"....Η εφαρμογή της νέας ονομασίας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, αναδεικνύεται μέχρι στιγμής σε αξεπέραστο εμπόδιο. Τόσο το Βερολίνο όσο και η Ουάσιγκτον έχουν στείλει αυστηρά μηνύματα προς την κυβέρνηση της πΓΔΜ ότι πρέπει να κάνει συνταγματική αναθεώρηση. Τούτο, δε, επιβεβαιώνεται από διπλωματικές πηγές τόσο στην Αθήνα όσο και στις δύο πρωτεύουσες. Η πλευρά των Σκοπίων φέρεται, κατά ορισμένες πηγές, να έχει καταθέσει το τελευταίο διάστημα διάφορες ιδέες για το πώς θα μπορούσε να παρακαμφθεί ο σκόπελος αυτός, αλλά αυτές είχαν απορριφθεί από την Αθήνα. Δεν αποκλείεται όμως η νέα πρόταση για τη «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν» να μεταβάλει τα δεδομένα. Η πρώτη ιδέα ήταν η προσθήκη μιας παραγράφου στο Σύνταγμα που θα εγγυόταν ότι το νέο όνομα θα κάλυπτε κάθε διεθνή χρήση (πολυμερή ή διμερή). Αυτή η ρύθμιση όμως, η οποία θα είχε ίσως ακόμη και τη στήριξη του αντιπολιτευόμενου VMRO-DPMNE, η ηγεσία του οποίου δέχεται ισχυρότατες πιέσεις, ενώ κορυφαία στελέχη του κόμματος επιθυμούν να αποτινάξουν το στίγμα της διακυβέρνησης Γκρούεφσκι, παραπέμπει ευθέως σε διπλή ονομασία. Μια δεύτερη ιδέα, που οι πληροφορίες επιμένουν ότι έχει απορριφθεί από την ελληνική πλευρά, είναι αυτή μιας ιδιότυπης «διπλής εσωτερικής ονομασίας». Αν και οι σχετικές πληροφορίες παραμένουν συγκεχυμένες, η πρόταση αυτή θα λειτουργούσε ως εξής: αν π.χ. υπήρχε ένα έγγραφο δημόσιας υπηρεσίας της πΓΔΜ που θα ήταν για διεθνή χρήση, θα αναγραφόταν σε αυτό το νέο όνομα. Σε διαφορετική περίπτωση, θα αναγραφόταν το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Ουσιαστικά, θα προβλέπονταν κατά κάποιον τρόπο δύο ονόματα στο Σύνταγμα...."

Από "ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 

την "ΕΣΤΙΑ" και την "Εφ.Συν"

"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 20/05/18

"ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ", 20/05/18

Πώς φθάσαμε στο Ιλιντεν!

Η διαρροή της πρότασης Ζάεφ άναψε φωτιές στην Αθήνα - Η προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα με την εθνικιστική αντιπολίτευση στα Σκόπια έφερε στο προσκήνιο το φάντασμα του αλυτρωτισμού - Απορρίποτυν Μητσοτάκης-Γεννηματά - Τσίπρας: Συζητούμε όνομα μόνο με συνολική συμφωνία

Του Άγγελου Αλ.Αθανασόπουλου

Η Αθήνα και τα Σκόπια ετοιμάζονται για έναν διπλωματικό αγώνα δρόμου, ώστε ως τη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στα τέλη Ιουνίου και με το βλέμμα και στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο να μπορέσουν να έχουν καταλήξει σε μια συνολική συμφωνία που πιθανότατα θα έχει τη μορφή ενός «οδικού χάρτη», αγνώστου προς το παρόν χρονικού διαστήματος, εντός του οποίου θα πρέπει η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (πΓΔΜ) να προβεί στις απαραίτητες κινήσεις για την πλήρη αναθεώρηση του Συντάγματός της με σκοπό την erga omnes εφαρμογή του νέου ονόματος.

Τα τελευταία 24ωρα πάντως η προσοχή όλων έχει στραφεί στη νέα πρόταση που φέρεται να έχει καταθέσει η σκοπιανή πλευρά για ένα νέο όνομα που θα μπορούσε, όπως η ίδια πιστεύει, να ξεκλειδώσει τη ρήτρα του erga omnes. Πρόκειται για την ονομασία «Ilindenska Republika Makedonija» (στα ελληνικά θα μπορούσε να μεταφραστεί «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν», ενώ παραπέμπει στην εξέγερση του Ιλιντεν του 1903 από τους σλαβοφώνους της Μακεδονίας, η ημέρα της οποίας είναι η εθνική εορτή της γείτονος). Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η σύνδεση με την εξέγερση του Ιλιντεν - η οποία στον πυρήνα της είχε την αυτονόμηση της Μακεδονίας και της Θράκης και ενδεχομένως την προσάρτησή τους στη Βουλγαρία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα - πυροδότησε ήδη πολιτικές αντιδράσεις στην Ελλάδα. Μιλώντας στη Βουλή ο Πρωθυπουργός επέμεινε ότι έχουν γίνει αρκετά βήματα με τα Σκόπια, δεν διέψευσε την πρόταση για «Μακεδονία του Ιλιντεν», αλλά τόνισε ότι οποιαδήποτε πρόταση πέφτει στο τραπέζι είναι κενή περιεχομένου αν δεν εκπληρώνονται ταυτόχρονα οι δικές μας εθνικές προϋποθέσεις. Μετά από επικοινωνία του κ. Τσίπρα με τον κ. Μητσοτάκη η ΝΔ με ανακοίνωσή της υποστηρίζει ότι οποιαδήποτε αναφορά του Ιλιντεν στο όνομα της γειτονικής χώρας όχι μόνον δεν θέτει τέλος στον αλυτρωτισμό των Σκοπίων, αλλά αντιθέτως τον επιβεβαιώνει και τον ενισχύει. Γι' αυτό είναι απαράδεκτο ακόμη και να τίθεται προς συζήτηση. Κατηγορηματικά απέρριψε κάθε συζήτηση γι' αυτό το όνομα και η κυρία Γεννηματά.

