Τρία κείμενα παρέμβασης, από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"-26/06/16
Το τέλος των βεβαιοτήτων: Του Αλέξη Παπαχελά
Πέρυσι τέτοια εποχή ένιωσα για πρώτη φορά την ανασφάλεια που επιφυλάσσει η Ιστορία κάθε 50-60 χρόνια. Τις ημέρες πριν από το δημοψήφισμα, δεν ήξερα αν η Ελλάδα θα βρισκόταν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας για πολύ ακόμη, αν θα εξελισσόταν από μια αστική ημιευρωπαϊκή δημοκρατία σε κάτι άλλο. Δεν ήταν εύκολο για εμάς που μεγαλώσαμε με την πεποίθηση ότι μερικά πράγματα είναι δεδομένα και αυτονόητα.
Η δική μας «πλαστική» γενιά ανατράφηκε πιστεύοντας ότι κάθε χρονιά θα είναι καλύτερη από την προηγούμενη, ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να βρίσκεται στο ασφαλές «λιμάνι» της Δύσης και θα έχει μια γραμμικά ανοδική πορεία. Η κρίση που χτύπησε τη χώρα το 2009 γκρέμισε πολλές από αυτές τις βεβαιότητες. Είχε όμως κανείς την, σχεδόν μεταφυσική, πεποίθηση ότι θα περπατούσαμε δίπλα στην άβυσσο χωρίς να πέσουμε σε αυτήν. Και όντως φτάσαμε κοντά, αλλά το ένστικτο αυτοσυντήρησης μας κράτησε από το σάλτο μορτάλε. Προτιμήσαμε το τέλμα από την άβυσσο.
Τώρα όμως φαίνεται πολύ καθαρά ότι δεν είμαστε μόνοι μας σε αυτήν την κρίση. Αφορά όλο τον κόσμο και κυρίως τη Δύση. Θυμάμαι πριν από πολλά χρόνια τον κ. Μπαρόζο να λέει σε ένα συνέδριο ότι κανείς δεν θα πρέπει να αποκλείει τίποτα από εδώ και πέρα στην Ευρώπη, ούτε κινήματα εθνικολαϊκισμού ούτε δικτατορίες, τίποτα. Το απέδιδε στη νομοτελειακή συγκριτική φτωχοποίηση της Ευρώπης. Μου είχε φανεί παράλογο όταν το έλεγε, αλλά προφανώς έβλεπε πράγματα στον ορίζοντα που οι υπόλοιποι αγνοούσαμε. Και επίσης θυμάμαι σε ένα άλλο συνέδριο τον κ. Κάμερον να εξηγεί γιατί αποφάσισε να εξαγγείλει το δημοψήφισμα.
Ηταν τόσο σαφές ότι έπαιρνε μια ιστορική απόφαση έχοντας στο μυαλό του εσωκομματικές ισορροπίες, δημοσκοπήσεις και τίποτε άλλο... Εκπροσωπεί ίσως, περισσότερο από κάθε άλλον, τον «πλαστικό» ηγέτη που μοιάζει εντελώς ανεπαρκής σε μια πυκνή και απρόβλεπτη εποχή.
Εδώ βρισκόμαστε, όμως, τώρα. Το τσουνάμι του λαϊκισμού σαρώνει το αμερικανικό πολιτικό σκηνικό και την Ευρώπη. Οι πολίτες που νιώθουν ανασφάλεια στο «τρελό τρένο» της παγκοσμιοποίησης φωνάζουν στους ηγέτες τους «σταματήστε το να κατέβω». Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους έχουν δώσει βήμα έκφρασης, προσάναμμα για την οργή τους· βοήθησαν στο να μεγαλώσει απίστευτα το χάσμα ανάμεσα σε αυτούς και τις ελίτ, τα μέσα ενημέρωσης, το όποιο κατεστημένο. Η μετανάστευση και η συζήτηση γύρω από το Ισλάμ τούς σπρώχνει στα άκρα.
Πολλές φορές δεν είναι καθαρά οικονομικοί οι λόγοι της οργής. Ο πιο κατάλληλος όρος που έχω διαβάσει είναι η έννοια του prekariat, σε αντίθεση με τον proletariat. Δυσκολεύομαι να μεταφράσω τον όρο, αλλά αναφέρεται στον άνθρωπο που νιώθει συνεχή ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το μέλλον του. Μπορεί ο ίδιος να τα βγάζει πέρα, όμως δεν είναι διόλου βέβαιος ότι θα μπορέσει να συνεχίσει να ζει έτσι ή αν τα παιδιά του θα έχουν το ίδιο επίπεδο ζωής.
