Από "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ"
"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 25/06/17
«Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε». Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), αποτυπώνει την (επι)στροφή του κόμματος στην «πολύτιμη εμπειρία», όπως έχει αποτιμηθεί, της ένοπλης σύγκρουσης με τις αστικές δυνάμεις την περίοδο 1946-49, γεγονός το οποίο έχει χαρακτηριστεί από τον Περισσό ως κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα, από την οποία το ΚΚΕ «αντλεί χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον». Ετσι, παρά την οδυνηρή ήττα που υπέστη το ΚΚΕ στον Εμφύλιο, για τη σημερινή ηγεσία του τα διδάγματα και η εμπειρία από την αναμέτρηση εκείνη εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο μελέτης και επεξεργασίας που υπερβαίνει τον ιστορικό χρόνο - έχουν παρέλθει άλλωστε επτά δεκαετίες - και διδάσκει για τις νέες «ταξικές συγκρούσεις» που έπονται.
«Αποτέλεσμα της όξυνσης της ταξικής πάλης»
Οπως άλλωστε έχει διαπιστώσει η ηγεσία του ΚΚΕ «η εμφάνιση και η δράση του ΔΣΕ δεν ήταν μια παρέκκλιση από την ιστορική εξέλιξη», όπως είχε τονίσει ο Δημήτρης Γόντικας στην κομματική εκδήλωση που έγινε όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το ντοκιμαντέρ για τον ΔΣΕ. Κατά τον ίδιον, «ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της όξυνσης της ταξικής πάλης και η κορύφωσή της στη συγκεκριμένη περίοδο».Στο ΚΚΕ έχουν καταλήξει προ πολλού ότι η συγκρότηση του ΔΣΕ και η ένοπλη σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη αν και δεν είχε εξαρχής ξεκάθαρη τακτική και στρατηγική για την κατάκτηση της εξουσίας, στόχο τον οποίο άλλωστε, όπως έχει κρίνει ο Περισσός, είχε απεμπολήσει ήδη το εαμικό κίνημα παρά τις θυσίες και την προσφορά του στον αγώνα κατά του γερμανού κατακτητή. Οπως διαπιστώνει επ' αυτού ο αφηγητής του ντοκιμαντέρ, «η προσφορά του ΚΚΕ παραμένει απαράγραπτη ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έλυσε το πρόβλημα της πάλης για την εργατική εξουσία κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα ή έστω το 1944 όταν διαμορφώθηκε επαναστατική κατάσταση» (Δεκεμβριανά).
Αλλά και στις αρχές του 1946 και υπό τη βαριά σκιά της «λευκής τρομοκρατίας» που είχε εξαπολυθεί μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945) από φιλομοναρχικούς, ακροδεξιούς και παρακρατικούς πρώην συνεργάτες των Γερμανών κατά των κομμουνιστών και αριστερών πολιτών, κυρίως των πρώην ελασιτών, το ΚΚΕ προσανατολιζόταν στον ένοπλο αγώνα με προοδευτική ανάπτυξή του ως μέσο πίεσης για ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις. «Το ΚΚΕ παραμένει εγκλωβισμένο στην ουτοπική θέση για λαοκρατική διακυβέρνηση ως ενδιάμεσο στάδιο για τον σοσιαλισμό χωρίς κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων ιδιοκτησίας. Η τακτική τού βλέποντας και κάνοντας θα βαρύνει καθοριστικά στην εξέλιξη του αγώνα του ΔΣΕ» αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ.
Η φωνή από το παρελθόν
«Είχαμε όλη την Ελλάδα στα χέρια μας και μας την πήρε ο εχθρός. Ολο τον λαό μαζί μας. Παραδώσαμε τα όπλα. Τα παραδώσαμε. Υπάρχει μεγαλύτερο αίσχος για ένα επαναστατικό κόμμα; Δεν υπάρχει». Η χροιά της φωνής του Νίκου Ζαχαριάδη υποκρύπτει τη φόρτιση των στιγμών. Το ηχητικό ντοκουμέντο που περιλαμβάνεται στο ντοκιμαντέρ προέρχεται από μαγνητοφώνηση που έγινε στη συνεδρίαση της 7ης Πλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ από 18 έως 24 Φεβρουαρίου 1957 στη Ρουμανία. Ηταν η Ολομέλεια που έβαλε την κομματική «ταφόπλακα» στον άλλοτε πανίσχυρο και αδιαμφισβήτητο ηγέτη του ΚΚΕ, ο οποίος έναν χρόνο πριν (6η Πλατιά Ολομέλεια, 11-12 Μαρτίου 1956 στη Ρουμανία) είχε καθαιρεθεί από τη θέση του γενικού γραμματέα του κόμματος μετά από παρέμβαση έξι «αδελφών» κομμουνιστικών κομμάτων στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης» που σηματοδότησε το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ που συνήλθε εκείνη τη χρονιά υπό τον Νικήτα Χρουστσόφ - το συνέδριο που σύμφωνα με τη διακηρυγμένη θέση της σημερινής ηγεσίας του ΚΚΕ σηματοδότησε τη «δεξιά οπορτουνιστική στροφή» στο κομμουνιστικό κίνημα και στο ΚΚΕ.
Η 7η Ολομέλεια άκουσε τον Ζαχαριάδη να απολογείται για τις επιλογές του. «Βγαίνει κάποιος και λέει: μας στήσαν πεπονόφλουδα με την αποχή. Αυτή σύντροφοι είναι πολιτική εκτίμηση που μπορείς να την ανατρέψεις. Ποιος ήταν ο σκοπός; Εγώ λέω: οπορτουνιστική αυταπάτη να πιστεύουμε ότι θα παίρναμε τις εκλογές, την πλειοψηφία τότε, και ότι θα παίρναμε την εξουσία και θα περνούσαμε και στον σοσιαλισμό. Αυταπάτη οπορτουνιστική, σύντροφοι». Η φωνή του είναι κατηγορηματική παρά τον απολογητικό χαρακτήρα της ομιλίας του. Ο Ζαχαριάδης απαντά στους επικριτές του και δεν παίρνει τίποτα πίσω από τις πολιτικές επιλογές του παρά τον οδυνηρό απολογισμό: ούτε για την αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές του Μαρτίου 1946, ούτε από την ένοπλη σύγκρουση με το αντίπαλο αστικό καθεστώς και τους Αγγλοαμερικανούς παρά το γεγονός ότι είχε προηγηθεί η βαριά ήττα του Δεκεμβρίου 1944 από τους Βρετανούς και η «συνθηκολόγηση» της Βάρκιζας. Η επάνοδος του Ζαχαριάδη από το Νταχάου όπου ήταν έγκλειστος κατά τη διάρκεια του πολέμου και η επαναφορά του ΚΚΕ στις «μπολσεβίκικες νόρμες», όπως ακούγεται στο ηχητικό απόσπασμα να λέει ο ίδιος, σηματοδοτούν τη στροφή της πολιτικής του ΚΚΕ από τον ενδοτισμό στη σύγκρουση, στην οποία συνέτεινε άλλωστε η «λευκή τρομοκρατία» κατά των ανταρτών της Εθνικής Αντίστασης.
Η δικαίωση μιας ήττας
Οι καταστροφικές συνέπειες που είχε για το ΚΚΕ η ήττα του Εμφυλίου δεν πτόησαν τον Ζαχαριάδη που ακούγεται να λέει στο ηχητικό απόσπασμα: «Σωστή ήταν η απόφαση για δεύτερο ένοπλο αγώνα; Σωστή φυσικά. Δικαιώθηκε και πολιτικά δεν μας ζημίωσε. Μπορούσαμε να πάρουμε την εξουσία. Αν δεν την παίρναμε και αν δεν αρχίζαμε τον ένοπλο αγώνα, πολιτικά δεν θα ήμασταν καλύτερα».
Η 7η Ολομέλεια, στην οποία πήρε μέρος ο Ζαχαριάδης (δεν συμμετείχε στην 6η Ολομέλεια της αποκαθήλωσής του), τον καθαίρεσε από την ΚΕ του ΚΚΕ και τον διέγραψε και από μέλος του κόμματος, ενώ επιπλέον αποφάσισε να συγκροτήσει ειδική επιτροπή η οποία θα εξέταζε την κατηγορία εις βάρος του ως «πράκτορα του εχθρού», στίγμα που αιωρούνταν για πολλά χρόνια, μέχρι την επίσημη αποκατάστασή του το 2011 επί των ημερών της Αλέκας Παπαρήγα.
Παρά τις καθυστερήσεις στην ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα και τα λάθη που χρεώνουν στον Ζαχαριάδη (χωρίς σύνδεση με τα αστικά κέντρα κ.λπ.), τα οποία κόστισαν τόσο αίμα και πόνο, η πολιτική επιλογή της ένοπλης σύγκρουσης έχει δικαιωθεί από το ΚΚΕ και ας μην είχε εξαρχής σαφή στρατηγικό προσανατολισμό. «Ηταν πόλεμος δίκαιος που αντικειμενικά έκφραζε τα συμφέροντα των καταπιεσμένων, της εργατικής τάξης, της εξαθλιωμένης αγροτιάς, των φτωχών λαϊκών στρωμάτων της πόλης» αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ, στην αρχή του οποίου εμφανίζεται ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας σε συγκέντρωση για τον ΔΣΕ να δηλώνει: «Ορκιζόμαστε στη μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων ηρώων του λαού μας ότι θα συνεχίσουμε στην ίδια ταξική γραμμή πάλης».
«Υπάρχουν ιστορικοί που θέλουν να δουν το ντοκιμαντέρ»
Βεβαίως, αν και η έλλειψη αντικειμενικότητας μπορεί να δυσαρεστήσει, το γεγονός ότι η παραγωγή είναι του ΚΚΕ της δίνει αυτομάτως ένα ενδιαφέρον γιατί η ταινία χωρίς να κρύβει την «καταγωγή» της παρουσιάζει ένα κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας από μια συγκεκριμένη σκοπιά. Υλικό του οποίου την ύπαρξη δεν γνωρίζαμε ως τώρα εμφανίζεται στην ταινία στην οποία χρησιμοποιήθηκαν πρωτότυπα πλάνα από το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ, ηχητικά ντοκουμέντα της εποχής, αλλά και νεότερο υλικό με σύγχρονα πλάνα από τους χώρους δράσης του ΔΣΕ. Εν ολίγοις, το «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» προέκυψε από επεξεργασία αρχείων του ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ ενώ χρησιμοποιήθηκαν επίσης κρατικά αρχεία της ΕΡΤ και του Πολεμικού Μουσείου. Τα σύγχρονα γυρίσματα που βλέπουμε στην ταινία έγιναν στα βουνά όπου ανέπτυξε τη δράση του ο ΔΣΕ, ενώ δώδεκα μαχητές του ΔΣΕ που εξακολουθούν να βρίσκονται εν ζωή κατέθεσαν τις μαρτυρίες τους. Είναι οι Παναγιώτα Μεγράμη, Νίκος Τέρζογλου, Αρίστος Καμαρινός, Αλέκος Παπαγεωργίου, Λυκούργος Δημόπουλος, Ευανθία Ζωίδη, Θανάσης Ανάγνου, Αναστασία Μασμανίδου, Χρήστος Δίκογλου, Σοφία Μιχαηλίδου, Λευτέρης Αναστασάκος και Αγγελική Σιώμου. Στο ντοκιμαντέρ ακούγονται ακόμη ανέκδοτα τραγούδια του ΔΣΕ όπως τα «Ραγιάδες» με τη χορωδία γυναικών της φυλακής Αβέρωφ και «Ανεμοι θύελλες» καθώς επίσης και οι φωνές των ηθοποιών Μίλτου Δημούλη, Βασίλη Κολοβού, Νίκου Μοσχοβού, Μαριάνθης Σοντάκη και Χριστόφορου Γιακουμέλου στην αφήγηση.
Η σημασία της έρευνας
Το ερευνητικό κομμάτι του ντοκιμαντέρ είναι που έχει τεράστιο ενδιαφέρον για τον θεατή, όπως είχε και για τους δημιουργούς της ταινίας. «Πέρα από το ότι το ντοκιμαντέρ έχει συγκεκριμένη χρήση διότι δημιουργήθηκε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και ως παραγωγή ενός συγκεκριμένου φορέα, υπήρξαν πράγματα που βρέθηκαν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή» είπε στο «Βήμα» ο Κώστας Σταματόπουλος, ο άτυπος «αρχηγός» της σκηνοθετικής ομάδας του «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» (τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας ήταν οι Λεωνίδας Βαρδαρός, Σήφης Στάμου, Θεοδοσία Γραμματικού και Γιάννης Μαρούδας). «Για παράδειγμα φωνή του Νίκου Ζαχαριάδη που ακούμε στην ταινία βρέθηκε στα αρχεία του ΚΚΕ δύο μόλις εβδομάδες προτού η ταινία τελειώσει και γίνει DCP. Επίσης σκηνές όπως αυτή του χειρουργείου στον Γράμμο δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο παρελθόν». Υπάρχει ακόμη πλούσιο φωτογραφικό υλικό που κι αυτό δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ. Είναι του Απόστολου Μουσούρη και δεν υπάρχει ούτε και στο λεύκωμα που είχε τυπωθεί. Ωστόσο, αναπόφευκτα, μεγάλο μέρος του υλικού που βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ αλληλοκαλύπτεται με αντίστοιχα θεματικά πλάνα που είχαν ήδη παρουσιασθεί σε παλαιότερα ντοκιμαντέρ για τον Εμφύλιο. Στην ταινία εξάλλου χρησιμοποιείται υλικό από τα ντοκιμαντέρ «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» του Μάνου Ζαχαρία, «Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος» του Ροβήρου Μανθούλη και «Τόποι πολιτικής εξουσίας και ιστορικής μνήμης» του Λ. Βαρβαρού.
Πολύτιμο υλικό
Ολα τα μέλη της ομάδας πήγαν σε κάθε σημείο της Ελλάδας όπου έχει γραφεί το συγκεκριμένο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας σε μια προσπάθεια ώσμωσης της πραγματικότητας. Το ντοκιμαντέρ εξηγεί, για πρώτη ίσως φορά με τόσες λεπτομέρειες και πάντα από την πλευρά του ΚΚΕ, αρκετά πράγματα σε σχέση με τη λειτουργία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος ο οποίος είχε τη δομή σχεδόν του τακτικού Στρατού.
Πώς λειτούργησε η επιμελητεία, πώς οργανώθηκαν οι σχολές των ανθυπολοχαγών, πώς έγιναν τα νοσοκομεία και πώς εκπαιδεύθηκαν οι γιατροί που τα υπηρέτησαν; Πώς φτιάχτηκαν οι βάσεις και πώς χωρίστηκαν οι ταξιαρχίες; Από τις αφηγήσεις των επιζώντων αγωνιστών του ΔΣΕ μαθαίνουμε επίσης για το πώς περνούσαν τις ημέρες τους, πέραν των ενόπλων αντιπαραθέσεων. Πώς διασκέδαζαν; Τι τραγουδούσαν; Τι χόρευαν; Τα πλάνα «δένουν» τη δράση του ΕΛΑΣ με το κίνημα στις πόλεις, την Ελεύθερη Ελλάδα ενώ άγνωστα στην πλειοψηφία τους ντοκουμέντα μάς δίνουν μια αίσθηση από την πρώτη απόπειρα για την εγκαθίδρυση της λαϊκής εξουσίας στις ελεύθερες περιοχές.
«Πέρα από την ιδεολογική τοποθέτηση του καθενός υπάρχουν ιστορικοί που θέλουν να δουν το ντοκιμαντέρ» είπε ο κ. Σταματόπουλος (ενδεχομένως να υπάρχουν και στρατιωτικοί). «Μέσα στα τεκμήρια που παίρνουν πια υπόψη τους οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν είναι μόνο οι γραπτές μαρτυρίες ή οι συνεντεύξεις αλλά και το φιλμικό υλικό. Οι σύγχρονοι ιστοριογράφοι κάνουν άμεσες αναφορές σε κινηματογραφικά ντοκουμέντα μιας περιόδου προκειμένου να την περιγράψουν. Μέσα από τη φιλμική αποτύπωση μιας κατάστασης μπορούμε να καταλάβουμε τι ήταν ο Δημοκρατικός Στρατός βλέποντας απλώς τα πρόσωπά τους, άσχετα από την εκτίμηση που θα κάνουμε μετά για την πλευρά από την οποία το κουβεντιάζουμε».
"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 25/06/17
Το ΚΚΕ επιστρέφει στον Γράμμο
Ενα ντοκιμαντέρ για τα 70 χρόνια του Δημοκρατικού Στρατού, η απολογία Ζαχαριάδη και η επιμονή για τη «δίκαιη» σύγκρουση που εξέφρασε τα συμφέροντα των καταπιεσμένων
Του Λάμπρου Σταυρόπουλου
Ενα ντοκιμαντέρ για τα 70 χρόνια του Δημοκρατικού Στρατού, η απολογία Ζαχαριάδη και η επιμονή για τη «δίκαιη» σύγκρουση που εξέφρασε τα συμφέροντα των καταπιεσμένων
Του Λάμπρου Σταυρόπουλου
«Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε». Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), αποτυπώνει την (επι)στροφή του κόμματος στην «πολύτιμη εμπειρία», όπως έχει αποτιμηθεί, της ένοπλης σύγκρουσης με τις αστικές δυνάμεις την περίοδο 1946-49, γεγονός το οποίο έχει χαρακτηριστεί από τον Περισσό ως κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα, από την οποία το ΚΚΕ «αντλεί χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον». Ετσι, παρά την οδυνηρή ήττα που υπέστη το ΚΚΕ στον Εμφύλιο, για τη σημερινή ηγεσία του τα διδάγματα και η εμπειρία από την αναμέτρηση εκείνη εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο μελέτης και επεξεργασίας που υπερβαίνει τον ιστορικό χρόνο - έχουν παρέλθει άλλωστε επτά δεκαετίες - και διδάσκει για τις νέες «ταξικές συγκρούσεις» που έπονται.
«Αποτέλεσμα της όξυνσης της ταξικής πάλης»
Οπως άλλωστε έχει διαπιστώσει η ηγεσία του ΚΚΕ «η εμφάνιση και η δράση του ΔΣΕ δεν ήταν μια παρέκκλιση από την ιστορική εξέλιξη», όπως είχε τονίσει ο Δημήτρης Γόντικας στην κομματική εκδήλωση που έγινε όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το ντοκιμαντέρ για τον ΔΣΕ. Κατά τον ίδιον, «ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της όξυνσης της ταξικής πάλης και η κορύφωσή της στη συγκεκριμένη περίοδο».Στο ΚΚΕ έχουν καταλήξει προ πολλού ότι η συγκρότηση του ΔΣΕ και η ένοπλη σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη αν και δεν είχε εξαρχής ξεκάθαρη τακτική και στρατηγική για την κατάκτηση της εξουσίας, στόχο τον οποίο άλλωστε, όπως έχει κρίνει ο Περισσός, είχε απεμπολήσει ήδη το εαμικό κίνημα παρά τις θυσίες και την προσφορά του στον αγώνα κατά του γερμανού κατακτητή. Οπως διαπιστώνει επ' αυτού ο αφηγητής του ντοκιμαντέρ, «η προσφορά του ΚΚΕ παραμένει απαράγραπτη ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έλυσε το πρόβλημα της πάλης για την εργατική εξουσία κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα ή έστω το 1944 όταν διαμορφώθηκε επαναστατική κατάσταση» (Δεκεμβριανά).
Αλλά και στις αρχές του 1946 και υπό τη βαριά σκιά της «λευκής τρομοκρατίας» που είχε εξαπολυθεί μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945) από φιλομοναρχικούς, ακροδεξιούς και παρακρατικούς πρώην συνεργάτες των Γερμανών κατά των κομμουνιστών και αριστερών πολιτών, κυρίως των πρώην ελασιτών, το ΚΚΕ προσανατολιζόταν στον ένοπλο αγώνα με προοδευτική ανάπτυξή του ως μέσο πίεσης για ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις. «Το ΚΚΕ παραμένει εγκλωβισμένο στην ουτοπική θέση για λαοκρατική διακυβέρνηση ως ενδιάμεσο στάδιο για τον σοσιαλισμό χωρίς κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων ιδιοκτησίας. Η τακτική τού βλέποντας και κάνοντας θα βαρύνει καθοριστικά στην εξέλιξη του αγώνα του ΔΣΕ» αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ.
Η φωνή από το παρελθόν
«Είχαμε όλη την Ελλάδα στα χέρια μας και μας την πήρε ο εχθρός. Ολο τον λαό μαζί μας. Παραδώσαμε τα όπλα. Τα παραδώσαμε. Υπάρχει μεγαλύτερο αίσχος για ένα επαναστατικό κόμμα; Δεν υπάρχει». Η χροιά της φωνής του Νίκου Ζαχαριάδη υποκρύπτει τη φόρτιση των στιγμών. Το ηχητικό ντοκουμέντο που περιλαμβάνεται στο ντοκιμαντέρ προέρχεται από μαγνητοφώνηση που έγινε στη συνεδρίαση της 7ης Πλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ από 18 έως 24 Φεβρουαρίου 1957 στη Ρουμανία. Ηταν η Ολομέλεια που έβαλε την κομματική «ταφόπλακα» στον άλλοτε πανίσχυρο και αδιαμφισβήτητο ηγέτη του ΚΚΕ, ο οποίος έναν χρόνο πριν (6η Πλατιά Ολομέλεια, 11-12 Μαρτίου 1956 στη Ρουμανία) είχε καθαιρεθεί από τη θέση του γενικού γραμματέα του κόμματος μετά από παρέμβαση έξι «αδελφών» κομμουνιστικών κομμάτων στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης» που σηματοδότησε το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ που συνήλθε εκείνη τη χρονιά υπό τον Νικήτα Χρουστσόφ - το συνέδριο που σύμφωνα με τη διακηρυγμένη θέση της σημερινής ηγεσίας του ΚΚΕ σηματοδότησε τη «δεξιά οπορτουνιστική στροφή» στο κομμουνιστικό κίνημα και στο ΚΚΕ.
Η 7η Ολομέλεια άκουσε τον Ζαχαριάδη να απολογείται για τις επιλογές του. «Βγαίνει κάποιος και λέει: μας στήσαν πεπονόφλουδα με την αποχή. Αυτή σύντροφοι είναι πολιτική εκτίμηση που μπορείς να την ανατρέψεις. Ποιος ήταν ο σκοπός; Εγώ λέω: οπορτουνιστική αυταπάτη να πιστεύουμε ότι θα παίρναμε τις εκλογές, την πλειοψηφία τότε, και ότι θα παίρναμε την εξουσία και θα περνούσαμε και στον σοσιαλισμό. Αυταπάτη οπορτουνιστική, σύντροφοι». Η φωνή του είναι κατηγορηματική παρά τον απολογητικό χαρακτήρα της ομιλίας του. Ο Ζαχαριάδης απαντά στους επικριτές του και δεν παίρνει τίποτα πίσω από τις πολιτικές επιλογές του παρά τον οδυνηρό απολογισμό: ούτε για την αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές του Μαρτίου 1946, ούτε από την ένοπλη σύγκρουση με το αντίπαλο αστικό καθεστώς και τους Αγγλοαμερικανούς παρά το γεγονός ότι είχε προηγηθεί η βαριά ήττα του Δεκεμβρίου 1944 από τους Βρετανούς και η «συνθηκολόγηση» της Βάρκιζας. Η επάνοδος του Ζαχαριάδη από το Νταχάου όπου ήταν έγκλειστος κατά τη διάρκεια του πολέμου και η επαναφορά του ΚΚΕ στις «μπολσεβίκικες νόρμες», όπως ακούγεται στο ηχητικό απόσπασμα να λέει ο ίδιος, σηματοδοτούν τη στροφή της πολιτικής του ΚΚΕ από τον ενδοτισμό στη σύγκρουση, στην οποία συνέτεινε άλλωστε η «λευκή τρομοκρατία» κατά των ανταρτών της Εθνικής Αντίστασης.
Η δικαίωση μιας ήττας
Οι καταστροφικές συνέπειες που είχε για το ΚΚΕ η ήττα του Εμφυλίου δεν πτόησαν τον Ζαχαριάδη που ακούγεται να λέει στο ηχητικό απόσπασμα: «Σωστή ήταν η απόφαση για δεύτερο ένοπλο αγώνα; Σωστή φυσικά. Δικαιώθηκε και πολιτικά δεν μας ζημίωσε. Μπορούσαμε να πάρουμε την εξουσία. Αν δεν την παίρναμε και αν δεν αρχίζαμε τον ένοπλο αγώνα, πολιτικά δεν θα ήμασταν καλύτερα».
Η 7η Ολομέλεια, στην οποία πήρε μέρος ο Ζαχαριάδης (δεν συμμετείχε στην 6η Ολομέλεια της αποκαθήλωσής του), τον καθαίρεσε από την ΚΕ του ΚΚΕ και τον διέγραψε και από μέλος του κόμματος, ενώ επιπλέον αποφάσισε να συγκροτήσει ειδική επιτροπή η οποία θα εξέταζε την κατηγορία εις βάρος του ως «πράκτορα του εχθρού», στίγμα που αιωρούνταν για πολλά χρόνια, μέχρι την επίσημη αποκατάστασή του το 2011 επί των ημερών της Αλέκας Παπαρήγα.
Παρά τις καθυστερήσεις στην ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα και τα λάθη που χρεώνουν στον Ζαχαριάδη (χωρίς σύνδεση με τα αστικά κέντρα κ.λπ.), τα οποία κόστισαν τόσο αίμα και πόνο, η πολιτική επιλογή της ένοπλης σύγκρουσης έχει δικαιωθεί από το ΚΚΕ και ας μην είχε εξαρχής σαφή στρατηγικό προσανατολισμό. «Ηταν πόλεμος δίκαιος που αντικειμενικά έκφραζε τα συμφέροντα των καταπιεσμένων, της εργατικής τάξης, της εξαθλιωμένης αγροτιάς, των φτωχών λαϊκών στρωμάτων της πόλης» αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ, στην αρχή του οποίου εμφανίζεται ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας σε συγκέντρωση για τον ΔΣΕ να δηλώνει: «Ορκιζόμαστε στη μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων ηρώων του λαού μας ότι θα συνεχίσουμε στην ίδια ταξική γραμμή πάλης».
 |
| "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 25/06/17 |
«Υπάρχουν ιστορικοί που θέλουν να δουν το ντοκιμαντέρ»
- Τι λένε τα μέλη της σκηνοθετικής ομάδας - Αγνωστο υλικό, ματυρίες, αφηγήσεις και τα πλάνα του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ
Του Γιάννη Ζουμπουλάκη
Την περασμένη Πέμπτη το βράδυ στις κινηματογραφικές αίθουσες Αλκυονίδα και Studio γινόταν το αδιαχώρητο. Νέος στην συντριπτική πλειοψηφία του κόσμος είχε κυριολεκτικά κατακλύσει τους ιστορικούς κινηματογράφους των οδών Ιουλιανού και Σπάρτης - Σταυροπούλου (αντιστοίχως) σε σημείο που η εικόνα θύμιζε παρελθόν, τα χρόνια της δεκαετίας του 1970 και του 1980 όταν γέμιζαν καθημερινά από κόσμο εφόσον ήταν οι μόνες που πρόβαλαν ταινίες τέχνης που δεν προβάλλονταν αλλού. Παραπάνω από 1.100 θεατές καταμετρήθηκαν σε όλες τις προβολές της Πέμπτης και στις δύο αίθουσες, και ο λόγος ήταν ένας: η Πέμπτη ήταν η ημέρα της πρεμιέρας του ντοκιμαντέρ «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε».
Με αφετηρία τις ημέρες της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τους Γερμανούς και «σταθμούς» τον ηρωικό Δεκέμβρη, τη Συμφωνία της Βάρκιζας, την τρομοκρατία και τις αποφάσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, το ντοκιμαντέρ «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» είναι μια απόπειρα καταγραφής των γεγονότων του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (1946-1949) που σημάδεψαν τη νεότερη Ελλάδα. Η ιδιαιτερότητα του ντοκιμαντέρ όμως είναι ότι πρόκειται για παραγωγή της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, πράγμα που σημαίνει ότι η καταγραφή που έγινε έχει τη σφραγίδα και γραμμή ενός συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος.
Του Γιάννη Ζουμπουλάκη
Την περασμένη Πέμπτη το βράδυ στις κινηματογραφικές αίθουσες Αλκυονίδα και Studio γινόταν το αδιαχώρητο. Νέος στην συντριπτική πλειοψηφία του κόσμος είχε κυριολεκτικά κατακλύσει τους ιστορικούς κινηματογράφους των οδών Ιουλιανού και Σπάρτης - Σταυροπούλου (αντιστοίχως) σε σημείο που η εικόνα θύμιζε παρελθόν, τα χρόνια της δεκαετίας του 1970 και του 1980 όταν γέμιζαν καθημερινά από κόσμο εφόσον ήταν οι μόνες που πρόβαλαν ταινίες τέχνης που δεν προβάλλονταν αλλού. Παραπάνω από 1.100 θεατές καταμετρήθηκαν σε όλες τις προβολές της Πέμπτης και στις δύο αίθουσες, και ο λόγος ήταν ένας: η Πέμπτη ήταν η ημέρα της πρεμιέρας του ντοκιμαντέρ «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε».
Με αφετηρία τις ημέρες της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τους Γερμανούς και «σταθμούς» τον ηρωικό Δεκέμβρη, τη Συμφωνία της Βάρκιζας, την τρομοκρατία και τις αποφάσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, το ντοκιμαντέρ «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» είναι μια απόπειρα καταγραφής των γεγονότων του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (1946-1949) που σημάδεψαν τη νεότερη Ελλάδα. Η ιδιαιτερότητα του ντοκιμαντέρ όμως είναι ότι πρόκειται για παραγωγή της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, πράγμα που σημαίνει ότι η καταγραφή που έγινε έχει τη σφραγίδα και γραμμή ενός συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος.
Βεβαίως, αν και η έλλειψη αντικειμενικότητας μπορεί να δυσαρεστήσει, το γεγονός ότι η παραγωγή είναι του ΚΚΕ της δίνει αυτομάτως ένα ενδιαφέρον γιατί η ταινία χωρίς να κρύβει την «καταγωγή» της παρουσιάζει ένα κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας από μια συγκεκριμένη σκοπιά. Υλικό του οποίου την ύπαρξη δεν γνωρίζαμε ως τώρα εμφανίζεται στην ταινία στην οποία χρησιμοποιήθηκαν πρωτότυπα πλάνα από το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ, ηχητικά ντοκουμέντα της εποχής, αλλά και νεότερο υλικό με σύγχρονα πλάνα από τους χώρους δράσης του ΔΣΕ. Εν ολίγοις, το «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» προέκυψε από επεξεργασία αρχείων του ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ ενώ χρησιμοποιήθηκαν επίσης κρατικά αρχεία της ΕΡΤ και του Πολεμικού Μουσείου. Τα σύγχρονα γυρίσματα που βλέπουμε στην ταινία έγιναν στα βουνά όπου ανέπτυξε τη δράση του ο ΔΣΕ, ενώ δώδεκα μαχητές του ΔΣΕ που εξακολουθούν να βρίσκονται εν ζωή κατέθεσαν τις μαρτυρίες τους. Είναι οι Παναγιώτα Μεγράμη, Νίκος Τέρζογλου, Αρίστος Καμαρινός, Αλέκος Παπαγεωργίου, Λυκούργος Δημόπουλος, Ευανθία Ζωίδη, Θανάσης Ανάγνου, Αναστασία Μασμανίδου, Χρήστος Δίκογλου, Σοφία Μιχαηλίδου, Λευτέρης Αναστασάκος και Αγγελική Σιώμου. Στο ντοκιμαντέρ ακούγονται ακόμη ανέκδοτα τραγούδια του ΔΣΕ όπως τα «Ραγιάδες» με τη χορωδία γυναικών της φυλακής Αβέρωφ και «Ανεμοι θύελλες» καθώς επίσης και οι φωνές των ηθοποιών Μίλτου Δημούλη, Βασίλη Κολοβού, Νίκου Μοσχοβού, Μαριάνθης Σοντάκη και Χριστόφορου Γιακουμέλου στην αφήγηση.
Η σημασία της έρευνας
Το ερευνητικό κομμάτι του ντοκιμαντέρ είναι που έχει τεράστιο ενδιαφέρον για τον θεατή, όπως είχε και για τους δημιουργούς της ταινίας. «Πέρα από το ότι το ντοκιμαντέρ έχει συγκεκριμένη χρήση διότι δημιουργήθηκε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και ως παραγωγή ενός συγκεκριμένου φορέα, υπήρξαν πράγματα που βρέθηκαν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή» είπε στο «Βήμα» ο Κώστας Σταματόπουλος, ο άτυπος «αρχηγός» της σκηνοθετικής ομάδας του «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε» (τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας ήταν οι Λεωνίδας Βαρδαρός, Σήφης Στάμου, Θεοδοσία Γραμματικού και Γιάννης Μαρούδας). «Για παράδειγμα φωνή του Νίκου Ζαχαριάδη που ακούμε στην ταινία βρέθηκε στα αρχεία του ΚΚΕ δύο μόλις εβδομάδες προτού η ταινία τελειώσει και γίνει DCP. Επίσης σκηνές όπως αυτή του χειρουργείου στον Γράμμο δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο παρελθόν». Υπάρχει ακόμη πλούσιο φωτογραφικό υλικό που κι αυτό δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ. Είναι του Απόστολου Μουσούρη και δεν υπάρχει ούτε και στο λεύκωμα που είχε τυπωθεί. Ωστόσο, αναπόφευκτα, μεγάλο μέρος του υλικού που βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ αλληλοκαλύπτεται με αντίστοιχα θεματικά πλάνα που είχαν ήδη παρουσιασθεί σε παλαιότερα ντοκιμαντέρ για τον Εμφύλιο. Στην ταινία εξάλλου χρησιμοποιείται υλικό από τα ντοκιμαντέρ «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» του Μάνου Ζαχαρία, «Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος» του Ροβήρου Μανθούλη και «Τόποι πολιτικής εξουσίας και ιστορικής μνήμης» του Λ. Βαρβαρού.
Πολύτιμο υλικό
Ολα τα μέλη της ομάδας πήγαν σε κάθε σημείο της Ελλάδας όπου έχει γραφεί το συγκεκριμένο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας σε μια προσπάθεια ώσμωσης της πραγματικότητας. Το ντοκιμαντέρ εξηγεί, για πρώτη ίσως φορά με τόσες λεπτομέρειες και πάντα από την πλευρά του ΚΚΕ, αρκετά πράγματα σε σχέση με τη λειτουργία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος ο οποίος είχε τη δομή σχεδόν του τακτικού Στρατού.
Πώς λειτούργησε η επιμελητεία, πώς οργανώθηκαν οι σχολές των ανθυπολοχαγών, πώς έγιναν τα νοσοκομεία και πώς εκπαιδεύθηκαν οι γιατροί που τα υπηρέτησαν; Πώς φτιάχτηκαν οι βάσεις και πώς χωρίστηκαν οι ταξιαρχίες; Από τις αφηγήσεις των επιζώντων αγωνιστών του ΔΣΕ μαθαίνουμε επίσης για το πώς περνούσαν τις ημέρες τους, πέραν των ενόπλων αντιπαραθέσεων. Πώς διασκέδαζαν; Τι τραγουδούσαν; Τι χόρευαν; Τα πλάνα «δένουν» τη δράση του ΕΛΑΣ με το κίνημα στις πόλεις, την Ελεύθερη Ελλάδα ενώ άγνωστα στην πλειοψηφία τους ντοκουμέντα μάς δίνουν μια αίσθηση από την πρώτη απόπειρα για την εγκαθίδρυση της λαϊκής εξουσίας στις ελεύθερες περιοχές.
«Πέρα από την ιδεολογική τοποθέτηση του καθενός υπάρχουν ιστορικοί που θέλουν να δουν το ντοκιμαντέρ» είπε ο κ. Σταματόπουλος (ενδεχομένως να υπάρχουν και στρατιωτικοί). «Μέσα στα τεκμήρια που παίρνουν πια υπόψη τους οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν είναι μόνο οι γραπτές μαρτυρίες ή οι συνεντεύξεις αλλά και το φιλμικό υλικό. Οι σύγχρονοι ιστοριογράφοι κάνουν άμεσες αναφορές σε κινηματογραφικά ντοκουμέντα μιας περιόδου προκειμένου να την περιγράψουν. Μέσα από τη φιλμική αποτύπωση μιας κατάστασης μπορούμε να καταλάβουμε τι ήταν ο Δημοκρατικός Στρατός βλέποντας απλώς τα πρόσωπά τους, άσχετα από την εκτίμηση που θα κάνουμε μετά για την πλευρά από την οποία το κουβεντιάζουμε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου