ΠΕΝΤΕ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΡΙΨΗΣ ΤΟΥ ΡΩΣΙΚΟΥ "Su-24" ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ....

Από το ημερολόγιό μου στο fb

προ πέντε ετών...

Το ξανθό γένος: Του Θεόδωρου Πάγκαλου 

Οι Τούρκοι εμφανίστηκαν νωρίς στον προθάλαμο της ιστορίας. Με τη μια ή την άλλη μορφή εγκατέλειπαν την Κεντρική Ασία μαζί με τα κοπάδια τους. Οι νομάδες ακολουθούν την κατάσταση που δημιουργείται στα βοσκοτόπια από τα δικά τους ζώα ή από τα ζώα γειτονικών πληθυσμών. Πολλές φορές, όμως, ακολουθούν και φήμες, οράματα και ελπίδες, δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες, που φτάνουν μέχρι τα αυτιά τους. Τα κίνητρα αυτών των μετακινήσεων ήταν βασικά δύο: η βόσκηση και η λεηλασία. 

Οταν είχα επισκεφθεί ως υπουργός Εξωτερικών το Ουζμπεκιστάν, μου έκανε την τιμή να με δεχθεί ο πρόεδρος Καρίμοφ. Παλαιό στέλεχος της KGB, παλαιός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης για το Ουζμπεκιστάν, είχε εκλεγεί πανηγυρικά πρόεδρος της χώρας και ασκούσε με χαλύβδινη πυγμή τα καθήκοντά του. Σε μια στιγμή με κοίταξε με μειδίαμα και με ρώτησε: «Κύριε υπουργέ, δεν με θεωρείτε Τούρκο;». Ηξερα, βέβαια, ότι οι Ουζμπέκοι μιλούν, ως ιδιαίτερη γλώσσα, μια τουρανική διάλεκτο, κάποιου είδους τουρκικά δηλαδή. Απάντησα στον Καρίμοφ, ο οποίος εξάλλου σταθερά συνεννοείτο με τους επιτελείς του και μιλούσε και σε εμένα μέσω μεταφραστή στα ρωσικά, «Βεβαίως δεν σας θεωρώ Τούρκο, κ. πρόεδρε. Οι Ουζμπέκοι είναι ιδιαίτερο έθνος. Οι Γάλλοι, οι Ισπανοί, οι Ιταλοί και οι Πορτογάλοι μιλούν παραπλήσιες γλώσσες. Δεν είναι, όμως, το ίδιο έθνος». Το πρόσωπο του Καρίμοφ έλαμψε. «Ξέρετε», μου είπε, «όταν προ ημερών είχε έρθει εδώ ο πρόεδρος της Τουρκίας κ. Ντεμιρέλ με αγκάλιασε και με προσφώνησε “αδερφέ μου Τούρκο”. Του απάντησα τότε εγώ: “εσύ είσαι ο αδερφός μου Ουζμπέκος, γιατί οι Ουζμπέκοι στη μυθολογία κατοικούσαν σε 12 γιούρτες. Η μία από αυτές είναι οι Οσμανλίδες, από τους οποίους προέρχεσαι εσύ και οι σύγχρονοι Τούρκοι. Εγώ έχω τις άλλες 11 γιούρτες. Αρα εσύ είσαι αδερφός μου Ουζμπέκος και όχι εγώ αδερφός σου Τούρκος”». 

Την εποχή εκείνη (δεκαετία του ’90) το μεγάλο σχέδιο της τουρκικής ηγεσίας ήταν η ολοκλήρωση του τουρανικού ονείρου. Η ανάπτυξη δηλαδή μιας ισχυρής επιρροής που θα δημιουργούσε προνομιακές σχέσεις μεταξύ της «μητέρας πατρίδας» και των λαών που είχαν μείνει πίσω στην Κεντρική Ασία (Ουζμπέκοι, Καζάκοι, Τουρκμένοι, Αζέροι και διάφοροι άλλοι που κατοικούσαν στις παρυφές του Καυκάσου). Το σχέδιο αυτό, οιονεί ιμπεριαλιστικής εξάπλωσης της Τουρκίας και αποκοπής των λαών αυτών από το μέχρι πρότινος σοβιετικό παρελθόν τους, ήταν αδύνατο. Ούτε η οικονομική ισχύς της Τουρκίας, όσο κι αν πήγαιναν καλά τα πράγματα, ούτε οι ιδεολογικές και τεχνολογικές της ικανότητες θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση μιας τέτοιας εξάπλωσης. 

Η Ρωσία βγαίνει από τον Μεσαίωνα με τις μεγάλες μάχες με τους Τατάρους Τούρκους, οι οποίοι τελικά απωθήθηκαν στα βάθη της Κριμαίας και τιμωρήθηκαν από τους κομμουνιστές με εξορία στα βάθη της Κεντρικής Ασίας. Οι Τάταροι είχαν πραγματοποιήσει σε ευρύτατη κλίματα εγκλήματα εναντίον του Ρώσου χωρικού με δολοφονίες, βιασμούς και κλοπή παιδιών, καθώς και εφαρμόζοντας, αφού αφαιρούσαν ό,τι τους φαινόταν καταναλώσιμο, την πολιτική της καμένης γης σε μεγάλο μέρος της Ουκρανίας και της Νότιας Ρωσίας. Από εκεί και πέρα δημιουργείται μια ιστορική συνάφεια ανάμεσα στη Ρωσία και στην Τουρκία, που δεν διαψεύστηκε ποτέ από την εξέλιξη των γεγονότων. 

