος Γρηγοράς, 
ο λαός και ο Χαρίλαος Τρικούπης

Κύριε διευθυντά,

Τα μεγάλα συλλαλητήρια και οι αντιπαραθέσεις γύρω από το Σκοπιανό, όχι μόνο σε επίπεδο των πολιτικών και της πολιτικής, αλλά και της με πολλούς και ποικίλους τρόπους εκφραζόμενης κοινής γνώμης, κάνουν επίκαιρες μερικές σκέψεις που συνεισέφερε και προκάλεσε η ανάγνωση του ιστορικού συγγράμματος «Ρωμαϊκή Ιστορία» (στην κυριολεξία πρόκειται περί «Ρωμέικης Ιστορίας») του Βυζαντινού ιστορικού και συγγραφέα Νικηφόρου Γρηγορά, ο οποίος στην «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» της Εκδοτικής Αθηνών χαρακτηρίζεται ως μεγάλος ανθρωπιστής, εξαίρονται δε οι αστρονομικές γνώσεις του. (Η έκδοση είναι του Εκδοτικού Οίκου Λιβάνη και η απόδοση του κειμένου στη νεοελληνική έγινε από τον Δημήτρη Μόσχο.) Εκθέτω τις σκέψεις αυτές πιστεύοντας ότι μπορεί να βοηθήσουν στην κατανόηση σημερινών καταστάσεων:
Λίγοι –γράφει ο Γρηγοράς– είχαν «ζήλον κατ’ επίγνωσιν». Το μέγα πλήθος με το μέγα πάθος, αντιδρούσε παρορμητικά και άκριτα, οι πολλοί ήταν φιλοτάραχοι, έκαναν μπούγιο για το μπούγιο. Ετσι κρίνει τις αντιδράσεις των ανθενωτικών και των «αγανακτισμένων» στην Κωνσταντινούπολη, όταν ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος, αυτός που ξαναπήρε την Πόλη από τους Λατίνους, επιχείρησε την ένωση με την Παπική Εκκλησία (που θα ήταν καθυπόταξη) για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Δύσης και να σώσει την Αυτοκρατορία, «αλλά και τον θρόνο του για χάρη των παιδιών του». Οι έχοντες «ζήλον κατ’ επίγνωσιν», οι συνειδητά αντίθετοι, είχαν και το κουράγιο να υποστούν τις συνέπειες και τους διωγμούς που εξαπέλυσε ο αυτοκράτορας για να καταστείλει τις αντιδράσεις. Η έκβαση αυτής της «σωστικής» επιχείρησης, που εγκαινιάζεται με τον ιδρυτή της δυναστείας και καταλήγει, περίπου 200 χρόνια αργότερα, με τον τελευταίο, δραματικό και ηρωικό εκπρόσωπό της Κωνσταντίνο, είναι γενικότερα γνωστή. Τόσο όσον αφορά την (μη) ευδοκίμησή της στο ορθόδοξο πλήρωμα, όσο και για τον ατελέσφορο χαρακτήρα της, αφού η Παπική Εκκλησία ήθελε μόνο τα λύτρα της Ορθοδοξίας, χωρίς να προσφέρει καμιά πραγματική βοήθεια. 

Για το πολιτικό σκεπτικό των χειρισμών του αυτοκράτορα, ο Γρηγοράς διασώζει συνοπτική έκθεση των ιδεών του, η οποία θα μπορούσε να διαβαστεί και σήμερα, ως μάθημα ρεαλισμού και πρώιμου, αλλά μάταιου, «μακιαβελισμού». Σχετικά με τις αστρονομικές γνώσεις του Γρηγορά, δεν είναι επαρκώς γνωστό ότι είχε προτείνει την τροποποίηση του Ιουλιανού Ημερολογίου πάνω στις βάσεις που το άλλαξε πολύ αργότερα ο Πάπας Γρηγόριος και ονομάστηκε Γρηγοριανό και ισχύει σήμερα, ενώ πιο δίκαιο θα ήταν να ονομάζεται Γρηγορανό, από το όνομα του πρώτου εισηγητή. Ωστόσο, τώρα το ζήτημα είναι ο «ζήλος κατ’ επίγνωσιν». Πόσοι τον έχουμε στα μεγάλα και πολύπλοκα θέματα; Συνήθως αγόμεθα και φερόμεθα από τις παρορμήσεις μας, τις τάσεις και τα ρεύματα που διαμορφώνονται. Χαρακτηριστική η παρατήρηση του Θουκυδίδη ότι «ο όχλος αγαπά να παίρνει αντιφατικές αποφάσεις παρασυρόμενος από δημαγωγούς», όπως ο Κλέων στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. «Μπαίνουμε στο λούκι» που άλλοι έντεχνοι κατασκευαστές βάζουν μπροστά μας.