Η Ελλάδα βρέθηκε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας μετά το δικό μας δημοψήφισμα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η περιπέτειά μας τέλειωσε. Ενα πρόβλημα είναι πως είμαστε ένα ανερμάτιστο καράβι που θα πλέει σε ένα πολύ ταραγμένο πέλαγος. Το άλλο είναι ότι πέρυσι τέτοια εποχή πολλοί σκέπτονταν να φύγουν για να βρουν ένα καλύτερο αύριο κάπου αλλού στην Ευρώπη αν τα πράγματα πήγαιναν εντελώς στραβά. Ξαφνικά νιώθουν, όλοι νιώθουμε, ότι η ήπειρός μας ξανασκοτεινιάζει και ότι βεβαιότητες και ασφαλή «λιμάνια» δεν υπάρχουν ούτε εντός αλλά ούτε και εκτός. Πώς το λέει το κινέζικο ρητό; «Μακάρι να ζήσεις σε ενδιαφέρουσες εποχές», «May you live in interesting times»... Παράπονο δεν έχουμε.
Οεθνικολαϊκισμός, όχι η οικονομία...:
Του Άγγελου Στάγκου
Το Brexit αποκαλύπτει την τεράστια δυσκολία του εγχειρήματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο πρώτος που μίλησε δημόσια και με όλο του το κύρος για την ανάγκη δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ήταν ο Ουίνστον Τσώρτσιλ το 1946 και η πρώτη χώρα που εγκατέλειψε το οικοδόμημα είναι η χώρα του, με αφορμή ένα εσωκομματικό πρόβλημα των Συντηρητικών, που ο Ντέιβιντ Κάμερον κατόρθωσε να το μετατρέψει σε ευρωπαϊκό. Οι επιπτώσεις και οι προεκτάσεις της απόφασης των Βρετανών δεν μπορούν να μετρηθούν ακόμη, αλλά είναι σαφές ότι έχουν αρχίσει ήδη να παίρνουν τη μορφή πολιτικών και οικονομικών κινδύνων που απειλούν το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρωπαϊκή Ενωση και πιθανώς ολόκληρη την υφήλιο.
Το πρώτο βασικό δίδαγμα από το αποτέλεσμα του «ιστορικού» αυτού δημοψηφίσματος είναι ότι οι τριγμοί που γίνονται αισθητοί και ακούγονται όλο και πιο δυνατά σε όλη την Ευρώπη δεν οφείλονται μόνο στην πολιτική της λιτότητας, στην οικονομική δυσπραγία, στις αποφάσεις των απρόσωπων μανδαρίνων των Βρυξελλών ή στην ηγεμονία της Γερμανίας. Η Βρετανία ήταν μόνο με το ένα πόδι στην Ευρωπαϊκή Ενωση, είχε εξασφαλίσει σημαντικότατες εξαιρέσεις, διατηρούσε το δικό της νόμισμα, βρισκόταν εκτός Σένγκεν, οι πρόσφατες καραβιές των προσφύγων δεν φτάνουν στις ακτές της, μεγάλος αριθμός πολιτών της στελεχώνει τους μηχανισμούς των Βρυξελλών, το πολιτικό βάρος της ήταν μάλλον μεγαλύτερο από της Γερμανίας στο πλαίσιο της Ευρώπης.
Ακόμη περισσότερο, ήταν ως χώρα στην πρωτοπορία του νεοφιλελευθερισμού, δεν είχε πληγεί από οικονομική κρίση, τα μνημόνια και οι πολιτικές της λιτότητας δεν την αφορούσαν, δεν έβαζε το χέρι στην τσέπη για να δανειοδοτήσει χρεοκοπημένους εταίρους, η οικονομία της βελτιώθηκε θεαματικά μετά την είσοδό της (εκλιπαρώντας) στην τότε ΕΟΚ το 1973, εκμεταλλεύθηκε πλήρως την ιστορική - επικοινωνιακή υπεροχή της απέναντι στο Βερολίνο και το δέος που αισθανόταν και εξακολουθεί να αισθάνεται το τελευταίο απέναντι στο Λονδίνο. Επομένως το ερώτημα παραμένει γιατί μία χώρα όπως η Βρετανία να αποφασίζει την έξοδό της από την Ευρωπαϊκή Ενωση και ανάλογες τάσεις να κερδίζουν έδαφος στην Αυστρία, στη Δανία, στη Σουηδία, στην Ολλανδία ή και στη Γαλλία, που επίσης δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα οικονομικά προβλήματα.
Προφανώς η αναζήτηση των αιτίων της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου και των φυγόκεντρων τάσεων που επικρατούν σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να στραφεί και προς άλλες κατευθύνσεις, πέρα από την οικονομία. Στην ιστορία, στα χαρακτηριστικά των λαών, στις νοοτροπίες και στον επαρχιωτισμό μεγάλων πληθυσμιακών στρωμάτων, στον εθνικολαϊκισμό, στις μέτριες ή κακές πολιτικές ηγεσίες (ο Ντέιβιντ Κάμερον θα γίνει κλασικό παράδειγμα), στις ανασφάλειες και στους φόβους, στη συμπεριφορά των μίντια, στην αμφισβήτηση του φαντασιακού ή πραγματικού κατεστημένου, που συνεχώς τροφοδοτείται μέσω των ηλεκτρονικών δικτύων επικοινωνίας.
Στην περίπτωση της Βρετανίας έπαιξαν τον ρόλο τους όλα αυτά, κρίνοντας από το πώς ψήφισαν οι νεώτεροι και από το πώς οι πιο ηλικιωμένοι, οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων και οι κάτοικοι των επαρχιών, οι πιο μορφωμένοι και εκείνοι της χαμηλής παιδείας, όσοι έχουν δεξιότητες και οι άλλοι που δεν έχουν. Οι ηλικιωμένοι, οι επαρχιώτες, οι λιγότερο μορφωμένοι, οι δίχως δεξιότητες πρόσφεραν λαμπρό πεδίο για να δοξασθούν λαϊκιστές όπως ο Μπόρις Τζόνσον και o Νάιτζελ Φάρατζ, μιλώντας περί εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, κυμάτων μεταναστών (το θέμα στο Ηνωμένο Βασίλειο αφορά τους ανατολικοευρωπαίους, που το Λονδίνο πρωτοστάτησε να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση για γεωστρατηγικούς λόγους), γερμανικού ηγεμονισμού και αποφάσεων των Βρυξελλών. Ανάλογα συμπεριφέρονται και οι όμοιοί τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Το δεύτερο, λοιπόν, μεγάλο δίδαγμα του Brexit είναι πως για άλλη μία φορά αποδείχτηκε πανηγυρικά ότι η διεθνοποίηση των λιγότερο μορφωμένων, εισοδηματικά χαμηλότερων, περιορισμένων δεξιοτήτων και ανύπαρκτου κοσμοπολιτισμού, τάξεων (του προλεταριάτου δηλαδή, κατά μία διευρυμένη έννοια) είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Και αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και εμπόδιο για την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Για να εξασφαλιστεί η αδιαμφισβήτητη ενότητα των Ηνωμένων Πολιτειών, με κυβέρνηση ήδη στην Ουάσιγκτον και κυρίαρχες την αγγλοσαξονική κουλτούρα και τη χριστιανική πίστη, έγινε ολόκληρος εμφύλιος πόλεμος στη δεκαετία του 1860. Για να ολοκληρωθεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα απαιτηθεί μία συνταγή που θα ικανοποιεί τους πάντες και δεν θα αφήνει ελεύθερο πεδίο στους εθνολαϊκιστές. Εξαιρετικά δύσκολο, δυστυχώς.
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"-26/06/16
Το λυκόφως των ελίτ: Του Κώστα Ιορδανίδη
H Αγγλία που αγαπήσαμε υπάρχει, επίμονα λακτίζουσα και πάντα ζωντανή. Αυτό δεν αφορά μόνον τους νικητές, αλλά και τον μεγάλο ηττημένο του δημοψηφίσματος, τον πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, το διάγγελμα του οποίου ήταν αντάξιο των καλυτέρων παραδόσεων της Βρετανίας. Ηταν μία έξοχη πολιτική παράσταση, που άφησε στο ευρωπαϊκό κοινό μία αίσθηση βαθύτατης ανησυχίας.