Σε αυτή τη μακρά περίοδο των τεσσάρων τελευταίων αιώνων κάθε φορά, χωρίς εξαίρεση, που η Τουρκία έρχεται σε σύγκρουση με τη Ρωσία, οι συνέπειες είναι βαρύτατες για τη γείτονα χώρα. Η Ρωσία είχε πελάτες στα Βαλκάνια. Σταθερούς, που είχαν επιλεγεί αρχικά με βάση τον πανσλαβισμό, όπως τους Βουλγάρους και τους Σέρβους. Μονομερώς οι Ελληνες θεωρούσαν ότι υπάρχει μια ιδιαίτερα στενή σχέση που συνδέει τους Ορθοδόξους Χριστιανούς. Το ξανθό γένος ήταν η μεγάλη ελπίδα των υποδουλωμένων Ελλήνων και η αναμονή του πότε επιβραβευόταν και πότε όχι. Είναι γνωστές οι ιστορίες και δεν θα ήθελα να τις επαναλάβω λεπτομερώς εδώ. Οι υπόδουλοι συχνά απογοητεύτηκαν και μερικές φορές αισθάνθηκαν ότι προδόθηκαν από την τσαρική ρωσική ηγεσία. Π.χ. στα Ορλωφικά. Αλλες πάλι φορές η Ρωσία παρείχε έμμεσα χείρα βοηθείας ή αποδοκίμαζε, ανάλογα με τα συμφέροντά της, τις ελπίδες των εξεγερμένων. Οπωσδήποτε να μην ξεχνάμε ότι χωρίς τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας στην Οδησσό, τον Πρίγκιπα, Στρατηγό της Ρωσίας Υψηλάντη και τον πρώτο μας Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, η Ελλάδα δεν θα είχε τη μορφή που έχει σήμερα ή αν είχε ακολουθήσει την ίδια πορεία θα το είχε κάνει με μεγάλη καθυστέρηση. 

Από την άλλη πλευρά, αν ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι δεν χαρακτήριζαν «εθνικοαπελευθερωτικό» το κίνημα του Κεμάλ Ατατούρκ και αν δεν τον ενίσχυαν ποικιλοτρόπως, θεωρώντας την παρουσία των Ελλήνων στη Μικρά Ασία «ιμπεριαλιστική επιδρομή», ίσως ο Κεμάλ να νικούσε κάποτε αλλά όχι στους ρυθμούς και στην έκταση που αυτό συνέβη. Η εγκατάλειψη της Αρμενίας και του Πόντου από τα σοβιετικά στρατεύματα οδήγησε στη γνωστή γενοκτονία τους δύο αυτούς χριστιανικούς πληθυσμούς. 

Η ανθρωπότητα είναι κατάπληκτη μπροστά στην πράξη του ηγέτη της Τουρκίας Ερντογάν. Εχω έναν Τούρκο φίλο, που έχει μια εξαιρετική θέση στην τουρκική διανόηση και επιμένει ότι ο Ερντογάν δεν είναι στα καλά του. Θεωρεί μάλιστα ότι αυτό συμβαίνει με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Μεγαλομανής ο αφέντης της Τουρκίας έχει στραφεί προς την έμμονη ιδέα ότι αυτός θα είναι ο νέος Χαλίφης του Ισλάμ, εκπρόσωπος του Αλλάχ επί της γης και συνεχιστής του έργου του Μωάμεθ. Καταλαβαίνετε ότι, αν κάτι τέτοιο συμβαίνει, η εσωτερική τάξη στην Τουρκία θα υποστεί αλλεπάλληλα πλήγματα. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς την οργανωμένη και εσκεμμένη επίθεση «πισώπλατα» εναντίον ενός απαρχαιωμένου ρωσικού αεροπλάνου, που δεν είχε καμιά ελπίδα να αντεπεξέλθει και που δεν είχε διαπράξει καμία παραβίαση, όπως τελικά φαίνεται; 

Οι συνέπειες είναι ορατές. Συμμαχικά αεροπλάνα θα ισοπεδώσουν το ISIS και όλα τα εδάφη που κατέχει. Η Τουρκία θα χάσει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το φυσικό αέριο που απολάμβανε από τη Ρωσία σε προνομιακές τιμές. Θα υποστεί πλήθος εξευτελισμούς σε όλους τους διεθνείς χώρους που θα τολμά να εμφανίζεται. Το χειρότερο από όλα περίπου 3,5 εκατομμύρια τουρίστες, που κάθε χρόνο διάλεγαν την Τουρκία για να πραγματοποιήσουν εκτός από τις τουριστικές τους δαπάνες και μεγάλες αγορές λαθρεμπορικού χαρακτήρα, δεν πρόκειται να επανέλθουν. 