Ο Νικηφόρος Γρηγοράς μας δίνει ένα πρόπλασμα των εννοιών και λειτουργιών των πολιτικών «ελίτ» και της «λαοθάλασσας», θέτει ένα ζήτημα εγκυρότητας της πλειοψηφίας. Αλλά είναι ένας άνθρωπος της αυτοκρατορικής εποχής, ένας «αυλικός» και «εξ απορρήτων», ίσως δε αυτό να τα εξηγεί όλα. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, πολιτικός της εποχής της ανόδου της αστικής δημοκρατίας, έδωσε στο ζήτημα τη δική του απάντηση: «Την ετυμηγορίαν του λαού, έστω και πεπλανημένην, ουδέν ευρέθη καλύτερον να αντικαταστήση».

Γεράσιμος Μιχαηλ Δώσσας, Θεσσαλονίκη

Για λόγους ιστορικούς, θα ήθελα να προσθέσω ότι στο κτίριο αυτό, της οδού Αραχώβης (νυν Οκτάβιου Μερλιέ), είχε στεγαστεί, από το 1970 έως το 1985, η Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή (ΒΠΣ, γυμνάσιο και λύκειο), από τα αρχαιότερα διδακτήρια της χώρας μας, ιδρυθείσα το 1857-59 με κληροδότημα του εθνικού ευεργέτη Ιωάννου Βαρβάκη (1750-1825), από τα Ψαρά.

Το επιβλητικό νεοκλασικό οικοδόμημα είχε ανεγερθεί στην Κεντρική Αγορά –διατηρείται σήμερα μόνο η ονομασία Βαρβάκειος Αγορά–, αλλά πυρπολήθηκε στα Δεκεμβριανά του 1944 και έκτοτε είχε μείνει, επί σειρά ετών, φερέοικο. Στο συγκρότημα των οδών Αραχώβης, Πρασά και Βαλτετσίου –Παλαιά Γερμανική Σχολή– μεταφέρθηκε από την οδό Κωλέττη και λειτούργησε ανελλιπώς με 24 τμήματα, 960 άρρενες μαθητές, που φοιτούσαν κατόπιν αυστηρών εισαγωγικών εξετάσεων, και 40 καθηγητές, με μετεκπαίδευση και μεταπτυχιακές σπουδές. Στο διάστημα αυτό το σχολείο είχε ως διευθυντές δύο διακεκριμένους εκπαιδευτικούς, τον φιλόλογο - συγγραφέα Νικόλαο Σούλια και τη χαρισματική παιδαγωγό - φιλόλογο Πανώρια Ρέλια. Στον τρίτο όροφο ήταν και τα γραφεία του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως (αργότερα μεταφέρθηκαν στην οδό Μενάνδρου), με το οποίο ήταν συνδεδεμένη η ΒΠΣ, για την άσκηση των μετεκπαιδευμένων· ένας διετής επιμορφωτικός θεσμός καθηγητών μέσης εκπαίδευσης, με εισαγωγικές εξετάσεις, ο οποίος καταργήθηκε αλόγιστα από την Πολιτεία το 1984. Οι απόφοιτοι της ΒΠΣ αυτής της περιόδου, με ιδιαίτερη πρακτική παιδεία, αλλά με άριστη γνώση της ελληνικής γλώσσας, διέπρεψαν ως λαμπροί επιστήμονες σε όλους τους τομείς: Πολυτεχνικές και Ιατρικές Σχολές, Οικονομικές και Πολιτικές Επιστήμες, Τεχνολογικές Σπουδές. Σήμερα η ΒΠΣ στεγάζεται σε ιδιόκτητο οίκημα στο Παλαιό Ψυχικό, εκτός των ορίων του Δήμου Αθηναίων, και έχει μεικτοποιηθεί, παρά την αντίθετη βούληση του ευεργέτη της, ο οποίος προέβλεπε τη λειτουργία του σχολείου για άρρενες μαθητές στο κέντρο της πόλης των Αθηνών.

Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ.φ., Επίτιμος σχολικός σύμβουλος

Α) Κρατική ονομασία, όπως Δημοκρατία Σκοπίων ή Νέας Παιονίας, παράλληλα ονομασία μιας περιφέρειάς τους ως Μακεδονία. Γινόμαστε γείτονες αδελφικοί. Ενδεικτικά μόνο: 1. Θα έχουν παρόμοια με τη δική μας ονοματολογία-σχέση. Τα άλλα ανήκουν στην ιστορία. Αυτή δεν αλλάζει. 2. Ο Αριστοτέλης –έγραψε στην ελληνική, όχι σε κάποια μακεδονική(;) γλώσσα– θα χαρακτήριζε παράλογη την ανάδειξη του διαφορετικού, πια, επιμέρους, σε ενιαίο όλον-κρατική οντότητα, δηλ. Γιουγκοσλαβική Μακεδονία = Δημοκρατία της Μακεδονίας!