Σε παρέμβασή του στη Βουλή ο κ. Βενιζέλος υπογράμμισε ότι η επιλογή «Μακεδονία του Ιλιντεν» είναι η επιτομή του αλυτρωτισμού, είναι ο αλυτρωτισμός αυτοπροσώπως. «Διαβάστε Ιστορία», τόνισε απευθυνόμενος στον ΣΥΡΙΖΑ, «μην παίζετε με κρίσιμα κεφάλαια της Ιστορίας της Μακεδονίας, ιδίως με περιόδους πολύ μεγάλης αμφιβολίας που οδήγησαν σε δεινά».

Προχωρημένες συζητήσεις

Τη νέα πρόταση αποκάλυψε η αλβανόφωνη εφημερίδα «Koha» της γειτονικής χώρας την Πέμπτη 17 Μαΐου. Ενημερωμένες πηγές από την Αθήνα και τα Σκόπια έλεγαν τις τελευταίες ώρες ότι οι συζητήσεις ήταν πολύ προχωρημένες ήδη από τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά και Νίκολα Ντιμιτρόφ στο Σούνιο μαζί με τον Μάθιου Νίμιτς, καθώς ήδη από τότε φέρεται να υπήρχε συμφωνία σε έξι από τις επτά πτυχές της πρότασης του ειδικού απεσταλμένου (με μόνη ανοικτή να είναι το εύρος χρήσης). Κατά ορισμένες πληροφορίες, ίσως να ήταν εκεί που συζητήθηκε πρώτη φορά το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν» από τη σκοπιανή πλευρά. Σύμφωνα με πηγές από Αθήνα και Σκόπια, ο Ζόραν Ζάεφ ανέφερε το όνομα αυτό στον Αλέξη Τσίπρα στις συναντήσεις που είχαν στη Σόφια, αλλά ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν υπήρχε καμία επίσημη επιβεβαίωση. Μάλιστα, ο κ. Ζάεφ φέρεται να τοποθέτησε τον προσδιορισμό «Ilindenska» στον όρο «Μακεδονία». Ωστόσο, επέμεναν ότι όλα τα ονόματα που έχουν πέσει στο τραπέζι παραμένουν ως επιλογές (π.χ. Ανω ή Νέα Μακεδονία).

Αναμφίβολα, η πρόταση αυτή θα φέρει σε δύσκολη θέση το αντιπολιτευόμενο κόμμα VMRO - DPMNE που ομνύει στην εξέγερση του Ιλιντεν, ενώ με ενδιαφέρον θα πρέπει να αναμένεται η αντίδραση της Σόφιας. Σημειώνεται ότι ο κ. Ζάεφ επρόκειτο να έχει συνάντηση χθες με τον πρωθυπουργό της Βουλγαρίας Μπόικο Μπορίσοφ. Παράλληλα, από την πλευρά του Μεγάρου Μαξίμου ανακοινώθηκε ότι χθες, Σάββατο, ο κ. Τσίπρας θα ενημέρωνε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, ενώ θα είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τους πολιτικούς αρχηγούς. Σε ανάλογη ενημέρωση επρόκειτο να προβεί προς τον πρόεδρο Γκιόργκι Ιβανόφ και τους υπόλοιπους πολιτικούς αρχηγούς στα Σκόπια ο κ. Ζάεφ, πιθανότατα το μεσημέρι του Σαββάτου.

Ο «οδικός χάρτης»

Από την έκβαση αυτών των συνομιλιών θα καθοριστούν τα επόμενα βήματα του «οδικού χάρτη». Η πρόθεση των δύο ηγετών, την οποία «φωτογράφισε» ο κ. Τσίπρας, είναι να υπάρξει νέα συνάντησή τους στις αρχές Ιουνίου (πιθανόν να γίνει στις Πρέσπες), όπου θα υπογράψουν τη συμφωνία για το όνομα. Στη συνέχεια η ιδέα που φαίνεται ότι υπάρχει είναι να αποσταλεί μια επιστολή από την Ελλάδα προς το ΝΑΤΟ και τα κράτη-μέλη της Συμμαχίας με την οποία θα ενημερώνει ότι υπήρξε συμφωνία, ενώ στα Σκόπια η κυβέρνηση Ζάεφ θα επικυρώνει τη συμφωνία στο Κοινοβούλιο. Με τον τρόπο αυτόν θα μπορέσει ίσως να απευθυνθεί πρόσκληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ στη Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας στις 11-12 Ιουλίου στις Βρυξέλλες. Αν αυτό συμβεί, τότε τα Σκόπια θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε δημοψήφισμα τον Σεπτέμβριο. Αν το κερδίσουν, θα ανοίξει ο δρόμος για επικύρωση της συμφωνίας από την ελληνική Βουλή. Οταν αυτό γίνει, η πΓΔΜ θα μπορούσε να γίνει επίσημα μέλος του ΝΑΤΟ και στη συνέχεια να λάβει και ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ, αν αυτό δεν έχει γίνει κατορθωτό ήδη από τον Ιούνιο.