Anglia plena jocis, συνεπώς, κατά την πρώτη μεσαιωνική διατύπωση μίας ουτοπικής ευθύμου και «συμπαθούς Αγγλίας», που πιθανότατα ουδέποτε υπήρξε. Αλλά εκ παραλλήλου σωτήριο αντιστάθμισμα μιας γραφειοκρατικής και γερμανοκρατούμενης Ευρώπης με τις ιδιοτελείς μικρότητες του πρωσικού επαρχιωτισμού. Θα βρει το Ηνωμένο Βασίλειο τον δρόμο του. Αλλά το ευρωπαϊκό ιερατείο, που αγνοούσε με τρόπο προκλητικό την ετυμηγορία των πολιτών κάποιων άλλων ευρωπαϊκών κρατών, θα πρέπει να προσαρμοσθεί. Η Γερμανία θα επιχειρήσει ασφαλώς να επιβεβαιώσει την ισχύ της με τρόπο άτεγκτο –τον μόνον που γνωρίζει άλλωστε– και θα εξασφαλίσει και συμμάχους, αλλά ίσως είναι αυτό η αρχή του τέλους. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Βρετανία ήταν μία μείζων πρόκληση στην ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων και έχουμε πια εισέλθει εις το «Λυκόφως των ελίτ». Βεβαίως η βαγκνερική Βαλχάλα, το Ανάκτορο των Θεών της παρακμής, δεν έχει ακόμη τυλιχθεί στις φλόγες, αλλά η αμφισβήτηση της αυθεντίας τους έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις.
Η μετατόπιση του κέντρου βάρους από την πολιτική στην οικονομία έχει επί της ουσίας καταστήσει τους «ηγέτες» τής σήμερον διεκπεραιωτές των αποφάσεων μίας απρόσωπης, πανίσχυρης «ελίτ», που δεν εκλέγεται και ως εκ τούτου δεν λογοδοτεί. Από την όλη διαδικασία επωφελήθηκε μόνον η Γερμανία.
Η οικονομία έχει εισέλθει ασφαλώς σε φάση παγκοσμιοποιήσεως, αλλά οι πολιτικοί ηγέτες εκλέγονται από πολίτες συγκεκριμένων εθνικών κρατών που δεν μπορούν να διακτινισθούν στην υδρόγειο, προσαρμοζόμενοι αυτομάτως σε αλλότριο περιβάλλον.
Αλλά η πολιτική έχει να κάνει με ανθρώπους, συγκεκριμένης παιδείας και ιδιοσυστασίας· η οικονομία με αριθμούς και αποδόσεις· σημείο ισορροπίας μεταξύ δεν έχει εξευρεθεί ακόμη.
Δεν ήσαν έτσι εξ αρχής τα πράγματα. Η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, που άρχισαν την επανάσταση του φιλελευθερισμού στη νέα του εκδοχή, ήσαν κατ’ εξοχήν όντα πολιτικά· πολέμησαν με βιαιότητα εναντίον της παλαιάς τάξης πραγμάτων. Αλλά, ως φαίνεται, είναι ευκολότερο να ξεκινήσει κάποιος μία επανάσταση, παρά να διατηρήσει μία ανατρεπτική ροπή στο διηνεκές.
Πέραν τούτου, η διαμόρφωση του αισθήματος των πολιτών είναι αδύνατος δίχως συνέργεια ή βοήθεια των ΜΜΕ. Αλλά οι πληροφορίες διακινούνται πλέον άναρχα και ανεξέλεγκτα μέσω του Διαδικτύου, δίχως μία «συστημική» επεξεργασία και ως εκ τούτου αναδεικνύονται στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη πολιτικοί που απαξιωτικά χαρακτηρίζονται «λαϊκιστές». Μόνον που ηγέτης δίχως έρεισμα λαϊκό δεν έχει υπάρξει στην ιστορία, εκτός και εάν πρόκειται περί σφετεριστού της εξουσίας.
Οντα ομοιόμορφα συσκέπτονται πυρετωδώς. Μελετούν τις ισχύουσες κανονιστικές διατάξεις, επινοούν νέες, προτείνουν στρατηγικές. Είναι αυτοί που συγκροτούν τη φαιά όψη της εξουσίας. Απρόσωποι γραφειοκράτες στην υπηρεσία ενός κατεστημένου που μάχεται υπέρ της ενωμένης Ευρώπης αλλά, ως φαίνεται, ερήμην των Ευρωπαίων πολιτών.
"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"-26/06/16
Το τέλος των βεβαιοτήτων: Του Αλέξη Παπαχελά
Πέρυσι τέτοια εποχή ένιωσα για πρώτη φορά την ανασφάλεια που επιφυλάσσει η Ιστορία κάθε 50-60 χρόνια. Τις ημέρες πριν από το δημοψήφισμα, δεν ήξερα αν η Ελλάδα θα βρισκόταν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας για πολύ ακόμη, αν θα εξελισσόταν από μια αστική ημιευρωπαϊκή δημοκρατία σε κάτι άλλο. Δεν ήταν εύκολο για εμάς που μεγαλώσαμε με την πεποίθηση ότι μερικά πράγματα είναι δεδομένα και αυτονόητα.
Η δική μας «πλαστική» γενιά ανατράφηκε πιστεύοντας ότι κάθε χρονιά θα είναι καλύτερη από την προηγούμενη, ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να βρίσκεται στο ασφαλές «λιμάνι» της Δύσης και θα έχει μια γραμμικά ανοδική πορεία. Η κρίση που χτύπησε τη χώρα το 2009 γκρέμισε πολλές από αυτές τις βεβαιότητες. Είχε όμως κανείς την, σχεδόν μεταφυσική, πεποίθηση ότι θα περπατούσαμε δίπλα στην άβυσσο χωρίς να πέσουμε σε αυτήν. Και όντως φτάσαμε κοντά, αλλά το ένστικτο αυτοσυντήρησης μας κράτησε από το σάλτο μορτάλε. Προτιμήσαμε το τέλμα από την άβυσσο.
Τώρα όμως φαίνεται πολύ καθαρά ότι δεν είμαστε μόνοι μας σε αυτήν την κρίση. Αφορά όλο τον κόσμο και κυρίως τη Δύση. Θυμάμαι πριν από πολλά χρόνια τον κ. Μπαρόζο να λέει σε ένα συνέδριο ότι κανείς δεν θα πρέπει να αποκλείει τίποτα από εδώ και πέρα στην Ευρώπη, ούτε κινήματα εθνικολαϊκισμού ούτε δικτατορίες, τίποτα. Το απέδιδε στη νομοτελειακή συγκριτική φτωχοποίηση της Ευρώπης. Μου είχε φανεί παράλογο όταν το έλεγε, αλλά προφανώς έβλεπε πράγματα στον ορίζοντα που οι υπόλοιποι αγνοούσαμε. Και επίσης θυμάμαι σε ένα άλλο συνέδριο τον κ. Κάμερον να εξηγεί γιατί αποφάσισε να εξαγγείλει το δημοψήφισμα.
Ηταν τόσο σαφές ότι έπαιρνε μια ιστορική απόφαση έχοντας στο μυαλό του εσωκομματικές ισορροπίες, δημοσκοπήσεις και τίποτε άλλο... Εκπροσωπεί ίσως, περισσότερο από κάθε άλλον, τον «πλαστικό» ηγέτη που μοιάζει εντελώς ανεπαρκής σε μια πυκνή και απρόβλεπτη εποχή.
Εδώ βρισκόμαστε, όμως, τώρα. Το τσουνάμι του λαϊκισμού σαρώνει το αμερικανικό πολιτικό σκηνικό και την Ευρώπη. Οι πολίτες που νιώθουν ανασφάλεια στο «τρελό τρένο» της παγκοσμιοποίησης φωνάζουν στους ηγέτες τους «σταματήστε το να κατέβω». Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους έχουν δώσει βήμα έκφρασης, προσάναμμα για την οργή τους· βοήθησαν στο να μεγαλώσει απίστευτα το χάσμα ανάμεσα σε αυτούς και τις ελίτ, τα μέσα ενημέρωσης, το όποιο κατεστημένο. Η μετανάστευση και η συζήτηση γύρω από το Ισλάμ τούς σπρώχνει στα άκρα.
Πολλές φορές δεν είναι καθαρά οικονομικοί οι λόγοι της οργής. Ο πιο κατάλληλος όρος που έχω διαβάσει είναι η έννοια του prekariat, σε αντίθεση με τον proletariat. Δυσκολεύομαι να μεταφράσω τον όρο, αλλά αναφέρεται στον άνθρωπο που νιώθει συνεχή ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το μέλλον του. Μπορεί ο ίδιος να τα βγάζει πέρα, όμως δεν είναι διόλου βέβαιος ότι θα μπορέσει να συνεχίσει να ζει έτσι ή αν τα παιδιά του θα έχουν το ίδιο επίπεδο ζωής.
Η Ελλάδα βρέθηκε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας μετά το δικό μας δημοψήφισμα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η περιπέτειά μας τέλειωσε. Ενα πρόβλημα είναι πως είμαστε ένα ανερμάτιστο καράβι που θα πλέει σε ένα πολύ ταραγμένο πέλαγος. Το άλλο είναι ότι πέρυσι τέτοια εποχή πολλοί σκέπτονταν να φύγουν για να βρουν ένα καλύτερο αύριο κάπου αλλού στην Ευρώπη αν τα πράγματα πήγαιναν εντελώς στραβά. Ξαφνικά νιώθουν, όλοι νιώθουμε, ότι η ήπειρός μας ξανασκοτεινιάζει και ότι βεβαιότητες και ασφαλή «λιμάνια» δεν υπάρχουν ούτε εντός αλλά ούτε και εκτός. Πώς το λέει το κινέζικο ρητό; «Μακάρι να ζήσεις σε ενδιαφέρουσες εποχές», «May you live in interesting times»... Παράπονο δεν έχουμε.
 |
| "Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"-26/06/16 |
Οεθνικολαϊκισμός, όχι η οικονομία...:
Του Άγγελου Στάγκου
Το Brexit αποκαλύπτει την τεράστια δυσκολία του εγχειρήματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο πρώτος που μίλησε δημόσια και με όλο του το κύρος για την ανάγκη δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ήταν ο Ουίνστον Τσώρτσιλ το 1946 και η πρώτη χώρα που εγκατέλειψε το οικοδόμημα είναι η χώρα του, με αφορμή ένα εσωκομματικό πρόβλημα των Συντηρητικών, που ο Ντέιβιντ Κάμερον κατόρθωσε να το μετατρέψει σε ευρωπαϊκό. Οι επιπτώσεις και οι προεκτάσεις της απόφασης των Βρετανών δεν μπορούν να μετρηθούν ακόμη, αλλά είναι σαφές ότι έχουν αρχίσει ήδη να παίρνουν τη μορφή πολιτικών και οικονομικών κινδύνων που απειλούν το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρωπαϊκή Ενωση και πιθανώς ολόκληρη την υφήλιο.
Το πρώτο βασικό δίδαγμα από το αποτέλεσμα του «ιστορικού» αυτού δημοψηφίσματος είναι ότι οι τριγμοί που γίνονται αισθητοί και ακούγονται όλο και πιο δυνατά σε όλη την Ευρώπη δεν οφείλονται μόνο στην πολιτική της λιτότητας, στην οικονομική δυσπραγία, στις αποφάσεις των απρόσωπων μανδαρίνων των Βρυξελλών ή στην ηγεμονία της Γερμανίας. Η Βρετανία ήταν μόνο με το ένα πόδι στην Ευρωπαϊκή Ενωση, είχε εξασφαλίσει σημαντικότατες εξαιρέσεις, διατηρούσε το δικό της νόμισμα, βρισκόταν εκτός Σένγκεν, οι πρόσφατες καραβιές των προσφύγων δεν φτάνουν στις ακτές της, μεγάλος αριθμός πολιτών της στελεχώνει τους μηχανισμούς των Βρυξελλών, το πολιτικό βάρος της ήταν μάλλον μεγαλύτερο από της Γερμανίας στο πλαίσιο της Ευρώπης.
Ακόμη περισσότερο, ήταν ως χώρα στην πρωτοπορία του νεοφιλελευθερισμού, δεν είχε πληγεί από οικονομική κρίση, τα μνημόνια και οι πολιτικές της λιτότητας δεν την αφορούσαν, δεν έβαζε το χέρι στην τσέπη για να δανειοδοτήσει χρεοκοπημένους εταίρους, η οικονομία της βελτιώθηκε θεαματικά μετά την είσοδό της (εκλιπαρώντας) στην τότε ΕΟΚ το 1973, εκμεταλλεύθηκε πλήρως την ιστορική - επικοινωνιακή υπεροχή της απέναντι στο Βερολίνο και το δέος που αισθανόταν και εξακολουθεί να αισθάνεται το τελευταίο απέναντι στο Λονδίνο. Επομένως το ερώτημα παραμένει γιατί μία χώρα όπως η Βρετανία να αποφασίζει την έξοδό της από την Ευρωπαϊκή Ενωση και ανάλογες τάσεις να κερδίζουν έδαφος στην Αυστρία, στη Δανία, στη Σουηδία, στην Ολλανδία ή και στη Γαλλία, που επίσης δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα οικονομικά προβλήματα.
Προφανώς η αναζήτηση των αιτίων της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου και των φυγόκεντρων τάσεων που επικρατούν σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να στραφεί και προς άλλες κατευθύνσεις, πέρα από την οικονομία. Στην ιστορία, στα χαρακτηριστικά των λαών, στις νοοτροπίες και στον επαρχιωτισμό μεγάλων πληθυσμιακών στρωμάτων, στον εθνικολαϊκισμό, στις μέτριες ή κακές πολιτικές ηγεσίες (ο Ντέιβιντ Κάμερον θα γίνει κλασικό παράδειγμα), στις ανασφάλειες και στους φόβους, στη συμπεριφορά των μίντια, στην αμφισβήτηση του φαντασιακού ή πραγματικού κατεστημένου, που συνεχώς τροφοδοτείται μέσω των ηλεκτρονικών δικτύων επικοινωνίας.
Στην περίπτωση της Βρετανίας έπαιξαν τον ρόλο τους όλα αυτά, κρίνοντας από το πώς ψήφισαν οι νεώτεροι και από το πώς οι πιο ηλικιωμένοι, οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων και οι κάτοικοι των επαρχιών, οι πιο μορφωμένοι και εκείνοι της χαμηλής παιδείας, όσοι έχουν δεξιότητες και οι άλλοι που δεν έχουν. Οι ηλικιωμένοι, οι επαρχιώτες, οι λιγότερο μορφωμένοι, οι δίχως δεξιότητες πρόσφεραν λαμπρό πεδίο για να δοξασθούν λαϊκιστές όπως ο Μπόρις Τζόνσον και o Νάιτζελ Φάρατζ, μιλώντας περί εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, κυμάτων μεταναστών (το θέμα στο Ηνωμένο Βασίλειο αφορά τους ανατολικοευρωπαίους, που το Λονδίνο πρωτοστάτησε να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση για γεωστρατηγικούς λόγους), γερμανικού ηγεμονισμού και αποφάσεων των Βρυξελλών. Ανάλογα συμπεριφέρονται και οι όμοιοί τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Το δεύτερο, λοιπόν, μεγάλο δίδαγμα του Brexit είναι πως για άλλη μία φορά αποδείχτηκε πανηγυρικά ότι η διεθνοποίηση των λιγότερο μορφωμένων, εισοδηματικά χαμηλότερων, περιορισμένων δεξιοτήτων και ανύπαρκτου κοσμοπολιτισμού, τάξεων (του προλεταριάτου δηλαδή, κατά μία διευρυμένη έννοια) είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Και αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και εμπόδιο για την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Για να εξασφαλιστεί η αδιαμφισβήτητη ενότητα των Ηνωμένων Πολιτειών, με κυβέρνηση ήδη στην Ουάσιγκτον και κυρίαρχες την αγγλοσαξονική κουλτούρα και τη χριστιανική πίστη, έγινε ολόκληρος εμφύλιος πόλεμος στη δεκαετία του 1860. Για να ολοκληρωθεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα απαιτηθεί μία συνταγή που θα ικανοποιεί τους πάντες και δεν θα αφήνει ελεύθερο πεδίο στους εθνολαϊκιστές. Εξαιρετικά δύσκολο, δυστυχώς.
Το λυκόφως των ελίτ: Του Κώστα Ιορδανίδη
H Αγγλία που αγαπήσαμε υπάρχει, επίμονα λακτίζουσα και πάντα ζωντανή. Αυτό δεν αφορά μόνον τους νικητές, αλλά και τον μεγάλο ηττημένο του δημοψηφίσματος, τον πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, το διάγγελμα του οποίου ήταν αντάξιο των καλυτέρων παραδόσεων της Βρετανίας. Ηταν μία έξοχη πολιτική παράσταση, που άφησε στο ευρωπαϊκό κοινό μία αίσθηση βαθύτατης ανησυχίας.
Anglia plena jocis, συνεπώς, κατά την πρώτη μεσαιωνική διατύπωση μίας ουτοπικής ευθύμου και «συμπαθούς Αγγλίας», που πιθανότατα ουδέποτε υπήρξε. Αλλά εκ παραλλήλου σωτήριο αντιστάθμισμα μιας γραφειοκρατικής και γερμανοκρατούμενης Ευρώπης με τις ιδιοτελείς μικρότητες του πρωσικού επαρχιωτισμού. Θα βρει το Ηνωμένο Βασίλειο τον δρόμο του. Αλλά το ευρωπαϊκό ιερατείο, που αγνοούσε με τρόπο προκλητικό την ετυμηγορία των πολιτών κάποιων άλλων ευρωπαϊκών κρατών, θα πρέπει να προσαρμοσθεί. Η Γερμανία θα επιχειρήσει ασφαλώς να επιβεβαιώσει την ισχύ της με τρόπο άτεγκτο –τον μόνον που γνωρίζει άλλωστε– και θα εξασφαλίσει και συμμάχους, αλλά ίσως είναι αυτό η αρχή του τέλους. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Βρετανία ήταν μία μείζων πρόκληση στην ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων και έχουμε πια εισέλθει εις το «Λυκόφως των ελίτ». Βεβαίως η βαγκνερική Βαλχάλα, το Ανάκτορο των Θεών της παρακμής, δεν έχει ακόμη τυλιχθεί στις φλόγες, αλλά η αμφισβήτηση της αυθεντίας τους έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις.
Η μετατόπιση του κέντρου βάρους από την πολιτική στην οικονομία έχει επί της ουσίας καταστήσει τους «ηγέτες» τής σήμερον διεκπεραιωτές των αποφάσεων μίας απρόσωπης, πανίσχυρης «ελίτ», που δεν εκλέγεται και ως εκ τούτου δεν λογοδοτεί. Από την όλη διαδικασία επωφελήθηκε μόνον η Γερμανία.
Η οικονομία έχει εισέλθει ασφαλώς σε φάση παγκοσμιοποιήσεως, αλλά οι πολιτικοί ηγέτες εκλέγονται από πολίτες συγκεκριμένων εθνικών κρατών που δεν μπορούν να διακτινισθούν στην υδρόγειο, προσαρμοζόμενοι αυτομάτως σε αλλότριο περιβάλλον.
Αλλά η πολιτική έχει να κάνει με ανθρώπους, συγκεκριμένης παιδείας και ιδιοσυστασίας· η οικονομία με αριθμούς και αποδόσεις· σημείο ισορροπίας μεταξύ δεν έχει εξευρεθεί ακόμη.
Δεν ήσαν έτσι εξ αρχής τα πράγματα. Η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, που άρχισαν την επανάσταση του φιλελευθερισμού στη νέα του εκδοχή, ήσαν κατ’ εξοχήν όντα πολιτικά· πολέμησαν με βιαιότητα εναντίον της παλαιάς τάξης πραγμάτων. Αλλά, ως φαίνεται, είναι ευκολότερο να ξεκινήσει κάποιος μία επανάσταση, παρά να διατηρήσει μία ανατρεπτική ροπή στο διηνεκές.
Πέραν τούτου, η διαμόρφωση του αισθήματος των πολιτών είναι αδύνατος δίχως συνέργεια ή βοήθεια των ΜΜΕ. Αλλά οι πληροφορίες διακινούνται πλέον άναρχα και ανεξέλεγκτα μέσω του Διαδικτύου, δίχως μία «συστημική» επεξεργασία και ως εκ τούτου αναδεικνύονται στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη πολιτικοί που απαξιωτικά χαρακτηρίζονται «λαϊκιστές». Μόνον που ηγέτης δίχως έρεισμα λαϊκό δεν έχει υπάρξει στην ιστορία, εκτός και εάν πρόκειται περί σφετεριστού της εξουσίας.
Οντα ομοιόμορφα συσκέπτονται πυρετωδώς. Μελετούν τις ισχύουσες κανονιστικές διατάξεις, επινοούν νέες, προτείνουν στρατηγικές. Είναι αυτοί που συγκροτούν τη φαιά όψη της εξουσίας. Απρόσωποι γραφειοκράτες στην υπηρεσία ενός κατεστημένου που μάχεται υπέρ της ενωμένης Ευρώπης αλλά, ως φαίνεται, ερήμην των Ευρωπαίων πολιτών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου