- Από "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ"
"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 28-29/05/16 ΒΙ
ΒΙΒΛΙΑ
Τίτλοι τέλους τον καιρό της κρίσης
Λίγες ημέρες μετά το λουκέτο στο κατάστημα Παπασωτηρίου της οδού Πανεπιστημίου – άλλη μια καταχώριση στον κατάλογο που τα τελευταία χρόνια περιλαμβάνει από τα FNAC μέχρι την Εστία – εκδότες και βιβλιοπώλες στην Αθήνα και την επαρχία συζητούν για τα αίτια της κρίσης στον χώρο τους
Του Νικόλα Ζώη
Αντιπαθητικό πράγμα τα νούμερα, συχνά όμως και απολύτως κατατοπιστικό: από το 2008 μέχρι σήμερα τα βιβλιοπωλεία της χώρας που έκλεισαν είναι πάνω από τετρακόσια. Ενώ λίγο πριν από την κρίση ανέρχονταν σε περίπου 2.500 (συνυπολογίζοντας κάπως γενικά τα βιβλιοχαρτοπωλεία και με τα μισά του συνόλου να συγκεντρώνονται στην Αθήνα), πλέον κινδυνεύουν να αλλάξουν χιλιάδα. Η ίδια η αγορά του βιβλίου μειώθηκε σε σχέση με την κορύφωσή της το 2007 κατά 50%, εξαιτίας τόσο λιγότερων τεμαχίων όσο και της πτώσης των τιμών τους. Οχι ότι στο μεταξύ δεν εμφανίστηκαν καινούργια σημεία πώλησης: τα καταστήματα Public είναι αισίως 49, ενώ σε μεγάλες πόλεις έχουν ξεπηδήσει και τα μικρά και ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία. Γενικά πάντως τα πράγματα δεν πάνε καλά, συμπεραίνει κανείς μιλώντας με τον πρόεδρο της Ενωσης Ελληνικού Βιβλίου και εκδότη του Μίνωα Γιάννη Κωνστανταρόπουλο. Τα δε στοιχεία που παραθέτει ίσως φωτίζουν και μερικούς από τους λόγους που οδήγησαν αλυσίδες σαν τον Παπασωτηρίου σε συρρίκνωση - ειδικά όταν τη δεκαετία του 2000, λέει ο πρόεδρος, αναπτύχθηκαν με τόσο ακριβό κόστος σε ενοίκια, ώστε όταν ενέσκηψε η κρίση οι επενδύσεις τους να μην ωριμάσουν επαρκώς. «Σίγουρα όλες οι επιχειρήσεις έχουν και ψήγματα κακοδιαχείρισης» καταλήγει. «Δεν μπορώ πάντως να πω ότι το συγκεκριμένο λουκέτο ήταν απολύτως αναμενόμενο. Υπήρχαν τα προεόρτια, φαινόταν όμως ότι είχαν κοντρολάρει την κατάσταση».