Ωστόσο, παρά τα χαμόγελα και την αισιοδοξία που εκπέμφθηκε μετά τις συναντήσεις Τσίπρα - Ζάεφ, η ελληνική κυβέρνηση έδειξε, με non paper που μοιράστηκε το μεσημέρι της Παρασκευής, ότι η «κόκκινη γραμμή» της χρήσης του νέου ονόματος erga omnes με συνταγματική κατοχύρωση συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη συμφωνίας και το άνοιγμα του δρόμου για ένταξη της πΓΔΜ σε ΕΕ και ΝΑΤΟ. Ο δρόμος αυτός θα έχει πολλά σκαμπανεβάσματα και επικίνδυνες στροφές, αλλά σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις ίσως και αβέβαια κατάληξη. Τούτο δε επειδή ακόμα κι αν η γειτονική χώρα επιδείξει την απαραίτητη ευελιξία προς επίλυση του ονοματολογικού δεν υπάρχει η παραμικρή διασφάλιση ότι θα λάβει κάποια ανταμοιβή για την ευρωατλαντική της πορεία, όπως π.χ. μια ημερομηνία για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ουσιαστικά, η επόμενη ημέρα της διεύρυνσης τείνει να μετατραπεί σε μια «σύγκρουση» διαφορετικών αντιλήψεων μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας εν όψει και της πολύ κρίσιμης Συνόδου Κορυφής στις 28-29 Ιουνίου στις Βρυξέλλες, όπου η ατζέντα είναι πολύ βαριά, καθώς περιλαμβάνει τρεις «φακέλους-φωτιά»: τη συζήτηση για τις μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη, την αναθεώρηση του Συστήματος του Δουβλίνου και τη διεύρυνση.

Κυκεώνας

Ανεξαρτήτως της τελικής έκβασης, είναι σαφές ότι η χημεία των Αλέξη Τσίπρα και Ζόραν Ζάεφ είναι πολύ καλή. Αυτό είχε φανεί από την πρώτη συνάντησή τους στο Νταβός τον περασμένο Ιανουάριο και επιβεβαιώθηκε στις συναντήσεις που είχαν στη Σόφια, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής Ευρωπαϊκής Ενωσης - Δυτικών Βαλκανίων που διοργάνωσε η βουλγαρική προεδρία. Οι δύο άνδρες είχαν μια πρώτη συνάντηση όταν βρέθηκαν στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος το απόγευμα της περασμένης Τετάρτης, αλλά η κρίσιμη συνάντηση ήταν πολύωρη και πραγματοποιήθηκε αφού ολοκληρώθηκε το άτυπο δείπνο των «28» το ίδιο βράδυ.

Οι κ.κ. Τσίπρας και Ζάεφ ήταν μόνοι τους στο ξενοδοχείο και συζήτησαν ως τις πρώτες πρωινές ώρες. Στο τραπέζι βρέθηκε το κείμενο συμφωνίας επί του οποίου έχουν αναλώσει ώρες διαπραγματεύσεων τους τελευταίους μήνες οι υπουργοί Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς(δεν ήλθε στη Σόφια, καθώς προετοίμαζε την αναχώρησή του για τις Ηνωμένες Πολιτείες) και Νίκολα Ντιμιτρόφ (ο οποίος ήταν παρών στη Σόφια, μαζί με τον αντιπρόεδρο της σκοπιανής κυβέρνησης Μπουγιάρ Οσμάνι). Η τρίτη συνάντησή τους, η οποία ήταν και η μόνη που επισήμως είχε ανακοινωθεί, πραγματοποιήθηκε το πρωί της Πέμπτης, παρουσία των διπλωματικών τους συμβούλων, σε μια ασφυκτικά μικρή αίθουσα του ισογείου του αχανούς και όψιμης σοσιαλιστικής αρχιτεκτονικής Εθνικού Παλατιού Πολιτισμού της Σόφιας.

Διαφορετικές απόψεις για τη διεύρυνση, 

εμπόδια στο ΝΑΤΟ

Ακόμα και αν η Αθήνα και τα Σκόπια καταφέρουν να κόψουν τον «γόρδιο δεσμό» του ονοματολογικού, ουδείς μπορεί με ασφάλεια να πει ότι ο ευρωατλαντικός δρόμος θα ανοίξει. Αν κρίνει κάποιος από τα μηνύματα που εκπέμπονται από το Παρίσι, τόσο διά στόματος Εμανουέλ Μακρόν όσο και από γάλλους αξιωματούχους στις Βρυξέλλες, η πΓΔΜ αλλά και η Αλβανία (στις Βρυξέλλες οι δύο χώρες θεωρούνται «πακέτο» σε ό,τι αφορά τη διεύρυνση) θα είναι πολύ δύσκολο να λάβουν ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων ως και τον Μάιο του 2019, όταν θα διεξαχθούν οι ευρωεκλογές. Ο κ. Μακρόν υπήρξε μάλιστα ξεκάθαρος και στη συζήτηση που έγινε στη Σύνοδο Κορυφής. Στη θέση αυτή συμφωνεί και ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε. Οι δύο ηγέτες εμφανίζονται να πιστεύουν ότι μια βιαστική επιλογή θα τροφοδοτούσε ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις, ενώ ο κ. Μακρόν προτάσσει την εμβάθυνση έναντι της διεύρυνσης της ΕΕ.