Είμαστε έτοιμοι να ζήσουμε μέσα σε αυτή τη νέα πραγματικότητα; Θα είναι κρίμα, αν μέσα σ’ αυτή την κοσμογονία, που έχει προκληθεί από τα τελευταία γεγονότα, η Ελλάδα συνέχιζε τον δρόμο της πνευματικής και πολιτικής υπανάπτυξης με μέσα ενημέρωσης που προτείνουν συστηματικά στον κόσμο έναν καθημερινό σε βάρος ενός μηνιαίου ορίζοντα και ως μέθοδο ανταλλαγής απόψεων στις τηλεοράσεις το φωναχτό ξεκατίνιασμα μέσα και έξω από το κόμμα. 

* Ο κ. Θεόδωρος Πάγκαλος είναι πρώην υπουργός.

                                             "Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 29/11/15

Ο υπερόπτης Σουλτάνος: Το λέξη Παπαχελά

Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πέντε Τούρκους πρωθυπουργούς. Ο καθένας είχε το στυλ του, αλλά κανείς δεν προέβαλλε τη «ζωώδη δύναμη» του Ταγίπ Ερντογάν. Ο Ετσεβίτ ήταν ένας περίεργος συνδυασμός πολιτικού και διανοουμένου, ο οποίος ένιωθε ενοχές για την εισβολή στην Κύπρο και προσπαθούσε πάντοτε να αποδείξει ότι είναι υπέρμαχος των καλών ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η Τσιλέρ ήταν απλώς αλαζών και άσχετη, γι’ αυτό και εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή. Ο Γιλμάζ ήταν ένας άχρωμος, «γκρίζος» πολιτικός και όμηρος του βαθέος κράτους και της γραφειοκρατίας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μία συνέντευξη μαζί του. Οταν έφτασε η ώρα να συζητήσουμε για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, κάποιος που στεκόταν πίσω μου του έδειχνε ένα χαρτί. Διέκοψε τη ροή της συνέντευξης και μου είπε: «Α ναι, να μην ξεχάσω, υπάρχει και το πολύ σοβαρό θέμα των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο». Το βαθύ κράτος είχε υπαγορεύσει το πρόσθετο, εκτός σειράς, σχόλιο. Ο Ντεμιρέλ ήταν μια «αλεπού» παλαιάς κοπής, ευγενής, «πασάς», αλλά και πολύ εξοικειωμένος με τον δυτικό τρόπο συνδιαλλαγής, μια τουρκική εκδοχή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Ο Ερντογάν είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Την πρώτη φορά που τον συνάντησα, ήταν στο πλαίσιο μιας συνάντησης του «Νταβός» στη Νέα Υόρκη, το 2002. Καθόταν σε ένα τραπέζι με δύο συνεργάτες του και παρακολουθούσε αμίλητος. Δεν μιλούσε αγγλικά και όλοι ψιθύριζαν γύρω του: «Αυτός είναι ο ανερχόμενος ισλαμιστής Τούρκος πολιτικός, έχει πολύ μέλλον». Την επόμενη φορά που τον συνάντησα ήταν στα γραφεία του κόμματός του, σε μια φτωχική γειτονιά στην Κωνσταντινούπολη. Το κτίριο έμοιαζε με εργατική πολυκατοικία. Ο ίδιος ήταν μαζεμένος, περιοριζόταν σε πολύ γενικόλογες απαντήσεις και δεν έμοιαζε να τον ενδιαφέρει και πολύ η Ελλάδα ως θέμα. Πέρασαν πάλι μερικά χρόνια και τον συνάντησα για μια συνέντευξη στο περιθώριο του Νταβός. Ηταν πολύ διαφορετικός. Δεν είχε καθόλου υπομονή, άρχιζε να κοιτάζει αυστηρά στις δύσκολες ερωτήσεις και ήταν σαφές πλέον ότι ήταν «Σουλτάνος» κανονικός και με τη βούλα. Οι επιτελείς και οι αυλικοί τον αντιμετώπιζαν με δέος και λίγο φόβο. Η συνέντευξη διεκόπη σχετικά πρόωρα. Δεν ήμουν σίγουρος αν ήταν επειδή, όπως μου ελέχθη, δεν προλάβαινε να πετάξει το ελικόπτερο έως το αεροδρόμιο της Ζυρίχης ή αν οι ερωτήσεις πέρασαν μια αόρατη κόκκινη γραμμή.

Η τελευταία φορά που τον είδα ήταν στα γραφεία του κόμματός του στην Πόλη. «Ουάου», που θα έλεγε κι ένας πρώην υπουργός. Πόσο μεγάλη ήταν η διαφορά από εκείνη τη συνάντηση στη φτωχογειτονιά όπου βρίσκονταν τα παλιά γραφεία. Το κτίριο έμοιαζε περισσότερο με ξενοδοχείο τύπου Ritz Carlton παρά με κομματικό αρχηγείο: μπουαζερί παντού, ψηλοτάβανα δωμάτια και βαριές κουρτίνες που ταίριαζαν σε παλάτι.

Η αυλή και το επιτελείο είχαν αυγατίσει εντυπωσιακά. Το ίδιο και η έλλειψη υπομονής και συγκέντρωσης από την πλευρά του. Οι απαντήσεις έμοιαζαν με μονολόγους του Φιντέλ Κάστρο. Οταν η ερώτηση δεν του άρεσε, έβλεπες τη δυσφορία στο πρόσωπό του. Εφυγα από εκεί πολύ προβληματισμένος. Είχα ακούσει από Τούρκους και Δυτικούς φίλους πόσο έχει αλλάξει ο «πασάς», ότι η υπεροψία του είναι ανεξέλεγκτη και ότι βλέπει τον εαυτό του σε ρόλο νεοοθωμανού ηγέτη. Ορισμένοι απέδιδαν, μάλιστα, τα νεύρα, την έλλειψη υπομονής και την αλαζονεία και στα φάρμακα που έπαιρνε τότε λόγω ενός σοβαρού προβλήματος υγείας.

Στο νέο παλάτι δεν έχω πάει. Από τις φωτογραφίες, πάντως, και από τον αριθμό των φίλων Τούρκων δημοσιογράφων που έχουν χάσει τη δουλειά τους, καταλαβαίνω ότι ο Ερντογάν που πρωτογνώρισα, φοβισμένος και περιθωριακός το 2002, έχει αλλάξει ακόμη περισσότερο. Με ό,τι αυτό σημαίνει.

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 29/11/15

Τα νέα Ρωσοτουρκικά: Του Κώστα Ιορδανίδη

Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία υπήρξαν πάντα προβληματικές. Από τα μέσα του 16ου αιώνα έως την Εκστρατεία του Καυκάσου (1914-18) έχουν καταγραφεί δώδεκα πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ της Τσαρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μόνον όταν οι δύο αυτοκρατορίες κατέρρευσαν, οι «δυνάμεις ανατροπής» που κατέκτησαν την εξουσία συνεργάσθηκαν για ικανό διάστημα, όταν οι Μπολσεβίκοι ενίσχυσαν τον Μουσταφά Κεμάλ με όπλα και χρυσό στον πόλεμό του εναντίον της Ελλάδος.

Στη μακρά περίοδο της παρακμής η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε τη σταθερή υποστήριξη της Βρετανίας και από τα μέσα του περασμένου αιώνα εγγυητής της ασφαλείας και της ακεραιότητος της Τουρκίας υπήρξε το ΝΑΤΟ. Με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ευρώπη, οι σχέσεις της Μόσχας με την Αγκυρα αναπτύχθηκαν αλματωδώς. Σήμερα η Ρωσία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, καλύπτει το 60% των ενεργειακών της αναγκών, και η χώρα αυτή είναι ο πρώτος προορισμός των Ρώσων τουριστών.

Ολα αυτά καθώς επίσης και επενδύσεις πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων διακυβεύονται επειδή η Αγκυρα κατέρριψε ένα ρωσικό πολεμικό αεροσκάφος, διότι, κατά τους ισχυρισμούς της, παραβίασε τον τουρκικό εναέριο χώρο για δέκα επτά δευτερόλεπτα.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ένας αυταρχικός ηγέτης, εθνικιστής δίχως καμία αμφιβολία, απρόβλεπτος στις αντιδράσεις του –όπως και ο Ρώσος ομόλογός του άλλωστε, ο κ. Βλαντιμίρ Πούτιν– αλλά ασφαλώς δεν είναι αφελής.

Ο χάρτης νοτίως της Τουρκίας –στο Ιράκ και στη Συρία συγκεκριμένα–, όπως διαμορφώθηκε με τη Συμφωνία της Λωζάννης και της Αγκυρας, αλλάζει. Οι παραδοσιακοί σύμμαχοι της Τουρκίας σε μία προσπάθεια να επιβάλουν την τάξη στο χάος που προέκυψε λόγω των παρεμβάσεών τους στην περιοχή ενισχύουν τους Κούρδους – θανάσιμους εχθρούς της τουρκικής εδαφικής ακεραιότητος. Οι επιδιώξεις των Μεγάλων Δυτικών Δυνάμεων δεν εναρμονίζονται πλέον με εκείνες της Τουρκίας και λειτουργούν ενίοτε υπονομευτικά για τα συμφέροντα της Αγκυρας τόσο στην περιφέρεια όσο και στο εσωτερικό της χώρας.

Ο κ. Ερντογάν δεν ήταν δυνατόν να έλθει σε ανοικτή ρήξη με τη Δύση επειδή συνεργάζεται με τους Κούρδους, ούτε και προσδοκούσε μία ένθερμη υποστήριξη του ΝΑΤΟ όταν αποφάσισε να εφαρμόσει τους κανόνες εμπλοκής που είχαν ως συνέπεια την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους. Αγνοούμε τη στρατηγική του Τούρκου προέδρου· ήταν μία απόφαση υψηλού κινδύνου, αλλά δεν ήταν παρορμητική. Υπάρχουν όμως δεδομένα που δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει.

Κατ’ αρχήν η έντονη αντιπαλότης κυρίως των ΗΠΑ με τη Ρωσία του κ. Πούτιν· οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η πρωτοβουλία του Γάλλου προέδρου κ. Φρανσουά Ολάντ για τη δημιουργία «μεγάλου συνασπισμού» υπό την ηγεσία του· η έντονη στρατιωτική δραστηριοποίηση της Ρωσίας στη Συρία, με συνέπεια την ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων. Ολα αυτά ενδέχεται να καταστήσουν την Τουρκία στρατηγικό εταίρο πρώτης τάξεως με λόγο ισχυρό στην αναδιάταξη της περιοχής.

Αλλά ο κ. Ερντογάν δεν είναι ο μόνος παίκτης. Υπάρχει και ο κ. Πούτιν, που ενώ δεν τρέφει ψευδαισθήσεις για αποκατάσταση του «σοβιετικού μεγαλείου», διατηρεί το δικαίωμα παρεμβάσεως στην περιοχή ζωτικών συμφερόντων της χώρας του. Το απέδειξε επιτυχώς στη Γεωργία, στην Ουκρανία με την προσάρτηση της Κριμαίας και το επιχειρεί σήμερα στη Συρία, ενώ η Δύση αυτοψυχαναλύεται.

"Επένδυση", 29/11/15

Η γεωπολιτική του σχίσματος Τουρκίας - Ρωσίας μάς ευνοεί...: Της Ζέζας Ζήκου

Προσθέστε στην αναμέτρηση ισχύ­ος Ερντογάν - Πούτιν στη Μέση Ανατολή το συγκρουσιακό διε­θνές εμπόριο, που παίρνει φωτιά με την εμπορική ρωσοτουρκική σύγκρουση και τον ακήρυκτο συναλλαγματικό πόλεμο, και θα καταλάβετε τι εστί γεωπολιτικό πανδαιμόνιο. Ποιος θα κερδίσει αυτό το παιχνίδι; Μένει να δούμε. Αλλά ο Ομπάμα (NATO και λοι­ποί...) μοιάζει λίγο σαν τον βασιλιά Κνουτ, που διατάσσει τη θάλασσα να καλμάρει. Ο Βίκινγκ βασιλιάς της Δανίας, Νορβηγίας, Αγγλίας και μέρους της Σουηδίας Canute ή Cnut the Great, 995-1035, σύμφωνα με τον χρονικογράφο του 11ου αιώνα Henry of Huntingdon, διέτασσε την παλίρροια να σταματήσει, για να μη βραχεί η βασιλική του ενδυμασία. Με αυτά τα δεδομέ­να, η νέα «ανταρσία» του Ερντο­γάν αποτελεί ενδιαφέρον προ­ανάκρουσμα των τεκτονικών δονήσεων. Αυτό που στοιχειώνει την Τουρκία και όσους συμμε­ρίζονται τις απόψεις της είναι η ενίσχυση γεωπολιτικής συμμα­χίας της Δύσης με τη Ρωσία για την ολική εξόντωση του ISIS και την καταστροφή του «ισλαμικού χαλιφάτου».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ του «ισλα­μικού χαλιφάτου», στις περιοχές που τελούν υπό τον έλεγχο του στη Συρία και στο Ιράκ, οι τζιχαντιστές ανακοίνωσαν ότι διαρρηγνύουν την αγγλογαλλική συμφωνία του 1916 για τον καταμε­ρισμό των ζωνών επιρροής στη Μέση Ανατολή μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με τίτλο το «Τέλος της Σάικς-Πικό» (σ.σ.: η συμ­φωνία του 1916) ανακοίνωσαν στο ίντερνετ το «Ισλαμικό Κράτος» για να απαλειφθεί κάθε γεωγραφικός προσδιορισμός και όρισαν τον ηγέτη τους Αμπού Μπακρ Αλ-Μπαγκντάντι «χαλίφη» και, κατά συνέπεια, «ηγέτη των μουσουλμάνων» σε ολόκληρο τον κόσμο. Από τον θάνατο του Μωάμεθ, ο χαλίφης είναι ο διάδοχος του προφή­τη και «εμίρης των πιστών» του μουσουλμανικού κόσμου. Το καθεστώς αυτό εξέλιπε μετά τη διά­λυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το «Ισλα­μικό Κράτος» ξεκίνησε την εμφύλια σύγκρουση με το σιιτικό τόξο, αρχικώς υπό την αιγίδα της Δύσης και των συμμάχων της μοναρχιών του Κόλπου και της Τουρκίας, κι έχει πλέον εξελιχθεί σε ανεξέλεγκτο εφιάλτη. Τροφός των σιιτών είναι πάντα το Ιράν και των σουνιτών παρφίένει κυρί­ως η Σαουδική Αραβία. Οι τζιχαντιστες είναι σουνίτες Βαχαβίτες, όπως οι Σαουδάραβες βασιλείς.

ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ, πάντως, αυτή η σύγκρουση ευ­νοεί εμάς και τους Κούρδους. Ομως και ο Ομπάμα ευνοείται από ενδεχόμενο γκρέμισμα του α­γωγού «Turkish Stream», δηλαδή του σχεδίου των Πούτιν/Ερντογάν, με την ίδια ακρι­βώς στόχευση του «South Stream», να παρακάμψει την «προβληματική» Ουκρανία, μεταφέροντας από το 2019 και μετά 63 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου ετησίως στην Κεντρική Ευρώπη μέσω της Μαύρης θάλασσας. Κυρίως, ανακουφίζει εμάς από τη βίαιη αντίδραση των ΗΠΑ στην προέκταση του «Turkish Stream» προς την Ελλάδα. Αντίδραση που συνδέ­εται με την πάγια θέση των ΗΠΑ για σταδιακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο, που καλύπτει σήμερα το 30%-35% των συνολικών αναγκών της σε αέριο.

Ο ΔΑΙΜΟΝΙΟΣ ΠΟΥΤΙΝ κάνει ένα άλμα δυναμικής επιστροφής στη Μέση Ανατολή, μια κρίσιμη γεωστρατηγική ζώνη στην οποία για μεγάλο διάστη­μα κρατούσε χαμηλό προφίλ. Ε­χοντας ήδη στενές σχέσεις με τη Συρία και το Ιράκ, η Μόσχα εμφα­νίζεται τώρα ως το βασικό στήριγ­μα του «οπτικού τριγώνου», που περιλαμβάνει, φυσικά, και το Ιράν, την ισχυρότερη κορυφή του. Η ι­σχύς του άξονα Παρίσι - Βερολίνο - Μόσχα είχε υποχωρήσει ραγδαία λόγω της Ουκρανίας σε σχέση με την ακμή του το 2003, όταν οι προσπάθειες των ΗΠΑ να εγκρίνει το Συμβούλιο Ασφαλείας του OHE την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 νικήθηκαν από τη Γαλλία και τη Γερμανία. Ο εφιάλτης αυτός για την Τουρκία, που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια και όχι χωρίς λόγο, επα­νήλθε. Μια τέτοια συμμαχία έχει γεωπολιτικό νόημα, τόσο για τη Γερμανία/Γαλλία, όσο και για τη Ρωσία. Και στη γεωπολιτική, αυτό. που έχει νόημα είναι ότι η επιμονή σε ιδεολογικές διαφο­ρές επηρεάζει πολύ λίγο. Οι γεωπολιτικές επιλο­γές μπορούν να επηρεάζονται και να τροποποι­ούνται από τα άτομα που είναι στην εξουσία, αλλά η πίεση των μακροπρόθεσμων εθνικών συμ­φερόντων παραμένει ισχυρή. Στη δυσχερέ­στερη θέση όλων βρίσκεται η Τουρκία, δεδομένων των τακτικών επιλογών της στον συριακό εμφύλιο πόλεμο και στο «ι­σλαμικό χαλιφάτο», αλλά και των στενών, σε βαθμό εξαρτήσεως, οικονομικών σχέσεων με τη Ρωσία.

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΣΟΒΑΡΕΣ ανακατατάξεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή προοιωνίζεται και η πρόσφατη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα μεταξύ εξι μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλ­λία και Γερμανία) και του Ιράν. Η τελική συμφωνία της Βιέννης αφαιρεί μια από τις πιo επικίνδυνες εστίες έντασης στην ηφαιστειακή ζώνη της Μέσης Ανατολής. Η συμφωνία με το Ιράν του Μπαράκ Ομπάμα βασίστηκε σε μια τολμηρή προεκλογική υπόσχεση: Ο ευφυής μαύρος ηγέτης υποσχέθηκε ότι θα είναι ο αντι-Μπους, ο πρόεδρος που θα τερμάτιζε όχι μόνο τον πόλεμο στο Ιράκ, αλλά και ολόκληρη την υπερεπιθετική εξωτερική πολιτική των νεοσυντηρητικών ιεράκων, που τόσο είχε κοστίσει -σε χρήμα, ανθρώπινες ζωές και ηθικό κύρος- στην αμερικανική υπερδύναμη. Το στοίχημα κερδήθηκε και η υπόσχεση του Ομπάμα εκπληρώθηκε. Να επισημανθεί ότι η σημασία της συμφωνίας της Βιέννης παραλληλίζεται από Αμε­ρικανούς αναλυτές, όπως ο Ντέιβιντ Σάνγκερ τωρ «New York Times», με το ιστορικό άνοιγμα των Νίξον-Κίσινγκερ στην Κίνα του Μάο Τσετουνγκ. Ωστόσο, στο πρόσωπο του Ιράν η Αμερική βρίσκει έναν δύστροπο μεν, πλην πολύτιμο αρωγό εκεί όπου υπάρχει σύγκλιση συμφερόντων, όπως στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στον αγώνα εναντίον του «Ισλαμικού Κράτους».

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΥΧΑΙΑ η αρνητική διπλωματική α­ντίδραση της Αγκυρας για την προσέγγιση ΗΠΑ - Ιράν. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλβούτ Τσαβούσογλου καλωσόρισε μεν τις προοπτικές που ανοίγει για τις τουρκικές επιχειρήσεις η ανα­μενόμενη άρση των κυρώσεων στο γειτονικό του Ιράν, δεν παρέλειψε όμως να σημειώσει τις ανη­συχίες του για τον ρόλο που θα παίξει μια ενδυ­ναμωμένη Ισλαμική Δημοκρατία στη συριακή κρίση. Οι δύο χώρες βρίσκονται σε αντίπαλα στρα­τόπεδα, με το Ιράν να αποτελεί τον ισχυρότερο υποστηρικτή του Σύρου προέδρου Μπασάρ Ασαντ και την Τουρκία να ενισχύει τους σουνίτες αντικαθεστωτικούς αντάρτες. Ο αναλυτής της τουρ­κικής εφημερίδας «Ηurriyet» Μουράτ Γετκίν γρά­φει ότι η ρήξη ΗΠΑ - Ιράν μετά την επανάσταση που ανέτρεψε το καθεστώς του σάχη, το 1979, ενίσχυσε το γεωπολιτικό ειδικό βάρος της Τουρκίας στην περιοχή ως βασικού προγεφυρώματος των δυτικών συμφερόντων. Αντί­στοιχα, η πορεία εξομάλυνσης στις αμερικανοϊρανικές σχέσεις αναπόφευκτα θα αλλάξει στο μέλλον τους περιφερειακούς συσχετισμούς δύναμης κατά της Αγκυρας.

36 ΧΡΟΝΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑΣ

Ασφαλώς, ΗΠΑ και Ιράν δεν θα γίνουν ξαφνικά αδελφικοί φίλοι ενταφιάζο­ντας εν μία νυκτί 36 χρόνια αντιπα­λότητας. Την ώρα που στη Λωζάννη πανηγύριζαν την ι­στορική συμφωνία για το φονικό πυ­ρηνικό πρόγραμμα, στην Υεμένη η Σαουδική Αραβία, με την ανοχή, αν όχι και την παρότρυν­ση, των Αμερικα­νών, βομβάρδιζε α­νηλεώς τους σιίτες αντάρτες, συμμά­χους του Ιράν, που έχουν καταλάβει την πρωτεύουσα. Με αφορμή την κρίση της Υεμένης, τα ισχυρότερα σουνιτικά κράτη της περιοχής, συμπερι­λαμβανομένης της Σαουδικής Αραβί­ας, της Αιγύπτου και της Ιορδανίας, δημιουργούν δύνα­μη ταχείας επέμβα­σης, ένα είδος «αραβικού ΝΑΤΟ», ε­νώ Ιράκ, Συρία και Λίβανος τείνουν να συμπράξουν σε ένα «οπτικό τόξο» με ε­πικεφαλής το Ιράν. Αλλά ο κυριότερος παράγοντας αβεβαιότητας βρίσκε­ται ίσως μέσα στο ίδιο το Ιράν. Το ε­ρώτημα που τίθε­ται είναι από πού θα αντλεί νομιμο­ποίηση το σημερι­νό ισλαμικό καθε­στώς, από τη στιγ­μή που θα έχει ε­κλείψει η ορατή ε­ξωτερική απειλή του «μεγάλου σα­τανά», και το Ιράν, με την εκτεταμένη μεσαία τάξη και τη μορφωμένη δυτι­κότροπη νεολαία, θα γίνει μια «κανο­νική» χώρα;

 

                                                   "ΕΣΤΙΑ", 28-29/11/15

Εκθέτουν αλλήλους: Του Ευθ. Π. Πέτρου 

ΛΙΓΕΣ ημέρες μετά την κατάρριψη του ρωσικού μα­χητικού Su-24 από την Τουρκία, η ψύχραιμος ανάλυσις των γεγονότων και των αντιδράσεων των δύο πλευρών μπορεί να μας οδηγήσει σε χρήσιμα συμπε­ράσματα. Εάν δεν αρκεσθούμε στην επιφανειακή θεώρηση των πραγμάτων θα διαπιστώσουμε ότι η τροπή την οποία έχουν λάβει τα πράγματα δεν ευνοεί κανένα των δύο αμέσως εμπλεκομένων. Ούτε την Τουρκία, η οποία φέρει την πρωταρχική ευθύνη, ούτε όμως και την Ρωσία, η οποία στην συγκεκριμέ­νη περίπτωση εδέχθη μίαν απρόκλητη και εν πολλοίς αδικαιολόγητη επίθεση.

Είναι γεγονός ότι ουδεμία εκ των δύο χωρών ενερ­γεί στο έδαφος ή τον εναέριο χώρο της Συρίας ακριβώς όπως θα επέβαλλαν οι κανόνες της διεθνούς νομιμότητος. Οι Ρώσοι αναλίσκονται σε επιθέσεις εναντίον των φυλών πού διάκεινται εχθρικά προς το καθεστώς Άσσαντ, ενώ ελάχιστα πλήγματα έχουν επι­φέρει κατά του ISIS. Γιά τον λόγο αυτό άλλωστε ομιλούν γιά πόλεμο κατά των τρομοκρατών, περιλαμβά­νοντας σε αυτήν τήν κατηγορία όλους όσοι μάχονται γιά την ανατροπή του καθεστώτος της Δαμάσκου.

Οι Τούρκοι, από την άλλη πλευρά, εξαντλούν την μαχητική τους δυνατότητα πλήττοντας τους Κούρ­δους, ενώ διενεργούν τεραστίας εκτάσεως λαθρεμπό­ριο πετρελαίου προς όφελος του ISIS. Μπορεί τα γεγονότα αυτά μέχρι πριν λίγες ημέρες νά αποτελούσαν κοινό μυστικό, πλέον όμως η πραγματικότης τα έφερε στην επιφάνεια, σιγά-σιγά δε αποκαλύπτονται και λε­πτομέρειες τις οποίες διακρίνει ο προσεκτικός παρα­τηρητής στις αλληλοκατηγορίες πού έχουν εκτοξεύ­σει οι δύο χώρες.

Ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, εξ άλλου, είναι η οικονομική αλληλεξάρτησις Ρωσίας-Τουρκίας. Πέρα από σχέδια όπως ό περίφημος αγωγός πού έχουν συ­ζητήσει, υπάρχουν και τρέχουσες οικονομικές συναλλαγές, οι οποίες είναι πολύ πραγματικές. Η απότομη διακοπή τους θα δημιουργήσει πολύ σοβαρά προβλή­ματα στις οικονομίες και των δύο χωρών.

Γνωστόν είναι ότι η Ρωσία αποτελεί τον κύριο προμηθευτή της Τουρκίας σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Με την ανακοινωθείσα από τον πρόεδρο Πούτιν διακοπή πωλήσεως αυτών των προϊόντων, η τουρκική βιομηχανία ευρίσκεται προ ενεργειακής ένδειας. Ταυτοχρόνως όμως, αυτό θα σημάνει απώ­λεια εσόδων γιά την Ρωσία, η οποία από πέρυσι υφί­σταται τις συνέπειες μιας μεγάλης πτώσεως της τιμής του πετρελαίου, η οποία έχει περιορίσει τις δυ­νατότητες τής ρωσικής οικονομίας.

Πρέπει να θεωρούμε βέβαιον ότι τα προβλήματα δεν θά σταματήσουν εδώ. Οι προσπάθειες τρίτων γιά μεσολάβηση προκειμένου να πέσουν οι τόνοι της αντι­παραθέσεως πιθανότατα θα αποτρέψουν μιά θερμή κλιμάκωση ανάμεσα στις δύο χώρες. Άλλωστε έχει κα­ταστεί σαφές ότι γιά το ΝΑΤΟ είναι πρωταρχικής ση­μασίας η πολιτική συνεννόησις με την Μόσχα. Να μην μας διαφεύγει ότι το Βορειοατλανικό Συμβούλιο που κατέληξε σε δηλώσεις συμπαθείας προς τήν Τουρκία είχε σαφώς ενημερωτικό χαρακτήρα. Ουδεμιάς μορφής ενεργός στήριξις συνεζητήθη, πολλώ δέ μάλλον η εφαρμογή του άρθρου 5 που αφορά στην δέσμευση γιά συλλογική άμυνα. Γιά την ακρίβεια τέ­τοια συζήτησις δεν έγινε καν.

Όμως γιά την Ρωσία και την Τουρκία είναι ζήτημα εθνικού κύρους να κλιμακώσουν με κάποιον τρόπο, έστω και «ανώδυνο». Ταυτοχρόνως είναι ζήτημα προ­σωπικού κύρους τόσο γιά τιν Βλαντιμήρ Πούτιν, όσο και γιά τον Ταγίπ Έρντογάν. Αμφότεροι έχουν επεν­δύσει στα ηγετικό προφίλ τους δημιουργώντας προ­σωποπαγή καθεστώτα στις χώρες τους. Δέν έχουν περιθώριο να τα αφήσουν να καταρρακωθούν υποχω­ρώντας σε μιά τόσο σημαντική αντιπαράθεση.

Βεβαίως, ανώδυνες κλιμακώσεις δεν υπάρχουν στις κρίσεις. Πρέπει λοιπόν να περιμένουμε παρενέρ­γειες. Μιά από αυτές έχει να κάνει με τα στενά του Ελλησπόντου, το κλείσιμο των οποίων είναι πάντα ένα «χαρτί» που παίζει η Άγκυρα. Εάν σε απάντηση ενός ενεργειακού αποκλεισμού θελήσει να απαγορεύσει την διέλευση του ρώσικου εμπορίου μέσω των Στενών, οί επιπτώσεις θα είναι πολύ ευρύτερες και οι περαιτέρω κινήσεις απρόβλεπτες.