Β) Επιθετικός προσδιορισμός μόνο, όπως Μακεδονική Δημοκρατία Σκοπίων. Πραγματιστική ονομασία. Ικανοποιεί επαρκώς και τις δύο πλευρές. Αξιοπρόσεκτα της ονομασίας: 1. Aφαιρεί κάθε βάση, ώστε να εγείρονται τα γνωστά προβλήματα ενάντια στη δική μας αδιαμφισβήτητη ιστορικά και πολιτισμικά Μακεδονία. 2. Ειδικότερα, εξουδετερώνει αυτόματα οποιαδήποτε άμεσα ή έμμεσα επιθετική βλέψη-προπαγάνδα, οποτεδήποτε και από οποιονδήποτε θα μπορούσε να επιχειρηθεί. 3. Τα «αμαρτωλά σημεία» στο σύνταγμα της ΠΓΔΜ έμμεσα καταργούνται. Ασφαλώς, απαραίτητη η απάλειψή τους. Ετσι, εύκολα οδηγούνται και οι φανατικοί, εκατέρωθεν, σε συμφωνία.

Συνοπτικά, πέραν αφελών ψευδαισθήσεων, γίνεται φανερό: 1) Επιμονή Σκοπίων στον όρο «Μακεδονία» θα είναι αποκαλυπτική απαράδεκτων-προβληματικών προθέσεών τους. 2) Αν υποχωρήσουμε; Αυτοκαταδικαζόμαστε, απερίσκεπτα, αυτοκαταστροφικά… Το θέλουμε;

Νiκος Παπαδ'οπουλος, Καθηγ. ψυχολ. Παν/μίου (Κρήτη - Heidelberg), συγγραφέας

Εντίμως, ξέρατε ποιες ήσαν αι Λιταί;

Κύριε διευθυντά,

Η ερώτηση του κ. Γιάννη Λούλη («Καθημερινή», Σάββατο 23 - Κυριακή 24 Δεκ. 2017, σελ. 10), στον τίτλο του άρθρου του, ήταν αν υπάρχει ελπίδα με «αυτό» το κομματικό σύστημα, υπονοώντας ότι δεν φταίει αυτό καθαυτό το σύστημα, αλλά η κατάντια του, μετά τη λαίλαπα του Ανδρέα Παπανδρέου: Εκείνον τον εξουσιαστή, στο πρόσωπο του οποίου αναγνωρίζει τον κατ’ εξοχήν καταστροφέα της χώρας, ονομάζοντάς τον λαϊκιστή, πολωτικό και μοιραίο άνθρωπο.

Τον άνθρωπο όμως αυτόν, περιέργως χαρακτηρίζει ως «τον πιο ταλαντούχο πολιτικό όλης της μεταπολιτεύσεως». Αφήνει αινιγματικά όμως αδιευκρίνιστη τη λέξη «ταλαντούχος». Ταλαντούχος ως προς τι; Είναι βέβαιον ότι ο συγκεκριμένος εξουσιαστής διέθετε εξαιρετική ευφυΐα εκ φύσεως. Αλλά από μόνη της η ευφυΐα, όπως και οι γνώσεις από μόνες τους, δεν συνιστά και αρετήν. Εξαρτάται από το πώς θα χρησιμοποιηθούν όλα αυτά από μία «χαρισματική προσωπικότητα», όπως τον ονομάζει λίγο πιο κάτω.

Αλλά και η λέξη «χαρισματική» ως περιέχουσα κατά κύριο λόγο τη γοητεία, τη σαγήνη, την έλξη, το θέλγητρο και τη διανοητική μέθη, οδηγεί μετά βεβαιότητος στη σύγχυση των φρενών, στο πάρσιμο της λογικής και την πλάνη. Αυτό που οι πρόγονοί μας έλεγαν Ατη: Μια κατώτερη εφιαλτική θεότητα που ακολουθείτο πάντοτε από απερίσκεπτες πράξεις και παρεκτροπές και τελικώς επέφερε την Τίσιν (=την καταστροφή, τη συμφορά). Ο Ομηρος όμως μας είχε υπενθυμίσει, ότι πίσω από την ολέθρια Ατη ακολουθούσαν και οι αδελφές της, κόρες του Διός και αυτές, «αι Λιταί», που ήσαν η προσωποποίηση των ικεσιών, των δεήσεων και των προσευχών της μετανοίας των συντετριμμένων και καταρρακωμένων θνητών. Οι ρυτιδιασμένες και βραδυπορούσες αυτές θεότητες επανέφεραν την τάξη, θεραπεύοντας τις πληγές που είχε προξενήσει η κακούργα η αδερφή τους.

Οι ευεργετικές όμως αυτές θεότητες έρχονταν λίγο πριν από την οριστική, την τελειωτική και την ανέκκλητη συντριβή, και μόνον υπό μία προϋπόθεση: Επρεπε να προσκληθούν...
Δεν είναι επιστροφή στο παρελθόν όλα αυτά. Αν και θυμίζουν οπισθοπορία, εντούτοις είναι απλώς μια προσπάθεια για συσπείρωση, πριν από το σωτήριο άλμα.

Θέμος Γκουλιώνης, Οφθαλμίατρος, Ναύπλιο