Σε κάθε περίπτωση, ο Κώστας Σημίτης «εξημέρωσε» τους Ελληνες. Μπορεί να ήταν η χρονική συγκυρία, μπορεί να ήταν η δική του προσωπικότητα, μπορεί να ήταν η γενικευμένη κόπωση από τις κοκορομαχίες, τις μηχανορραφίες, τον λαϊκισμό, το γενικό αδιέξοδο μιας κοινωνίας σε μια Ευρώπη που είχε συθέμελα αλλάξει μετά το 1989. Θυμάμαι το άρθρο της «Λε Μοντ» με τίτλο: «Καλωσορίσατε, κύριε Σημίτη». Αν σκεφτεί κανείς τι είχε προηγηθεί στην Ελλάδα μετά το 1988, τον Κοσκωτά, τις τρεις εκλογές για να έχουμε αυτοδυναμία Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, την Πολιτική Ανοιξη, την επάνοδο του Ανδρέα και τόσα ακόμη, η προοπτική ενός νηφάλιου, πραγματιστή και Ευρωπαίου πρωθυπουργού φάνταζε σχεδόν εξωπραγματική όσο και αναγκαία. Ο Κώστας Σημίτης υπήρξε από τους ελάχιστους του ελληνικού δημόσιου βίου με τέτοιο προσωπικό πολιτισμό. Ηταν παρών, με τη σύζυγό του Δάφνη, με απλότητα και διακριτικότητα, σε συναυλίες και παραστάσεις, συνεχίζοντας αυτό που έκανε πάντα: να είναι ένας πολιτισμένος άνθρωπος. Για έναν πολιτικό με στέρεη αστική αγωγή, συνδεδεμένο με την Κεντροαριστερά από πεποίθηση, με γενναιότητα και αίσθηση χρέους, το γεγονός ότι κατόρθωσε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 να σπάσει –έστω και ακουσίως– το διαχωριστικό φράγμα ανάμεσα στους νεοδημοκράτες και στους πασοκτζήδες ήταν επίτευγμα. Η παρουσία του και η συμβολή του αποτύπωσε τις υπόγειες μετακινήσεις που είχαν αρχίσει να σημειώνονται στην ελληνική κοινωνία ήδη από το 1985, όταν ο ίδιος ως υπουργός Εθνικής Οικονομίας στη νέα κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου έκανε την υποτίμηση για να διασώσει την οικονομία που κινδύνευε από τις παροχές και τις σπατάλες. Εκ των υστέρων διαβλέπει κανείς πως η άνοδος του Κώστα Σημίτη ήταν συνυφασμένη με ένα στάδιο ωρίμανσης της ελληνικής κοινωνίας. Ασφαλώς το στάδιο αυτό της δεκαετίας του ’90 και του 2000 ήταν ακόμη πρώιμο και δεν είχε οργανώσει παρά σπασμωδικά τη βάση του ώστε να απλώσει ρίζες και να αποκτήσει τη ζητούμενη θεσμική επάρκεια. Ο Κώστας Σημίτης υπήρξε μια εξαίρεση. Δεν δημιούργησε παράδοση, αλλά έθεσε ένα παράδειγμα.....

Τα κείμενα τιμής από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 
γιά τον Κώστα Σημίτη (φύλλο 08/01/25)

τη συµµετοχή στο κοινό νόµισµα, το έργο του Κωνσταντίνου Καραµανλή, του «κανονικού», θα είχε µείνει ξεκρέµαστο. Τη σηµασία του ευρώ τη νιώσαµε στο πετσί µας στην περίοδο της πτώχευσης. Οπως αποδείχθηκε, ακόµη και τα παλικάρια της δραχµής, όταν αντίκρισαν τον γκρεµό, αρπάχτηκαν απ’ το ευρώ για να µη χορέψουµε όλοι µαζί τον χορό του Ζαλόγγου. Είναι ο πρωθυπουργός που σχεδίασε τον εκσυγχρονισµό ως τη νέα «Μεγάλη Ιδέα». Πέτυχε ό,τι πέτυχε. Οµως δεν µπορούµε να µη λάβουµε υπόψη ότι ο Σηµίτης, αν και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ήταν αναγκασµένος να κυβερνήσει µε το ανθρώπινο υλικό του. Ο Σηµίτης κυβέρνησε ερήµην του κόµµατος το οποίο τον στήριζε. Οπως ο Κωνσταντίνος Καραµανλής κυβέρνησε ερήµην της Ν.∆. της δεκαετίας του ’70. Ο Σηµίτης είναι αυτός που µίλησε για πρώτη φορά για σοσιαλδηµοκρατία, σε ένα ΠΑΣΟΚ το οποίο επί του προκατόχου του, Ανδρέα Παπανδρέου, αντιµετώπιζε τη σοσιαλδηµοκρατία όπως οι µπολσεβίκοι επί Λένιν. Πάλεψε για να µεταµορφώσει το τριτοκοσµικό µόρφωµα της δεκαετίας του ’80 σε µια ευρωπαϊκή δύναµη. Και τα κατάφερε.

Με την τερατώδη ψυχραιµία του κατάφερε να αποφύγει µια εθνική καταστροφή από την πρόκληση των Ιµίων. Και είχε το θάρρος και την εντιµότητα να ευχαριστήσει τις ΗΠΑ για τη βοήθεια που παρείχαν στην Ελλάδα τη νύχτα εκείνη. Να ευχαριστήσει µια σύµµαχο χώρα σε καιρούς που αυτή αντιµετωπιζόταν ως δαίµονας στην Ελλάδα. ∆εν θα ξεχάσω τον µακαρίτη Εβερτ να φωνάζει στο Κοινοβούλιο για ντροπή και προδοσία. Ο αντιαµερικανισµός τα χρόνια εκείνα δεν ήταν προνόµιο της Αριστεράς. Ενσάρκωνε τον υφέρποντα, και όχι πάντα, αντιδυτικισµό που διέτρεχε όλο το πολιτικό φάσµα. Ο Σηµίτης είχε το θάρρος να συγκρουσθεί µαζί του όπως πριν από µερικά χρόνια είχε συγκρουσθεί µε το ΠΑΣΟΚ που είχε ως σύνθηµα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Επί πρωθυπουργίας του εντάχθηκε η Κύπρος στην Ε.Ε. Βάλτε στη ζυγαριά τα Ιµια και την Κύπρο και πείτε µου τι βαραίνει περισσότερο.

Επιφυλάσσοµαι αύριο να µιλήσω για την προσωπική µου σχέση µε τον Κώστα Σημίτη.

ΤΟ ΕΝΤΟΝΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ

Ο Κώστας Σημίτης έθεσε ένα διαφορετικό πολιτικό υπόδειγμα και υπηρέτησε ένα άλλο μοντέλο ηγεσίας

ΤΗΣ ΔΩΡΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ


Από τις πιο δύσκολες αποστολές των στενών συνεργατών του Κώστα Σημίτη, σύμφωνα με τις αφηγήσεις προσώπων που έζησαν από κοντά την περίοδο που διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας, ήταν η προετοιμασία του να βγει στο «μπαλκόνι» στις μεγάλες πολιτικές συγκεντρώσεις, που ακόμη οργανώνονταν εκείνη την εποχή. 

Ο Κώστας Σημίτης δεν ήταν «μπαλκονάτος» ηγέτης. Δεν διέθετε το χάρισμα να κάνει τα πλήθη να παραληρούν. Ηταν εκείνος, όμως, που έθεσε ένα διαφορετικό πολιτικό υπόδειγμα και οι θητείες του στο τιμόνι της χώρας και στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ αποτέλεσαν την τομή για τη μετεξέλιξη σε ένα άλλο μοντέλο ηγεσίας. Τόσο για το κόμμα του όσο και για τη χώρα. Πιθανόν η ανάδειξη ενός ανθρώπου με τη δική του ιδιοσυγκρασία στην πρωθυπουργία να ήταν και το ζητούμενο των καιρών. Η αναγκαία μετάβαση από την ενθουσιώδη προσωπολατρία της πρώτης περιόδου της Μεταπολίτευσης σε μια περισσότερο ώριμη διαδικασία διακυβέρνησης της χώρας. Μια μετάβαση που εκφράστηκε και λεκτικά στα προτάγματα που συνόδευσαν τη θητεία του: εκσυγχρονισμός, μεταρρυθμίσεις, ευρωπαϊκή σύγκλιση, στοχοπροσήλωση.

