"....Δεν ξέρω αν κάποιος θα έλεγε ότι «δεν θα μπορούσε να ζήσει χωρίς τον Μαρξ», αν και υπάρχουν και ιδεοληπτικώς τρελοί στον κόσμο τούτο. Βεβαίως στο ερώτημα Μπετόβεν ή Μαρξ υποπτεύομαι με σχετική βεβαιότητα την απάντηση του Αλ. Τσίπρα. Αλλά μήπως θα έπρεπε να συνοδεύσει (ως soundtrack) την ανάγνωση του «Μανιφέστου» με την Ηρωική ή την Εννάτη; Ή μήπως έχει τελικά δίκιο ο J. Barnes όταν γράφει στην αριστουργηματική μυθιστορηματική βιογραφία του D. Sostakovich - ένα έργο ουσιαστικά για τη σχέση εξουσίας και μουσικής - ότι η πολιτική δεν αγαπάει τη μουσική γιατί «η μουσική ανήκει τελικά στη μουσική» (J. Barnes, The Noise of Time), εκτός βέβαια αν είσαι Κ. Σημίτης, Π. Κανελλόπουλος ή Κ. Τσάτσος ας πούμε (για να περιοριστούμε σε πολιτικούς του ελληνικού χώρου)...."

Από "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ/νέες εποχές"

"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 21/08/16

                                           

Μπετόβεν ή Μαρξ;

Του Π.Κ. Ιωακειμίδη

Η Τρίτη Συμφωνία του Μπετόβεν, η περίφημη Ηρωική (Eroica), κρίθηκε ως η σημαντικότερη συμφωνία όλων των εποχών από τους μεγαλύτερους αρχιμουσικούς του κόσμου, σύμφωνα με σχετική έρευνα του μουσικού περιοδικού του BBC (BBC Music Magazine - δημοσιεύεται στο τεύχος του Σεπτεμβρίου). Καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε έναν κατάλογο των είκοσι σημαντικότερων συμφωνιών, με την περίφημη Εννάτη, γνωστή και ως «Ωδή στη Χαρά» (που είναι και επίσημος ύμνος της Ευρωπαϊκής Ενωσης), να καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση. Οταν διάβασα την είδηση αφελώς διερωτήθηκα: Πόσοι, αλήθεια, έχουν ακούσει την Τρίτη, την Ηρωική; Την έχει ακούσει ποτέ π.χ. ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας; Θα έπρεπε όμως να την έχει ακούσει; Η συμφωνία, ως γνωστόν, γράφτηκε το 1803 όταν ο Μπετόβεν ήταν τριάντα τριών ετών και αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Ναπολέοντα ως τον ήρωα του επαναστατικού ρεύματος που σάρωνε την Ευρώπη και των δημοκρατικών αξιών της ελευθερίας, της ισότητας, της αδελφοσύνης που εξέφραζε. Αλλά όταν ο Ναπολέων ακολούθησε την πεπατημένη και αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας, ο Μπετόβεν διέγραψε την αφιέρωση και το όνομα του Ναπολέοντα από την παρτιτούρα με τόση μανία που τρύπησε το χαρτί. Και παραμένει έτσι με μια τρύπα το πρωτότυπο κείμενο. Η συμφωνία ονομάστηκε έκτοτε Ηρωική. Ηρωική σε όλες της τις εκδοχές. Οπως είπε ο αρχιμουσικός Jonathan Nott, «η Ηρωική δεν γράφτηκε για τη δόξα του Θεού. Γράφτηκε για τα ανθρώπινα πλάσματα, για τους αγώνες τους, τις αγωνίες τους και τις επιτυχίες τους». Ισως το σχόλιο αυτό να δίνει και μια απάντηση στο ερώτημα εάν θα έπρεπε ή όχι ο Αλ. Τσίπρας να είχε ακούσει τη συμφωνία. Με άλλα λόγια, όπως είπε ένας άλλος αρχιμουσικός, «ακούγοντας τη συμφωνία ο καθένας γίνεται απλά ένας καλύτερος άνθρωπος» και οπωσδήποτε θα γινόταν και ο Αλ. Τσίπρας. Δεν έχω ωστόσο καμία ένδειξη ότι την έχει ακούσει. Μπορεί ναι, μπορεί και όχι.

Πολύ παλαιότερα, σε ένα πάνελ του BBC, είχε τεθεί το ανίερο, αν και δημιουργικά προκλητικό, ερώτημα «ποια από τις δύο κολοσσιαίες μορφές του 19ου αιώνα, ο Μπετόβεν (1770-1827) ή ο Μαρξ (1818-1883), έχει συνεισφέρει περισσότερο στην ευτυχία του ανθρώπου και στην κάθαρση από την υπαρξιακή του τραγωδία;». Και εάν ενός εξ αυτών, σε ένα ταξίδι επιστροφής στο παρελθόν (επιστημονικά, ως γνωστόν, δεν αποκλείεται), θα μπορούσαμε να ακυρώσουμε την ύπαρξη, ποιον θα επιλέγαμε; Δεν ξέρω εάν έχουν απάντηση τέτοιου είδους ερωτήσεις. Είναι τρομακτικά ανίερες. Ιερόσυλες.

Ξέρω όμως ότι ορισμένοι, όχι ασήμαντοι, ανάμεσά τους και ο K. Popper, έδωσαν κατηγορηματικά την απάντηση ότι ο Μαρξ ως πατήρ του Μαρξισμού (που ο ίδιος όμως ομολόγησε στο τέλος της ζωής του ότι δεν υπήρξε) και οι επίγονοι, ερμηνευτές ή παραχαράκτες του, επισώρευσαν ανθρώπινες τραγωδίες ανείπωτης έκτασης και επομένως καλό θα ήταν να μην είχε υπάρξει. Απλοϊκότητες ίσως. Εάν δεν υπήρχε ο Κάρολος, θα υπήρχε σίγουρα κάποιος άλλος. Ο Λένιν θα έβρισκε κάποιον να (παρ)ερμηνεύσει όπως ήθελε (τον Χέγκελ, π.χ.). Ενώ ο Μπετόβεν; Αλλος Μπετόβεν δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Και οπωσδήποτε δεν μπορεί να του χρεωθεί καμιά ανθρώπινη τραγωδία. Μπορεί να του αναγνωρισθεί, όπως του αναγνωρίζεται σχεδόν καθολικά, η υπέρβασή της. Δεν επένδυσε με τη μουσική του καμιά ανθρώπινη βαρβαρότητα (ο δυστυχής Ρ. Βάγκνερ είχε την ατυχία να επιλεγεί για κάτι τέτοιο από τον Αδόλφο).

Οπως γράφει ο Κ. Τσάτσος, «με τον Μπετόβεν ο Ανθρωπος γίνεται Θεός». Ο A. Sachs (στο βιβλίο του The Ninth - Beethoven and the World in 1824) παρατηρεί ότι πάρα πολλοί του είχαν εκμυστηρευθεί ότι «δεν θα μπορούσαν να ζήσουν χωρίς τον Μπετόβεν». Δεν ξέρω αν κάποιος θα έλεγε ότι «δεν θα μπορούσε να ζήσει χωρίς τον Μαρξ», αν και υπάρχουν και ιδεοληπτικώς τρελοί στον κόσμο τούτο. Βεβαίως στο ερώτημα Μπετόβεν ή Μαρξ υποπτεύομαι με σχετική βεβαιότητα την απάντηση του Αλ. Τσίπρα. Αλλά μήπως θα έπρεπε να συνοδεύσει (ως soundtrack) την ανάγνωση του «Μανιφέστου» με την Ηρωική ή την Εννάτη; Ή μήπως έχει τελικά δίκιο ο J. Barnes όταν γράφει στην αριστουργηματική μυθιστορηματική βιογραφία του D. Sostakovich - ένα έργο ουσιαστικά για τη σχέση εξουσίας και μουσικής - ότι η πολιτική δεν αγαπάει τη μουσική γιατί «η μουσική ανήκει τελικά στη μουσική» (J. Barnes, The Noise of Time), εκτός βέβαια αν είσαι Κ. Σημίτης, Π. Κανελλόπουλος ή Κ. Τσάτσος ας πούμε (για να περιοριστούμε σε πολιτικούς του ελληνικού χώρου)...

Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι τελικά «Στο βυθό της μουσικής συνταξιδεύουμε / Στο βυθό της μουσικής τα ίδια πράγματα σε ακολουθούν μετουσιωμένα...».

-Ο κ. Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.