Πράγματι, η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ - Δυτικών Βαλκανίων δεν είχε τα αποτελέσματα που ορισμένοι περίμεναν.

 

Η Διακήρυξη της Σόφιας είναι αναιμική και ομιλεί απλώς για στήριξη στην «ευρωπαϊκή προοπτική» των Δυτικών Βαλκανίων, όταν το κείμενο της Συνόδου της Θεσσαλονίκης το 2003 αναφερόταν στο «μέλλον των Βαλκανίων εντός της ΕΕ». Ωστόσο, η Ανγκελα Μέρκελ διαφοροποιείται από τον κ. Μακρόν που ομιλεί για «αγκύρωση» των χωρών της περιοχής στην Ευρώπη. Μοιάζει να υιοθετεί μια πιο γεωπολιτική προσέγγιση και αναφέρθηκε σε μια «σαφή προοπτική ένταξης» για τις έξι χώρες της περιοχής. Σε ανάλογο μήκος κύματος κινήθηκε ως φαίνεται και ο καγκελάριος της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς, η χώρα του οποίου αναλαμβάνει το επόμενο εξάμηνο την ποεδρία του Συμβουλίου.

Πολιτική απόφαση η ημερομηνία ένταξης

Οποια και αν είναι η θέση κάθε κράτους, η πρόοδος προς μια χορήγηση ημερομηνίας έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων πρέπει να περάσει διάφορα στάδια. Η απόφαση για να δοθεί η ημερομηνία είναι πολιτική και χρειάζεται την έγκριση αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων. Ωστόσο, σε ορισμένα κράτη-μέλη απαιτείται η έγκριση από αρμόδιες κοινοβουλευτικές επιτροπές ή άλλες διαδικασίες. Αυτό ισχύει, π.χ., για τη Γερμανία και θα πρέπει να γίνει πολύ σύντομα ώστε να προληφθούν οι προθεσμίες του Ιουνίου. Στο δε ΝΑΤΟ τα πράγματα είναι πιο απλά και πιο δύσκολα. Ενώ στην ΕΕ η πΓΔΜ θα μπορούσε να λάβει την πολυπόθητη ημερομηνία και στη συνέχεια να ξεκινήσει μια μακρά διαδικασία που θα επέτρεπε να οικοδομηθεί γύρω της ένας «οδικός χάρτης» με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα, υποχρεώσεις και δικαιώματα, στο ΝΑΤΟ η μόνη προϋπόθεση για την πρόσκληση ένταξης των Σκοπίων είναι η εξεύρεση αμοιβαία 

αποδεκτής λύσης. 

Αν όμως οι δύο πλευρές δεν συμφωνήσουν, π.χ., επί της μεθοδολογίας για τη συνταγματική αναθεώρηση, η Αθήνα έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν προτίθεται να συναινέσει σε πρόσκληση. Εχουν γραφτεί πολλά το τελευταίο διάστημα για αλλαγή του καθεστώτος της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, αλλά η γειτονική χώρα είναι υποψήφιο μέλος και όχι εταίρος όπως η Σουηδία για να λάβει, π.χ., κάποιο άλλο.

Αυτό δεν αποκλείει όμως να προσφερθούν ορισμένα «διπλωματικά καρότα» προς τα Σκόπια, π.χ. μέσω κάποιας επιπλέον συμμετοχής τους σε κάποια επιτροπή. Αλλο όμως υποψήφιο μέλος και άλλο εταίρος. 

Οι αλλαγές στο Σύνταγμα και ο σκόπελος των 80 εδρών

Η εφαρμογή της νέας ονομασίας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, αναδεικνύεται μέχρι στιγμής σε αξεπέραστο εμπόδιο. Τόσο το Βερολίνο όσο και η Ουάσιγκτον έχουν στείλει αυστηρά μηνύματα προς την κυβέρνηση της πΓΔΜ ότι πρέπει να κάνει συνταγματική αναθεώρηση. Τούτο, δε, επιβεβαιώνεται από διπλωματικές πηγές τόσο στην Αθήνα όσο και στις δύο πρωτεύουσες. Η πλευρά των Σκοπίων φέρεται, κατά ορισμένες πηγές, να έχει καταθέσει το τελευταίο διάστημα διάφορες ιδέες για το πώς θα μπορούσε να παρακαμφθεί ο σκόπελος αυτός, αλλά αυτές είχαν απορριφθεί από την Αθήνα. Δεν αποκλείεται όμως η νέα πρόταση για τη «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν» να μεταβάλει τα δεδομένα. 

Η πρώτη ιδέα ήταν η προσθήκη μιας παραγράφου στο Σύνταγμα που θα εγγυόταν ότι το νέο όνομα θα κάλυπτε κάθε διεθνή χρήση (πολυμερή ή διμερή). Αυτή η ρύθμιση όμως, η οποία θα είχε ίσως ακόμη και τη στήριξη του αντιπολιτευόμενου VMRO-DPMNE, η ηγεσία του οποίου δέχεται ισχυρότατες πιέσεις, ενώ κορυφαία στελέχη του κόμματος επιθυμούν να αποτινάξουν το στίγμα της διακυβέρνησης Γκρούεφσκι, παραπέμπει ευθέως σε διπλή ονομασία. Μια δεύτερη ιδέα, που οι πληροφορίες επιμένουν ότι έχει απορριφθεί από την ελληνική πλευρά, είναι αυτή μιας ιδιότυπης «διπλής εσωτερικής ονομασίας». Αν και οι σχετικές πληροφορίες παραμένουν συγκεχυμένες, η πρόταση αυτή θα λειτουργούσε ως εξής: αν π.χ. υπήρχε ένα έγγραφο δημόσιας υπηρεσίας της πΓΔΜ που θα ήταν για διεθνή χρήση, θα αναγραφόταν σε αυτό το νέο όνομα. Σε διαφορετική περίπτωση, θα αναγραφόταν το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Ουσιαστικά, θα προβλέπονταν κατά κάποιον τρόπο δύο ονόματα στο Σύνταγμα.

Η Αθήνα εμφανίζεται να επιμένει σε πιο καθαρές λύσεις. Αυτό σημαίνει μια πλήρη συνταγματική αναθεώρηση που θα κατοχυρώνει την erga omnes εφαρμογή της νέας ονομασίας. Για τον σκοπό αυτόν, η πλευρά της πΓΔΜ κινήθηκε πιο «δημιουργικά», όπως έχει πολλές φορές πει ο κ. Ντιμιτρόφ. Η πρόταση για τη «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν» καλύπτει τον όρο περί γεωγραφικού προσδιορισμού, ενώ τουλάχιστον θεωρητικά καλύπτει και τις ευαισθησίες του VMRO-DPMNE. Αν μάλιστα το νέο όνομα είναι και αμετάφραστο στη σλαβική γλώσσα (εκ πρώτης όψεως η μετάφρασή του στα αγγλικά μοιάζει δύσκολη), θα άγγιζε και το θέμα της ταυτότητας. Το ερώτημα είναι αν το VMRO-DPMNE θα ψήφιζε υπέρ της συνταγματικής αναθεώρησης επί της νέας πρότασης της κυβέρνησης Ζάεφ ώστε να συγκεντρωθεί ο «μαγικός αριθμός» των 80 εδρών που απαιτούνται στο 120μελές σκοπιανό Κοινοβούλιο. Και την ίδια στιγμή δεν πρέπει να παραγνωρίζονται οι πιθανές αντιδράσεις στην Αθήνα. Ηδη από την Παρασκευή, όταν οι πληροφορίες για τη νέα πρόταση έγιναν γνωστές, είχαν αρχίσει να εκφράζονται αντιδράσεις σε διάφορους κύκλους καθώς το όνομα αυτό εμπεριέχει, όπως σημείωναν, σαφή αλυτρωτικά στοιχεία. Αυτός είναι ο λόγος που ο κ. Ζάεφ έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην εσωτερική διαβούλευση που είναι πλέον αναγκαία και στις δύο χώρες.

"ΕΣΤΙΑ", κύριο θέμα,21/05/18

"Εφ.Συν", κύριο θέμα, 21/05/18

"Εφ.Συν", 21/05/18

"Εφ.Συν", 21/05/18

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΨΑΡΡΑ

Η άνανδρη επίθεση που δέχτηκε ως «προδότης» και «ανθέλληνας» από ομάδα φασιστών τραμπούκων ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, το Σάββατο το απόγευμα μπροστά στον Λευκό Πύργο ήρθε να ολοκληρώσει έναν καταιγισμό φραστικών επιθέσεων εναντίον «προδοτών» που ξεκίνησε ένα εικοσιτετράωρο νωρίτερα στα μέσα ενημέρωσης.

Αφορμή υπήρξαν οι διαρροές για το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν» που έχει τεθεί στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης της Ελλάδας με την ΠΓΔΜ. Πήραμε έτσι μια ιδέα για το τι εννοούσαν εκείνοι που ζητούσαν πριν από τρεις μήνες με «εξώδικο» προς όλους τους βουλευτές να μην «τολμήσουν» να προχωρήσουν σε συμφωνία με οποιαδήποτε σύνθετη ονομασία, διότι «κάτι τέτοιο χαρακτηρίζεται από το Ελληνικό Σύνταγμα ως εσχάτη προδοσία και τιμωρείται με θάνατο». Μέχρι σήμερα φιγουράρει η σχετική ανάρτηση στον ιστότοπο των διοργανωτών των συλλαλητηρίων.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα χάνεται, καθώς φαίνεται, μια μεγάλη ευκαιρία που είχε ανοίξει για τη διευθέτηση του ονοματολογικού της ΠΓΔΜ με βάση ένα αμοιβαία αποδεκτό σχέδιο. Και όμως, το όνομα «Μακεδονία του Ιλιντεν» θα είχε δύο σημαντικές ευεργετικές συνέπειες για την ελληνική πλευρά: αφενός θα αποσυνέδεε οριστικά την ΠΓΔΜ από την Αρχαία Μακεδονία και αφετέρου θα συνδύαζε τη γένεση του κράτους με μια εξέγερση κατά των Οθωμανών-Τούρκων.

1. Ο τόνος δόθηκε από τη Βουλή την Παρασκευή το πρωί κατά τη συζήτηση της υπόθεσης Novartis. Την κοινή γραμμή των «εθνικοφρόνων» συνόψισε πρώτος ο Αντώνης Σαμαράς: «Πάτε να νομιμοποιήσετε τον σκοπιανό αλυτρωτισμό σε βάρος της Ελλάδος, γιατί το όνομα είναι το κατ’ εξοχήν όχημα του αλυτρωτισμού».

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, υπαναχωρώντας από την πρόσφατη τοποθέτησή του υπέρ της επίλυσης του ζητήματος, ανέβασε κάθετα τους τόνους: «Η επιλογή Μακεδονία του Ιλιντεν είναι η επιτομή του αλυτρωτισμού, είναι ο αλυτρωτισμός αυτοπροσώπως. Μακεδονία του Ιλιντεν σε καμία περίπτωση». Υποχρεώθηκε και η κυρία Γεννηματά, που μίλησε αργότερα, να συνταχθεί με τη σκληρή γραμμή, υιοθετώντας κατά λέξη τη διατύπωση του προκατόχου της: «Είναι προφανές ότι η συγκεκριμένη ονομασία συνιστά την επιτομή της επιστροφής του αλυτρωτισμού».

Από κοντά και ο Αρχηγός των ναζί-πατριωτών Μιχαλολιάκος, ο οποίος προτίμησε τη διατύπωση Σαμαρά: «Το Ιλιντεν είναι όχημα αλυτρωτισμού». Ο Κυριάκος Μητσοτάκης φρόντισε να τοποθετηθεί το βράδυ της Παρασκευής, μετά την επίσημη ενημέρωσή του από τον πρωθυπουργό: «Οποιαδήποτε αναφορά του Ιλιντεν στο όνομα της γειτονικής χώρας, όχι μόνον δεν θέτει τέλος στον αλυτρωτισμό των Σκοπίων, αλλά αντιθέτως τον επιβεβαιώνει και τον ενισχύει. Γι’ αυτό είναι απαράδεκτο ακόμη και να τίθεται προς συζήτηση».

2. Ακολούθησαν τα μέσα ενημέρωσης και κυρίως η εφημερίδα «Δημοκρατία» με το εμπρηστικό πρωτοσέλιδο «Ονομα ισοδύναμο με εσχάτη προδοσία». Αλλά βέβαια αυτή η εφημερίδα μάς έχει συνηθίσει σε μια γραμμή βαθιά διχαστική, στην αναπαραγωγή των πιο ακραίων συνθημάτων του εμφυλίου πολέμου και στην οργανωμένη προπαγάνδα υπέρ της δικτατορίας της 21ης Απριλίου. Από αυτή την άποψη η αντίδρασή της ήταν αναμενόμενη.

Η έκπληξη προέρχεται από την ταύτιση μ’ αυτή τη στάση όχι απλώς του κ. Σαμαρά –ο οποίος διατηρεί εκλεκτικές συγγένειες με τον εκδότη της εφημερίδας από παλιά– αλλά στελεχών του ευρύτερου κεντρώου χώρου. Ακόμα και ο γ.γ. του ΚΚΕ δεν δίστασε να μιλήσει για αλυτρωτισμό, ξεχνώντας ότι στη μετεμφυλιακή υποχρεωτική προσφυγιά οι Σλαβομακεδόνες του ΚΚΕ ονόμαζαν «Ιλιντεν» την οργάνωσή τους.

3. Για το τι υπήρξε ιστορικά η εξέγερση του Ιλιντεν το 1903 θα διαβάσετε αναλυτικά στο αφιέρωμα του Τάσου Κωστόπουλου στη στήλη «Φάντασμα της Ιστορίας» στην «Εφ.Συν.» του προσεχούς Σαββατοκύριακου. Η αλήθεια είναι ότι η σχετική ελληνική ιστοριογραφία είναι ισχνή έως ανύπαρκτη, εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί η αρνητική στάση του ελληνικού κράτους απέναντι στην εξέγερση, κάτω από το βάρος της νωπής ακόμα συντριβής στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, καθώς και η ανοιχτή συνεργασία των τοπικών διπλωματικών εκπροσώπων της Ελλάδας με τις οθωμανικές αρχές.

Ακόμα και σήμερα κονταροχτυπιούνται εθνικόφρονες ιστορικοί αν πρέπει να μιλάμε για «επανάσταση», για «εξέγερση» ή απλώς για «ψευδοεπανάσταση» ή και για «συνωμοσία συμμοριών». Η ποικιλία των χαρακτηρισμών συνδέεται με τις πολιτικές σκοπιμότητες κάθε ιστορικής περιόδου. Την ερμηνεία αυτών των αλλαγών μπορεί κανείς να αναζητήσει στη μελέτη του Σπύρου Καράβα («Μυστικά και Παραμύθια από την Ιστορία της Μακεδονίας», Αθήνα 2014, σσ. 166-174).

4. Ο Ιων Δραγούμης, πέντε μέρες μετά την έναρξη της επανάστασης, έγραφε στον πατέρα του λέγοντας τα πράγματα με το όνομά τους: «Αγαπητέ μπαμπά. Εχομεν Σλαυικήν επανάστασιν εν Μακεδονία. Τούτο αρκεί ίνα εννοήση ο πονών και γινώσκων. Απαντες οι σλαυόφωνοι πληθυσμοί ηκολούθησαν το Κομιτάτον, ορθόδοξοι και σχισματικοί, και οι πλείστοι εκουσίως» (Γ. Πετσίβας, «Ιωνος Δραγούμη, Τα Τετράδια του Ιλιντεν», Αθήνα 2000, σ. 195).

Στην πραγματικότητα επρόκειτο για έναν γνήσιο ξεσηκωμό με στοιχεία εθνικής και κοινωνικής επανάστασης. Ασφαλώς η κύρια δύναμη που ενίσχυε την εξέγερση ήταν η Βουλγαρία, αλλά οι πληθυσμοί που συμμετείχαν σ’ αυτήν περιλάμβαναν όλες τις τοπικές εθνότητες.

Οπως γράφει ο Ελληνας πρόξενος στο Μοναστήρι Κ. Κυπραίος προς το υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα, «απότομος χωρισμός ελληνικού στοιχείου από βουλγαρικόν στοιχείον είναι ως εξ αυτών των πραγμάτων αδύνατος και επιβλαβέστατος δι’ ημετέραν επιρροήν. […] Εξεγερθέντες πληθυσμοί είναι νυν πεπεισμένοι ότι μάχονται υπέρ ελευθερώσεως αυτών ουδέ είναι δυνατόν νυν αναχαιτισθή επαναστατικόν αυτών φρόνημα.

Αλλά και Βλαχόφωνοι και Αλβανόφωνοι διάκεινται ευμενώς προς το κίνημα, όχι επειδή είναι βουλγαρικόν, αλλ’ επειδή θεωρούσι αυτό ελευθερωτικόν, δι’ ο και πολλοί μετέχουσι τούτου, οι δε λοιποί δεν δείκνυνται πρόθυμοι προς αντίδρασιν» (Μοναστήρι, 26.7.1903, ΑΥΕ 1903, ΑΑΚ/Ε΄, Προξενείο Μοναστηρίου, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, «Οι απαρχές του Μακεδονικού αγώνα (1903-1904)», Θεσσαλονίκη 1996, σ. 75).

5. Η δυσκολία των ελληνικών αρχών εκφραζόταν στο δίλημμα μεταξύ οθωμανικών αρχών και επαναστατών. Στο ίδιο έγγραφο, ο Ελληνας πρόξενος διατυπώνει σε δραματικό ύφος την αμηχανία του:

«Εφ’ όσον δυνάμεθα, βοηθούμεν τουρκικάς αρχάς προς καταστολήν κινήματος, αλλ’ ουδαμώς πρόσφορον ουδέ δυνατόν θεωρώ την επί πλέον δι’ ημετέρων πρακτόρων αναχαίτισιν επαναστατών, επομένως απομένει ημίν εν εκ των δύο, ή να καταδιώξωμεν από κοινού μετά Τούρκων ημετέρους πληθυσμούς επαναστατησάντων κατ’ αυτών, όπερ θεωρώ επικίνδυνον, διότι τούτο πράττοντες θ’ απολέσωμεν και μικρόν υπόλοιπον επιρροής, όπερ εισέτι έχομεν επί Βουλγαροφώνων, ή υιοθετούντες το κίνημα να προσδώσωμεν αυτώ και ελληνικόν χαρακτήρα και ποιήσωμεν αυτό γενικόν καθ’ άπασαν την χώραν, εκτός εάν τουρκικός στρατός ενισχυόμενος δυνηθή να καταβάλη εντός ολίγου επανάστασιν» (στο ίδιο, σσ. 75-76).

6. Φυσικά και η ιστοριογραφία της ΠΓΔΜ έχει πλάσει τους δικούς της μύθους για το Ιλιντεν. Αλλά ποια εθνική ιστοριογραφία δεν το κάνει; Εμμεση αναφορά στην εξέγερση του Ιλιντεν υπάρχει ήδη στο Σύνταγμα της ΠΓΔΜ. Συνιστά αυτή η αναφορά στοιχείο αλυτρωτισμού; Στο αρχικό προοίμιο του Συντάγματος και στην 4η Τροπολογία που το αντικατέστησε γίνεται λόγος για τη «Δημοκρατία του Κρουσόβου», παράλληλα με τις αποφάσεις της Αντιφασιστικής Λαϊκής Απελευθερωτικής Συνέλευσης της Μακεδονίας και το Δημοψήφισμα του 1991.

Στο Σύνταγμα έχουν προστεθεί ειδικές ρήτρες για τον αλυτρωτισμό. Με την 1η Τροπολογία ορίζεται ότι η Δημοκρατία «δεν έχει εδαφικές διεκδικήσεις έναντι ουδενός γειτονικού κράτους», ενώ με την 2η Τροπολογία που τέθηκε κι αυτή ταυτόχρονα σε ισχύ από τις 6.1.1992 προστέθηκε στο άρθρο 49 του Συντάγματος ότι κατά την άσκηση της φροντίδας για τους ομοεθνείς που ζουν σε άλλες γειτονικές χώρες και τους αποδήμους, «η Δημοκρατία δεν θα επεμβαίνει στα κυριαρχικά δικαιώματα άλλων κρατών ούτε στις εσωτερικές τους υποθέσεις».

Ειδικά για την αναφορά στη Δημοκρατία του Κρουσόβου, η οποία υπήρξε μια θνησιγενής απόπειρα να συγκροτηθεί από τους επαναστάτες μια απελευθερωμένη περιοχή μετά την εξέγερση του Ιλιντεν, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το μανιφέστο που τη συνόδεψε έχει καθαρά πανβαλκανικό αντιοθωμανικό και ανεξίθρησκο χαρακτήρα, ακολουθώντας τη γραμμή του Ρήγα και των διεθνιστών σοσιαλιστών-αναρχικών της νεότερης εποχής.

Μπορεί καθένας να το διαπιστώσει, διαβάζοντας τη σχετική διακήρυξη που αναδημοσιεύτηκε σε πολλά υπερπατριωτικά ιστολόγια το Σαββατοκύριακο. Το αστείο είναι ότι πηγή όλων αυτών των δημοσιευμάτων είναι η μετάφραση της διακήρυξης από το περιοδικό «Ζόρα», το επίσημο δηλαδή δημοσιογραφικό όργανο του Ουράνιου Τόξου (τχ. 8, Ιούλιος 1995).

7. Το επιχείρημα ότι η αναφορά στο Ιλιντεν έχει αλυτρωτικό χαρακτήρα βασίζεται στο γεγονός ότι το σύνθημα της εξέγερσης ήταν «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες» και απώτερος στόχος μια αυτόνομη χώρα.

Μπορεί, πράγματι, ορισμένες δυνάμεις στην ΠΓΔΜ να αναφέρονται στο Ιλιντεν μ’ αυτή τη λογική. Αλλά ο όποιος αλυτρωτισμός των εθνικιστικών δυνάμεων στο εσωτερικό της ΠΓΔΜ δεν θα είχε καμιά σημασία αν δεν κινδύνευε να συνδυαστεί με τις ευρύτερες επιδιώξεις άλλων μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή και ειδικά της Τουρκίας. Ομως η αναφορά στο Ιλιντεν ξεκόβει μια και καλή αυτή την προοπτική. Η ταύτιση της ΠΓΔΜ με μια αντιοθωμανική εξέγερση αποκλείει τη στρατηγική της σύμπραξη με τους νοσταλγούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πώς δεν το αντιλήφθηκαν οι τόσο ευαίσθητοι Τουρκοφάγοι συμπατριώτες μας;

8. Το σημαντικότερο είναι ότι ο συνδυασμός του ονόματος της ΠΓΔΜ με την επανάσταση του 1903 ακυρώνει κάθε προσπάθεια να ταυτιστεί το κράτος αυτό με την ιστορία της Αρχαίας Μακεδονίας. Τόσο καιρό ακούγαμε ως επιχείρημα κατά των «Σκοπιανών» την παραδοχή του Κίρο Γκλιγκόροφ ότι το κράτος του δεν είχε καμιά σχέση με την Αρχαία Μακεδονία και τον Μεγαλέξανδρο, αλλά είναι σλαβικό δημιούργημα. Και τώρα που το συνομολογεί ο νέος ηγέτης της χώρας, κάποιοι κάνουν και πάλι ότι δεν καταλαβαίνουν τη σημασία αυτής της έμμεσης παραδοχής και αναζητούν επιχειρήματα για να δικαιολογήσουν την άρνησή τους.

9. Κακά τα ψέματα. Ο πυρήνας των αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν για τη νέα πρόταση προέρχεται από εκείνους που διαφωνούν με κάθε είδους σύνθετη ονομασία. Το πρόβλημα δεν είναι οι «κυνηγοί προδοτών» που επιχείρησαν να λιντσάρουν τον Γιάννη Μπουτάρη ή εκείνοι που στήνουν κρεμάλες για τους βουλευτές. Το πρόβλημα είναι ότι η επίσημη Νέα Δημοκρατία και η πλειοψηφία των στελεχών του Κινήματος Αλλαγής παλινδρομούν στη θέση του 1992 (καμιά αναφορά στο όνομα Μακεδονία), αφήνοντας πίσω τους τις θέσεις περί «σύνθετης ονομασίας erga omnes» του Κώστα Καραμανλή και της Ντόρας Μπακογιάννη το 2008.

Αλλά πίσω από τη θέση του 1992 κρυβόταν η ανομολόγητη ευχή να διαλυθεί το νεότευκτο μικρό κράτος ή και να το «μοιραστούμε» με τα «αδέλφια» μας τους Σέρβους. Ποιος είναι σήμερα τόσο τυφλωμένος ώστε να προτιμά μια μεγάλη Αλβανία και μια μεγάλη Βουλγαρία, από την ύπαρξη ενός μικρού φιλικού κράτους στα βόρεια σύνορά μας;

10. Αλλη μια ευκαιρία για λύση κινδυνεύει να οδηγηθεί στις ελληνικές καλένδες. Και το κακό είναι πως για την εξέλιξη αυτή δεν ευθύνονται οι διαφορετικές εκτιμήσεις για τα «εθνικά ζητήματα», αλλά οι προσωπικές στρατηγικές υψηλόβαθμων στελεχών της αντιπολίτευσης που χρησιμοποιούν το Μακεδονικό για να λύσουν τον προσωπικό τους Γόρδιο Δεσμό με τη Novartis.