Οι επιλογές

Για όσους παρακολουθούσαν την πολιτική διαδρομή του πριν από την ανάληψη της εξουσίας, ο τρόπος που πολιτεύθηκε ως πρωθυπουργός ήταν η αναμενόμενη συνέχεια μιας πορείας που διαχρονικά υπηρέτησε. Το 1987 παραιτήθηκε από υπουργός Εθνικής Οικονομίας γιατί διαφώνησε με τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, τα οποία θεωρούσε κρίσιμα για την ανάταξη της οικονομίας. Το 1995 παραιτήθηκε από υπουργός Βιομηχανίας έπειτα από παρέμβαση του Ανδρέα Παπανδρέου στις προσπάθειες πώλησης των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά. 

Η συνέπεια και η προσήλωση σε στόχους και ιδέες δεν συνεπάγονται αυτομάτως ορθές επιλογές. Σίγουρα ο Κώστας Σημίτης αποτελεί πρόσωπο ιδιαίτερης αναφοράς στη σύγχρονη πολιτική Ιστορία της χώρας, καθώς το όνομά του συνδέεται με σημαντικές επιτυχίες, ταυτόχρονα όμως στη θητεία του καταγράφονται και αμφιλεγόμενες πολιτικές αποφάσεις, για τις οποίες δέχθηκε σφοδρές επικρίσεις.

Μία από τις πρώτες και μεγαλύτερες κρίσεις που κλήθηκε να διαχειριστεί στη διάρκεια της πρωθυπουργικής θητείας του ήταν η κρίση στα Ιμια, η οποία εκτονώθηκε έπειτα από παρέμβαση των ΗΠΑ. Οι δημόσιες ευχαριστίες που απηύθυνε προς τους Αμερικανούς από το βήμα της Βουλής ο Κώστας Σημίτης στις 31 Δεκεμβρίου 1996 προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις ακόμη και μέσα στο ΠΑΣΟΚ.

Στο μέτωπο της οικονομίας, η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ την 1η Ιανουαρίου του 2001 καταγράφεται ως ένας μεγάλος σταθμός, με τον οποίο ολοκληρώθηκε η ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ενα χρόνο αργότερα, την 1η Ιανουαρίου 2002, έγινε η εισαγωγή του ευρώ.

Αναμφίβολα μεγάλος σταθμός και αδιαμφισβήτητη επιτυχία στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής είναι η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. Η υπογραφή της πράξης προσχώρησης, που έγινε στη Στοά του Αττάλου στις 16 Απριλίου 2003, έθεσε νέα δεδομένα για την Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς ελάχιστοι ήταν εκείνοι που πίστευαν ότι ήταν εφικτή η ένταξή της στην Ε.Ε. χωρίς να έχει επιλυθεί προηγουμένως το Κυπριακό. Οι απειλές της Τουρκίας για σκληρή αντίδραση σε μια τέτοια εξέλιξη δεν κλόνισαν την απόφαση για υλοποίηση του σχεδιασμού αυτού, που εκ του αποτελέσματος δικαίωσε τους εμπνευστές του, με πρώτο τον Κ. Σημίτη.

Η ανάληψη από τη χώρα μας της διοργάνωσης των Ολυμπιακών του 2004 ήταν από μόνη της μια μεγάλη πρόκληση, στην οποία η Ελλάδα κατάφερε να ανταποκριθεί με επιτυχία. Η διοργάνωση των Αγώνων συνοδεύθηκε από την υλοποίηση μιας σειράς μεγάλων έργων υποδομής, όπως το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η Αττική Οδός, το μετρό της Αθήνας. Σημαντικά έργα υποδομής στη διάρκεια της θητείας του Κώστα Σημίτη ήταν επίσης η γέφυρα Ρίου - Αντιρρίου και η Εγνατία Οδός.

Πέραν αυτών, στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού έγιναν μια σειρά από παρεμβάσεις για την αναβάθμιση του δημοσίου τομέα, εντάθηκε η προσπάθεια για αποκρατικοποιήσεις δημοσίων οργανισμών και για μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που στόχο είχαν να φέρουν πιο κοντά τη χώρα στις απαιτήσεις της εποχής.

Βεβαίως, η περίοδος διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη έχει δεχθεί και σφοδρές επικρίσεις. Ακόμη και για όλα όσα αναφέρονται ως επιτεύγματα, όπως τα μεγάλα δημόσια έργα, οι υποδομές για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ακόμα και η ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ, υπάρχουν εκείνοι που διαφωνούν είτε με τον τρόπο υλοποίησής τους είτε με την απόφαση να τεθούν ως στόχοι εξαρχής. 

Και μόνο ο όρος «εκσυγχρονισμός», που συνόδευσε την υπεροκταετή θητεία του Κώστα Σημίτη στην πρωθυπουργία, συγκεντρώνει φανατικούς πολέμιους – από την πρώτη στιγμή που μπήκε στον δημόσιο λόγο βρήκε αντίλογο και επικριτές συχνά στις τάξεις των ισχυρών μειοψηφιών που αντιστρατεύονται κάθε προσπάθεια αλλαγής που θίγει κεκτημένα και ταράζει βεβαιότητες.

Οι επικρίσεις

Τούτων λεχθέντων, ισχυρές επικρίσεις υπήρξαν για την περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τον Κώστα Σημίτη για μια σειρά από επιλογές που θεωρήθηκαν λανθασμένες, κακές, ζημιογόνες. Το μετέωρο βήμα για τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού, η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ υπό το βάρος μεγάλης εσωκομματικής πίεσης από το ίδιο το ΠΑΣΟΚ και υπό τον φόβο του πολιτικού κόστους, θεωρείται μια από τις μεγάλες χαμένες ευκαιρίες. Μεγάλες επικρίσεις υπήρξαν για τα εξοπλιστικά προγράμματα και τη διαφθορά που αποδείχθηκε ότι τα συνόδευε.

Και μόνο το γεγονός ότι η πρωθυπουργική θητεία του Κώστα Σημίτη συνοδεύτηκε από τόσο πολλά και τόσο σημαντικά ορόσημα καταδεικνύει ότι χωρίς αυτόν η Ελλάδα θα ήταν μια διαφορετική χώρα. Η αποτίμηση της διακυβέρνησής του απαιτεί χρονική αποστασιοποίηση και εναπόκειται στον ιστορικό του μέλλοντος. Ακόμη και τότε, πιθανότατα η αντιπαράθεση για το πόσο ωφέλιμες ή πόσο επιβλαβείς ήταν κομβικές πολιτικές αποφάσεις και επιλογές του θα συνεχίζεται. Γιατί, όπως ο ίδιος ο Κώστας Σημίτης είχε πει, «Αυτή είναι η Ελλάδα».

H εξόδιος ακολουθία για τον πρώην πρωθυπουργό θα ψαλεί αύριο Πέμπτη στις 12 το μεσημέρι στη Μητρόπολη Αθηνών και η ταφή θα γίνει στο Α΄ Νεκροταφείο. Επικηδείους θα εκφωνήσουν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης, ο πρώην υπουργός και καθηγητής Τάσος Γιαννίτσης, οι καθηγητές Γιάννης Βούλγαρης και Κωνσταντίνος Τσουκαλάς.

Ενα πορτοκάλι για τον πρόεδρο

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ* 

Ο Κώστας Σημίτης ήταν για εμένα ο πρωθυπουργός της πολιτικής μου ενηλικίωσης. Εζησα όλη την πρωθυπουργία του από το εξωτερικό όπου εργαζόμουν. Από το εξωτερικό έζησα επίσης και την προσπάθεια απαξίωσης του έργου του που ακολούθησε, με τα αποτελέσματα που όλοι γνωρίζουμε.

Η πρώτη μας συνάντηση, σε ένα εστιατόριο-στέκι πολιτικών στην οδό Βαλαωρίτου, έγινε λίγο μετά το τέλος της πρωθυπουργίας του. Ημουν 32 χρόνων και στο τραπέζι βρίσκονταν άνθρωποι που στα μάτια μου φάνταζαν θρύλοι. Θυμάμαι ακόμα το πόσο με είχε κολακέψει ο ανεπιτήδευτος τρόπος του και η ισοτιμία με την οποία αντιμετώπιζε όλους τους συνομιλητές του. Ηταν διδακτικός, χωρίς όμως να σε «καπελώνει». Η γνώμη σου μέτραγε.

Στα χρόνια που ακολούθησαν συζητήσαμε από κοντά αρκετές φορές, κυρίως με αφορμή τα συγγραφικά μας ενδιαφέροντα. Για εμένα η πρωθυπουργία του υπήρξε αντικείμενο μελέτης σε δύο βιβλία που έγραψα από κοινού με τον Κέβιν Φέδερστοουν («Τα όρια του εκσυγχρονισμού» και «Ελληνες πρωθυπουργοί»).

Τα βιβλία δεν ήταν αγιογραφίες. Στις συζητήσεις μας δεν τον είδα ποτέ να δυσανασχετεί με ό,τι τον ρωτούσα, ακόμη και για τα πιο δύσκολα θέματα. Ταυτόχρονα όμως υπερασπιζόταν το έργο του με τέτοια επιμονή, που συχνά με έκανε να σκέφτομαι ότι δεν ήταν αρκετά αναστοχαστικός. Αργότερα κατάλαβα ότι αυτός ήταν ο ηγετικός του πυρήνας: μια πηγαία αυτοπεποίθηση για τη στοχοθεσία και μια πολύ βαθιά ανάγκη να υπερασπιστεί το ποιόν του. Ισως αυτή η ανάγκη πήγαζε από τα χρόνια της νεότητάς του, όταν οι επιλογές του εμπεριείχαν μεγάλο ρίσκο γι’ αυτόν και την οικογένειά του.

Νομίζω ότι ο Σημίτης και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν οι δύο πρωθυπουργοί της Μεταπολίτευσης που εσωτερίκευσαν το βάρος της αποστολής τους με τέτοια ένταση. Ο Σημίτης όμως υπήρξε πιο γενναιόδωρος με τους συνεργάτες του. Είχε επίσης γνώση των γήινων παραμέτρων του. Δεν ταύτισε το εγώ του με τη χώρα. Αυτό ήταν δείγμα της μετριοφροσύνης του. Και της σοφίας του.

Ο τρόπος που πορεύθηκε ο Σημίτης μετά την πρωθυπουργία του υπήρξε και αυτός διδακτικός. Επέστρεψε στο σπίτι του, έγραψε βιβλία και έκανε λελογισμένες παρεμβάσεις όταν έπρεπε, χωρίς πρόθεση αυτοπροβολής ή παραγοντισμού. Υπήρξε ο ηλικιωμένος κύριος με την καφέ καμπαρντίνα που περίμενε στην ουρά για να κάνει το εμβόλιο κατά της COVID-19.

Πίσω στο εστιατόριο της οδού Βαλαωρίτου. Το κυρίως γεύμα μας έχει τελειώσει και διάφοροι κόλακες του μαγαζιού έρχονται να τον χαιρετήσουν. Στο τραπέζι έρχονται επίσης πλούσια επιδόρπια. «Εσείς, τι θα πάρετε, κύριε πρόεδρε;», ρωτάει ο σερβιτόρος. «Ενα πορτοκάλι, παρακαλώ».

* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.