Παπασωτηρίου και Ελευθερουδάκης
Τελικά, το κατάστημα στο νούμερο 37 της Πανεπιστημίου πριν από μία εβδομάδα κατέβασε ρολά. Κάποτε είχε 25 «αδέλφια», ενώ το 2013 ο εκδοτικός οίκος Brown το είχε συμπεριλάβει στα 49 καλύτερα του κόσμου. Για να φθάσουν ώς εκεί, ο Γιώργος και η Αλεξάνδρα Παπασωτηρίου είχαν ξεκινήσει το 1981 από 20 τ.μ. στην οδό Στουρνάρη. Η ειδίκευση στα τεχνικά και επιστημονικά βιβλία κάλυπτε ένα κενό της αγοράς, που με την άνθηση της τεχνολογίας μετά το '90 θα γινόταν υποσχόμενος κλάδος. Από το 2000 κι έπειτα, η αισιοδοξία απλώθηκε σε κάθε άκρη του χώρου των εκδόσεων, με τους τίτλους που κυκλοφορούσαν ετησίως να πλησιάζουν και τις 10.000. Τα Public έκαναν εγκαίνια στο Σύνταγμα, τα FNAC στο Μαρούσι, ο θεσσαλονικιός Ιανός ανοιγόταν στην πρωτεύουσα. Η παραγωγή όμως σαν να έπιασε ταβάνι και κάτι τέτοια οι οικονομικές κρίσεις δεν τα συγχωρούν. Το αναγνωστικό κοινό, αντί να αυξηθεί, άρχισε να κάνει περικοπές. Τα FNAC αποχώρησαν, ενώ λουκέτα μπήκαν και σε ιστορικά βιβλιοπωλεία όπως της Εστίας. Ο Παπασωτηρίου άρχισε να καταγράφει ζημιογόνες χρονιές, με τα χρέη σε προμηθευτές ή σε ενοίκια να αυξάνονται ασταμάτητα - μέχρι και πυρκαγιές είχε να αντιμετωπίσει που χειροτέρευαν την κατάσταση. Προσπάθειες να βρεθεί λύση μέσω της δικαστικής οδού ή συμφωνιών απέβησαν άκαρπες. Ενας από τους τελευταίους ισολογισμούς της επιχείρησης ανέφερε χρέος σχεδόν οκταψήφιο.
Εν μέρει παρόμοια, εν μέρει διαφορετική ήταν και η πορεία του αιωνόβιου Ελευθερουδάκη. Τα 20 παραρτήματα, από την Πανεπιστημίου ώς το κερδοφόρο αεροδρόμιο και τη Μύκονο, οι 30.000 τίτλοι βιβλίων, οι 120 υπάλληλοι ή οι επενδύσεις 6.000.000 ευρώ τη χρυσή δεκαετία τον είχαν καταστήσει πολιτιστικό σημείο αναφοράς. Η Σοφίκα Ελευθερουδάκη - Χαριτάκη και η αδελφή της Μαρίνα διοικούσαν ένα οκταώροφο μέγαρο που δεν φαινόταν πάντοτε υπερβολικό. Λίγο όμως η πτώση του τζίρου, λίγο το ενοίκιο που δεν κατέβαινε με τίποτα, λίγο οι διαδηλώσεις που μείωσαν την κίνηση στο Κέντρο, έκαναν τη μετακόμιση αναπόφευκτη. Η αίτηση για υπαγωγή στο άρθρο 106β του Πτωχευτικού Κώδικα επρόκειτο να συζητηθεί τον περασμένο Μάρτιο, αλλά η υπόθεση πήρε αναβολή για έναν χρόνο. Σήμερα, κέντρο δραστηριοτήτων της είναι το κατάστημα στο νούμερο 15 της Πανεπιστημίου. Η Σοφίκα Ελευθερουδάκη - Χαριτάκη πάντως δεν πιστεύει ότι όλα αυτά καταδεικνύουν πρόβλημα των αλυσίδων αποκλειστικά. Και η Εστία έκλεισε, λέει, και πολλά άλλα μικρά βιβλιοπωλεία. «Οταν τα πράγματα πηγαίνουν καλά γενικώς, πηγαίνουν και τα βιβλιοπωλεία» εξηγεί. «Οταν πάνε στραβά, ομοίως. Απλώς στην αλυσίδα, αντί να έχεις να βάλεις ένα λουκέτο, έχεις περισσότερα. Είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα ανάμεσα σε ένα κατάστημα και σε πολλά. Από τα δύο και πάνω τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται».
Η ενιαία τιμή βιβλίου
«Αυτό πάντως που καταλάβαμε εμείς για τον Παπασωτηρίου», λέει ο Κωνστανταρόπουλος, ο οποίος μαζί με μερικούς ακόμα εκδότες μελέτησε τα οικονομικά της επιχείρησης μήπως και συνδράμουν είτε με κάποια πίστωση είτε μετοχικά, «είναι ότι το κερασάκι το έβαλε η κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου». Η εξέλιξη, λέει, οδήγησε τα βιβλιοπωλεία του Κέντρου σε άκρατο ανταγωνισμό τιμών, με την Πολιτεία και την Πρωτοπορία να δίνουν τον τόνο - «ο Παπασωτηρίου προσπάθησε να τους αντιμετωπίσει στα ίσα κι έχασε όλη την κερδοφορία του». Κάποιοι συνάδελφοί του συμφωνούν: «Δεν του έφταιγε μόνο αυτό, τον έσπρωξε όμως στον γκρεμό» λέει ο Κώστας Παπαδόπουλος από τη Διόπτρα. Ολη η αγορά περίμενε την εξέλιξη, κατά τη γνώμη του, δεν ήθελε όμως να το πιστέψει γιατί «όταν χάνεται ένα σημείο πώλησης, το βιβλίο χάνει τον φυσικό του χώρο - άρα και ο πολιτισμός». Είναι κάτι που βρίσκει σύμφωνο και τον Θάνο Ψυχογιό των ομώνυμων εκδόσεων: «Οταν κλείνει ένα βιβλιοπωλείο, πόσω μάλλον μια αλυσίδα, ο πνευματικός κόσμος της χώρας πρέπει να αισθάνεται φτωχότερος» παρατηρεί. Στο θέμα των αιτιών δεν διαφωνεί: «Η κατάργηση της ενιαίας τιμής έστρεψε τα βιβλιοπωλεία σε έναν ανταγωνισμό μείωσης τιμών και ελαχιστοποίησης της κερδοφορίας. Η επιβολή των capital controls ήρθε για να δώσει τη χαριστική βολή».
Πλέον, από τους τρεις τους άλλος ψάχνεται νομικά για να διαπιστώσει τι από τα οφειλόμενα μπορεί να διεκδικηθεί, άλλος πιστεύει ότι κυνηγάει θαύματα και άλλος απλώς εξαίρει τη συνεργασία του με την αλυσίδα όλα αυτά τα χρόνια. Ορισμένοι εκδότες πάντως είχαν προχωρήσει και σε κατασχέσεις τους προηγούμενους μήνες, ενώ περισσότερο από όλους ίσως επλήγησαν εκείνοι που έχουν μεν να λαμβάνουν ποσά της τάξης των 30.000 ευρώ, σχεδόν ισοδύναμα όμως με το ετήσιο κόστος παραγωγής. Δεν είναι οι μόνοι που λογικά δεν διάκεινται φιλικά προς τον Παπασωτηρίου. «Το κλείσιμο ενός βιβλιοπωλείου δημιουργεί άσχημα συναισθήματα» λέει ο Νίκος Λαμπρόπουλος, ιδιοκτήτης της Σύγχρονης Εκφρασης στη Λιβαδειά. «Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι πρόκειται για μια αλυσίδα η οποία ασκούσε επιθετική πολιτική στον χώρο μας και ότι ήταν από τους θιασώτες της επικράτησης μιας ολιγοπωλιακής τακτικής και παράλληλα θύμα της». Οι απόψεις φυσικά διίστανται και στον δικό του χώρο. «Το να κλείνει μια επιχείρηση 40 ετών, με πολλούς και άξιους βιβλιοπώλες, είναι άσχημο νέο» λέει ο Αλκης Τεμπονέρας από τις Πλειάδες στο Παγκράτι. «Το αν έφταιγε η κακοδιαχείριση το ξέρουν μόνο οι ίδιοι. Τα βιβλιοπωλεία πάντως τα έχει πλήξει η κατάργηση της ενιαίας τιμής. Κάποιοι λίγοι κάνουν εξοντωτικές εκπτώσεις. Σαν να έχουν λίπος και αποφάσισαν να το κάψουν μέχρι να καούν και οι υπόλοιποι».
Το βάρος στους εργαζομένους
Για να μη μιλήσουμε για τους εργαζομένους του Παπασωτηρίου - τα «βατράχια» που την πληρώνουν, όταν σύμφωνα με το ρητό μαλώνουν στον βάλτο τα «βουβάλια». Τους τελευταίους μήνες το ωράριό τους είχε μειωθεί (αντίθετα από τις υποχρεώσεις τους), η καταβολή των μισθών καθυστερούσε, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να ασκήσουν το δικαίωμα επίσχεσης εργασίας. Το μέλλον τους δεν είναι βέβαιο, όπως και όλης της επιχείρησης: πληροφορίες κάνουν λόγο για προσπάθειες να βρεθεί χώρος μεταστέγασης του καταστήματος της Πανεπιστημίου σε κτίριο του Κέντρου με χαμηλότερο ενοίκιο, προς το παρόν όμως παραμένουν ανεπιβεβαίωτες. Η επικοινωνία με τον ίδιο τον Γιώργο Παπασωτηρίου είναι δύσκολη και μόνο να υποθέσει μπορεί κανείς το πώς θα επηρεάσουν την επιχείρησή του οι κινήσεις των μεγάλων τουλάχιστον εκδοτών. «Θελήσαμε να βοηθήσουμε καταρχήν για λόγους ωφελιμιστικούς, ελπίζοντας δηλαδή στο μέλλον να πάρουμε τα χρωστούμενα», λέει ο Κωνστανταρόπουλος των εκδόσεων Μίνωας, «αλλά και για να μη χαθεί κι άλλο σημείο πώλησης βιβλίου. Οταν ένα τέτοιο κλείνει, δεν αντικαθίσταται από το διπλανό του. Οι αναγνώστες του Παπασωτηρίου δεν θα πάνε όλοι στο Public ή στον Ιανό: κάποιοι θα χαθούν. Γιατί οι μισές αγορές βιβλίου είναι συναισθηματικού χαρακτήρα».
Η επόμενη ημέρα
Το πρόβλημα θέλει συνολική αντιμετώπιση κατά τη γνώμη του. Τα στοιχεία που παρέθετε προηγουμένως, εξηγεί, γίνονται χειρότερα αν από το σύνολο αφαιρέσουμε τα βιβλιοχαρτοπωλεία: υπολογίζοντας μόνο τα αμιγώς βιβλιοπωλεία, τότε αυτά έχουν μειωθεί από 500 σε 250 πανελλαδικά. «Η Γαλλία και η Γερμανία που διατηρούν την ενιαία τιμή έχουν από 5.000, την ώρα που οι ΗΠΑ οι οποίες την κατάργησαν έχουν όλα κι όλα 900, με τα περισσότερα βιβλία να πωλούνται μέσω Amazon ή στα πολυκαταστήματα Walmart» καταλήγει. Ο Λαμπρόπουλος από τη Λιβαδειά επισημαίνει και την ανάγκη ενός νέου φορέα που «θα ενσωματώνει την εμπειρία του ΕΚΕΒΙ και θα στελεχωθεί από ανθρώπους με γνώση και όραμα», ενώ ο Ψυχογιός προτείνει και κονδύλια για την αγορά βιβλίων με σκοπό τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών ή την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας από τις πρώτες σχολικές βαθμίδες. Προτιμώντας την ανεξαρτησία της από την Πολιτεία, η Σοφίκα Ελευθερουδάκη προκρίνει και ένα νέου τύπου βιβλιοπωλείο μέσα στο οποίο θα θέλει κανείς να ζει, τη στιγμή που από τις μικρές Πλειάδες στο Παγκράτι ο Τεμπονέρας τονίζει ότι με όλα αυτά κινδυνεύουν και οι νέοι συγγραφείς καθώς οι μικροί εκδοτικοί οίκοι δεν θα έχουν τη δυνατότητα να τους στηρίξουν: το πλήγμα θα είναι μεγάλο για την ίδια τη γλώσσα. Ο Παπαδόπουλος από τη Διόπτρα το πάει λίγο μακρύτερα: «Αν μειωθεί δραματικά η παραγωγή γάλακτος στην Ελλάδα, θα καταναλώσουμε ας πούμε από τη Βουλγαρία. Αν γίνει το ίδιο με την παραγωγή ελληνικού βιβλίου;».
Αντιπαθητικό πράγμα τα νούμερα, συχνά όμως και απολύτως κατατοπιστικό: από το 2008 μέχρι σήμερα τα βιβλιοπωλεία της χώρας που έκλεισαν είναι πάνω από τετρακόσια. Ενώ λίγο πριν από την κρίση ανέρχονταν σε περίπου 2.500 (συνυπολογίζοντας κάπως γενικά τα βιβλιοχαρτοπωλεία και με τα μισά του συνόλου να συγκεντρώνονται στην Αθήνα), πλέον κινδυνεύουν να αλλάξουν χιλιάδα. Η ίδια η αγορά του βιβλίου μειώθηκε σε σχέση με την κορύφωσή της το 2007 κατά 50%, εξαιτίας τόσο λιγότερων τεμαχίων όσο και της πτώσης των τιμών τους. Οχι ότι στο μεταξύ δεν εμφανίστηκαν καινούργια σημεία πώλησης: τα καταστήματα Public είναι αισίως 49, ενώ σε μεγάλες πόλεις έχουν ξεπηδήσει και τα μικρά και ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία. Γενικά πάντως τα πράγματα δεν πάνε καλά, συμπεραίνει κανείς μιλώντας με τον πρόεδρο της Ενωσης Ελληνικού Βιβλίου και εκδότη του Μίνωα Γιάννη Κωνστανταρόπουλο. Τα δε στοιχεία που παραθέτει ίσως φωτίζουν και μερικούς από τους λόγους που οδήγησαν αλυσίδες σαν τον Παπασωτηρίου σε συρρίκνωση - ειδικά όταν τη δεκαετία του 2000, λέει ο πρόεδρος, αναπτύχθηκαν με τόσο ακριβό κόστος σε ενοίκια, ώστε όταν ενέσκηψε η κρίση οι επενδύσεις τους να μην ωριμάσουν επαρκώς. «Σίγουρα όλες οι επιχειρήσεις έχουν και ψήγματα κακοδιαχείρισης» καταλήγει. «Δεν μπορώ πάντως να πω ότι το συγκεκριμένο λουκέτο ήταν απολύτως αναμενόμενο. Υπήρχαν τα προεόρτια, φαινόταν όμως ότι είχαν κοντρολάρει την κατάσταση».
Παπασωτηρίου και Ελευθερουδάκης
Τελικά, το κατάστημα στο νούμερο 37 της Πανεπιστημίου πριν από μία εβδομάδα κατέβασε ρολά. Κάποτε είχε 25 «αδέλφια», ενώ το 2013 ο εκδοτικός οίκος Brown το είχε συμπεριλάβει στα 49 καλύτερα του κόσμου. Για να φθάσουν ώς εκεί, ο Γιώργος και η Αλεξάνδρα Παπασωτηρίου είχαν ξεκινήσει το 1981 από 20 τ.μ. στην οδό Στουρνάρη. Η ειδίκευση στα τεχνικά και επιστημονικά βιβλία κάλυπτε ένα κενό της αγοράς, που με την άνθηση της τεχνολογίας μετά το '90 θα γινόταν υποσχόμενος κλάδος. Από το 2000 κι έπειτα, η αισιοδοξία απλώθηκε σε κάθε άκρη του χώρου των εκδόσεων, με τους τίτλους που κυκλοφορούσαν ετησίως να πλησιάζουν και τις 10.000. Τα Public έκαναν εγκαίνια στο Σύνταγμα, τα FNAC στο Μαρούσι, ο θεσσαλονικιός Ιανός ανοιγόταν στην πρωτεύουσα. Η παραγωγή όμως σαν να έπιασε ταβάνι και κάτι τέτοια οι οικονομικές κρίσεις δεν τα συγχωρούν. Το αναγνωστικό κοινό, αντί να αυξηθεί, άρχισε να κάνει περικοπές. Τα FNAC αποχώρησαν, ενώ λουκέτα μπήκαν και σε ιστορικά βιβλιοπωλεία όπως της Εστίας. Ο Παπασωτηρίου άρχισε να καταγράφει ζημιογόνες χρονιές, με τα χρέη σε προμηθευτές ή σε ενοίκια να αυξάνονται ασταμάτητα - μέχρι και πυρκαγιές είχε να αντιμετωπίσει που χειροτέρευαν την κατάσταση. Προσπάθειες να βρεθεί λύση μέσω της δικαστικής οδού ή συμφωνιών απέβησαν άκαρπες. Ενας από τους τελευταίους ισολογισμούς της επιχείρησης ανέφερε χρέος σχεδόν οκταψήφιο.
Εν μέρει παρόμοια, εν μέρει διαφορετική ήταν και η πορεία του αιωνόβιου Ελευθερουδάκη. Τα 20 παραρτήματα, από την Πανεπιστημίου ώς το κερδοφόρο αεροδρόμιο και τη Μύκονο, οι 30.000 τίτλοι βιβλίων, οι 120 υπάλληλοι ή οι επενδύσεις 6.000.000 ευρώ τη χρυσή δεκαετία τον είχαν καταστήσει πολιτιστικό σημείο αναφοράς. Η Σοφίκα Ελευθερουδάκη - Χαριτάκη και η αδελφή της Μαρίνα διοικούσαν ένα οκταώροφο μέγαρο που δεν φαινόταν πάντοτε υπερβολικό. Λίγο όμως η πτώση του τζίρου, λίγο το ενοίκιο που δεν κατέβαινε με τίποτα, λίγο οι διαδηλώσεις που μείωσαν την κίνηση στο Κέντρο, έκαναν τη μετακόμιση αναπόφευκτη. Η αίτηση για υπαγωγή στο άρθρο 106β του Πτωχευτικού Κώδικα επρόκειτο να συζητηθεί τον περασμένο Μάρτιο, αλλά η υπόθεση πήρε αναβολή για έναν χρόνο. Σήμερα, κέντρο δραστηριοτήτων της είναι το κατάστημα στο νούμερο 15 της Πανεπιστημίου. Η Σοφίκα Ελευθερουδάκη - Χαριτάκη πάντως δεν πιστεύει ότι όλα αυτά καταδεικνύουν πρόβλημα των αλυσίδων αποκλειστικά. Και η Εστία έκλεισε, λέει, και πολλά άλλα μικρά βιβλιοπωλεία. «Οταν τα πράγματα πηγαίνουν καλά γενικώς, πηγαίνουν και τα βιβλιοπωλεία» εξηγεί. «Οταν πάνε στραβά, ομοίως. Απλώς στην αλυσίδα, αντί να έχεις να βάλεις ένα λουκέτο, έχεις περισσότερα. Είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα ανάμεσα σε ένα κατάστημα και σε πολλά. Από τα δύο και πάνω τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται».
Η ενιαία τιμή βιβλίου
«Αυτό πάντως που καταλάβαμε εμείς για τον Παπασωτηρίου», λέει ο Κωνστανταρόπουλος, ο οποίος μαζί με μερικούς ακόμα εκδότες μελέτησε τα οικονομικά της επιχείρησης μήπως και συνδράμουν είτε με κάποια πίστωση είτε μετοχικά, «είναι ότι το κερασάκι το έβαλε η κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου». Η εξέλιξη, λέει, οδήγησε τα βιβλιοπωλεία του Κέντρου σε άκρατο ανταγωνισμό τιμών, με την Πολιτεία και την Πρωτοπορία να δίνουν τον τόνο - «ο Παπασωτηρίου προσπάθησε να τους αντιμετωπίσει στα ίσα κι έχασε όλη την κερδοφορία του». Κάποιοι συνάδελφοί του συμφωνούν: «Δεν του έφταιγε μόνο αυτό, τον έσπρωξε όμως στον γκρεμό» λέει ο Κώστας Παπαδόπουλος από τη Διόπτρα. Ολη η αγορά περίμενε την εξέλιξη, κατά τη γνώμη του, δεν ήθελε όμως να το πιστέψει γιατί «όταν χάνεται ένα σημείο πώλησης, το βιβλίο χάνει τον φυσικό του χώρο - άρα και ο πολιτισμός». Είναι κάτι που βρίσκει σύμφωνο και τον Θάνο Ψυχογιό των ομώνυμων εκδόσεων: «Οταν κλείνει ένα βιβλιοπωλείο, πόσω μάλλον μια αλυσίδα, ο πνευματικός κόσμος της χώρας πρέπει να αισθάνεται φτωχότερος» παρατηρεί. Στο θέμα των αιτιών δεν διαφωνεί: «Η κατάργηση της ενιαίας τιμής έστρεψε τα βιβλιοπωλεία σε έναν ανταγωνισμό μείωσης τιμών και ελαχιστοποίησης της κερδοφορίας. Η επιβολή των capital controls ήρθε για να δώσει τη χαριστική βολή».
Πλέον, από τους τρεις τους άλλος ψάχνεται νομικά για να διαπιστώσει τι από τα οφειλόμενα μπορεί να διεκδικηθεί, άλλος πιστεύει ότι κυνηγάει θαύματα και άλλος απλώς εξαίρει τη συνεργασία του με την αλυσίδα όλα αυτά τα χρόνια. Ορισμένοι εκδότες πάντως είχαν προχωρήσει και σε κατασχέσεις τους προηγούμενους μήνες, ενώ περισσότερο από όλους ίσως επλήγησαν εκείνοι που έχουν μεν να λαμβάνουν ποσά της τάξης των 30.000 ευρώ, σχεδόν ισοδύναμα όμως με το ετήσιο κόστος παραγωγής. Δεν είναι οι μόνοι που λογικά δεν διάκεινται φιλικά προς τον Παπασωτηρίου. «Το κλείσιμο ενός βιβλιοπωλείου δημιουργεί άσχημα συναισθήματα» λέει ο Νίκος Λαμπρόπουλος, ιδιοκτήτης της Σύγχρονης Εκφρασης στη Λιβαδειά. «Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι πρόκειται για μια αλυσίδα η οποία ασκούσε επιθετική πολιτική στον χώρο μας και ότι ήταν από τους θιασώτες της επικράτησης μιας ολιγοπωλιακής τακτικής και παράλληλα θύμα της». Οι απόψεις φυσικά διίστανται και στον δικό του χώρο. «Το να κλείνει μια επιχείρηση 40 ετών, με πολλούς και άξιους βιβλιοπώλες, είναι άσχημο νέο» λέει ο Αλκης Τεμπονέρας από τις Πλειάδες στο Παγκράτι. «Το αν έφταιγε η κακοδιαχείριση το ξέρουν μόνο οι ίδιοι. Τα βιβλιοπωλεία πάντως τα έχει πλήξει η κατάργηση της ενιαίας τιμής. Κάποιοι λίγοι κάνουν εξοντωτικές εκπτώσεις. Σαν να έχουν λίπος και αποφάσισαν να το κάψουν μέχρι να καούν και οι υπόλοιποι».
Το βάρος στους εργαζομένους
Για να μη μιλήσουμε για τους εργαζομένους του Παπασωτηρίου - τα «βατράχια» που την πληρώνουν, όταν σύμφωνα με το ρητό μαλώνουν στον βάλτο τα «βουβάλια». Τους τελευταίους μήνες το ωράριό τους είχε μειωθεί (αντίθετα από τις υποχρεώσεις τους), η καταβολή των μισθών καθυστερούσε, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να ασκήσουν το δικαίωμα επίσχεσης εργασίας. Το μέλλον τους δεν είναι βέβαιο, όπως και όλης της επιχείρησης: πληροφορίες κάνουν λόγο για προσπάθειες να βρεθεί χώρος μεταστέγασης του καταστήματος της Πανεπιστημίου σε κτίριο του Κέντρου με χαμηλότερο ενοίκιο, προς το παρόν όμως παραμένουν ανεπιβεβαίωτες. Η επικοινωνία με τον ίδιο τον Γιώργο Παπασωτηρίου είναι δύσκολη και μόνο να υποθέσει μπορεί κανείς το πώς θα επηρεάσουν την επιχείρησή του οι κινήσεις των μεγάλων τουλάχιστον εκδοτών. «Θελήσαμε να βοηθήσουμε καταρχήν για λόγους ωφελιμιστικούς, ελπίζοντας δηλαδή στο μέλλον να πάρουμε τα χρωστούμενα», λέει ο Κωνστανταρόπουλος των εκδόσεων Μίνωας, «αλλά και για να μη χαθεί κι άλλο σημείο πώλησης βιβλίου. Οταν ένα τέτοιο κλείνει, δεν αντικαθίσταται από το διπλανό του. Οι αναγνώστες του Παπασωτηρίου δεν θα πάνε όλοι στο Public ή στον Ιανό: κάποιοι θα χαθούν. Γιατί οι μισές αγορές βιβλίου είναι συναισθηματικού χαρακτήρα».
Η επόμενη ημέρα
Το πρόβλημα θέλει συνολική αντιμετώπιση κατά τη γνώμη του. Τα στοιχεία που παρέθετε προηγουμένως, εξηγεί, γίνονται χειρότερα αν από το σύνολο αφαιρέσουμε τα βιβλιοχαρτοπωλεία: υπολογίζοντας μόνο τα αμιγώς βιβλιοπωλεία, τότε αυτά έχουν μειωθεί από 500 σε 250 πανελλαδικά. «Η Γαλλία και η Γερμανία που διατηρούν την ενιαία τιμή έχουν από 5.000, την ώρα που οι ΗΠΑ οι οποίες την κατάργησαν έχουν όλα κι όλα 900, με τα περισσότερα βιβλία να πωλούνται μέσω Amazon ή στα πολυκαταστήματα Walmart» καταλήγει. Ο Λαμπρόπουλος από τη Λιβαδειά επισημαίνει και την ανάγκη ενός νέου φορέα που «θα ενσωματώνει την εμπειρία του ΕΚΕΒΙ και θα στελεχωθεί από ανθρώπους με γνώση και όραμα», ενώ ο Ψυχογιός προτείνει και κονδύλια για την αγορά βιβλίων με σκοπό τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών ή την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας από τις πρώτες σχολικές βαθμίδες. Προτιμώντας την ανεξαρτησία της από την Πολιτεία, η Σοφίκα Ελευθερουδάκη προκρίνει και ένα νέου τύπου βιβλιοπωλείο μέσα στο οποίο θα θέλει κανείς να ζει, τη στιγμή που από τις μικρές Πλειάδες στο Παγκράτι ο Τεμπονέρας τονίζει ότι με όλα αυτά κινδυνεύουν και οι νέοι συγγραφείς καθώς οι μικροί εκδοτικοί οίκοι δεν θα έχουν τη δυνατότητα να τους στηρίξουν: το πλήγμα θα είναι μεγάλο για την ίδια τη γλώσσα. Ο Παπαδόπουλος από τη Διόπτρα το πάει λίγο μακρύτερα: «Αν μειωθεί δραματικά η παραγωγή γάλακτος στην Ελλάδα, θα καταναλώσουμε ας πούμε από τη Βουλγαρία. Αν γίνει το ίδιο με την παραγωγή ελληνικού βιβλίου;».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου