"...Πάω στα σχολεία. Οταν μιλάς στα προάστια των Παρισίων ή των Βρυξελλών, όπου το ποσοστό παιδιών με καταγωγή από μουσουλμανικές χώρες είναι πολύ μεγάλο, δεν είναι εύκολο να τους δώσεις να καταλάβουν γιατί κάνεις αυτό που κάνεις, ως σκιτσογράφος, έτσι όπως το κάνεις. Συνεχώς ακούω το επιχείρημα, «με το Ολοκαύτωμα απαγορεύεται να κάνεις πλάκα, αλλά με τον Προφήτη μας, τον Μωάμεθ, είναι οκέι;». Αυτό δείχνει μεγάλη σύγχυση και άγνοια. Πρέπει να πιάσεις το νήμα από την αρχή και να εξηγήσεις στα παιδιά τη σημασία εννοιών όπως ο σεβασμός, η κόκκινη γραμμή και η απαγόρευση...."

Η συνέντευξη, από "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ"

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 29-31/12/17

ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΙΑ ΚΕΦΑΛΑ

Στην είσοδο του εστιατορίου όπου συναντηθήκαμε, δύο σωματοφύλακες κοιτούσαν δεξιά - αριστερά, επιτηρώντας τους γύρω δρόμους και τους περαστικούς. Στον επάνω όροφο, ο Ζαν Πλαντί είχε πιάσει θέση σε ένα τραπέζι με τους μαρκαδόρους του δίπλα του όπως πάντα. Συζητούσε με τον διευθυντή του εστιατορίου και σχολίαζε τα μέτρα ασφαλείας με τα οποία είναι πλέον αναγκασμένος να ζει. «Την προηγούμενη εβδομάδα ήμουν στο Βέλγιο, στο Μόλενμπεκ, και είχα μαζί μου - κρατηθείτε - 16 σωματοφύλακες. Θα πήγαινα στην Πολυτεχνική Σχολή και έπρεπε πρώτα να στείλουν πυροτεχνουργούς να ερευνήσουν τον χώρο» μας λέει. Τέτοιοι περιορισμοί της ελευθερίας είναι πλέον η νέα πραγματικότητα για τους πιο διάσημους γελοιογράφους της Γαλλίας μετά τις επιθέσεις της 7ης Ιανουαρίου 2015, κατά τις οποίες τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν εργαζόμενοι στο περιοδικό «Charlie Hebdo». Σήμερα, ο Ζαν Πλαντί, ο οποίος υπογράφει με τις γελοιογραφίες του τα πρωτοσέλιδα της «Monde» εδώ και δεκαετίες, αποφάσισε να ξεκινήσει μια εκστρατεία ενάντια στην «παρερμηνεία των γελοιογραφιών, που οδηγεί στο μίσος». Δίνει ομιλίες ανά τον κόσμο σχετικά με τη δουλειά του και εξηγεί πως πρέπει να επιτρέπεται να γελάμε με οτιδήποτε. Ή, σχεδόν.

Πριν από λίγες μέρες «ΤΑ ΝΕΑ» είχαν μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί του:

Υπάρχει περισσότερη αυτολογοκρισία στο επάγγελμά σας, μετά τις επιθέσεις στο «Charlie Hebdo»;

Οχι. Εγώ κάνω τη δουλειά μου ακριβώς όπως και πριν από τις 7 Ιανουαρίου του 2015, ακριβώς επειδή πάντοτε πίστευα πως υπάρχουν κάποια όρια, αλλά σε συγκεκριμένα ζητήματα. Για παράδειγμα: στη Γαλλία έχουμε μία πολιτικό που είναι ομοφυλόφιλη, αλλά δεν θέλει να αναφερόμαστε σε αυτό. Το σέβομαι. Οπως το σέβονται και όλοι οι συνάδελφοί μου γελοιογράφοι. Το ίδιο γίνεται και με τη θρησκεία. Εμένα η θρησκεία αμιγώς δεν με ενδιαφέρει και δεν θα τη σχολιάσω. Με ενδιαφέρει όμως η πολιτική, με την οποία πολλές φορές η θρησκεία μπλέκεται. Εκεί το πράγμα αλλάζει. Συνεπώς, ως προς το δημιουργικό κομμάτι, τίποτα δεν έχει αλλάξει για μένα. Κι επειδή ταξιδεύω πολύ, δεν αγνοώ το ότι κάθε μέρος έχει τις δικές του αντιλήψεις και τις δικές του ευαισθησίες. Αυτό, όμως, δεν με εμποδίζει να λέω τη γνώμη μου. Το οποίο κάνω με τα σκίτσα μου. Καμία αλλαγή, λοιπόν, στο πώς εκφράζομαι μέσα από τη δουλειά μου.

Κάτι δεν έχει αλλάξει, όμως, στις γελοιογραφίες που δημοσιεύονται στον γαλλικό Τύπο;

Γενικά η κατάσταση είναι πλέον δύσκολη, γιατί έχει εδραιωθεί στον απλό κόσμο ένας φόβος. Οχι σε εμάς τους δημιουργούς, που εκφραζόμαστε ως μέρος της δουλειάς μας, αλλά έξω, στην κοινωνία, όπου ο κόσμος έχει άποψη για τα τεκταινόμενα αλλά δεν λέει πλέον αυτό που σκέφτεται. Δεν τολμά να συγκρουστεί με τον άλλον που έχει άποψη αντίθετη με εκείνον. Ο κόσμος δεν έχει διάθεση να συγκρουστεί. Είμαι σίγουρος πως όταν φύγω από τη «Monde», η εφημερίδα θα αντικαταστήσει τη στήλη μου με μια φωτογραφία ή με μια διαφήμιση. Εδώ και δέκα χρόνια τους λέω να με αντικαταστήσουν με κάποιον άλλο, ένα νέο παιδί, έναν νέο γελοιογράφο, αλλά δεν θέλουν. Γιατί εδώ και καιρό υφέρπει ένας φόβος και οι ισορροπίες είναι ευαίσθητες. Εκεί θέλεις κάποιον έμπειρο.

Μιλάμε δηλαδή πλέον ξεκάθαρα για φόβο;

Εντελώς. Μια μέρα ήμουν με την Ανγκελα Μέρκελ και της έδειχνα τις διάφορες γελοιογραφίες μου για την Ευρώπη: την Ευρώπη την εποχή των Ρωμαίων, την εποχή του Καρλομάγνου, του Ναπολέοντα και του Χίτλερ. Κι όταν έφτασα στα σκίτσα με τον Χίτλερ οι τρεις σύμβουλοί της μου είπαν να τα μαζεύω. Προς τιμήν της, εκείνη μου ζήτησε να συνεχίσω. Βλέπετε, λοιπόν, πως υπάρχει ένας φόβος, ένα μάγκωμα, όταν πρόκειται για ευαίσθητα θέματα.

Οταν τα σκίτσα σας αναφέρονται σε μια περίπλοκη διένεξη, όπως αυτή στη Μέση Ανατολή, προκαλούν αντιδράσεις;

Δεν φαντάζεστε. Ολα τα βέλη στρέφονται πάνω μου. Οταν ένα σκίτσο μου προκαλεί συμπάθεια για τα θύματα μεταξύ των Ισραηλινών στην Ιερουσαλήμ, με λένε σιωνιστή. Και όταν αφορά τα παιδιά που πεθαίνουν από τις βόμβες των Ισραηλινών στην Παλαιστίνη, τότε με λένε αντισημίτη. Η Διεύθυνση με υποστηρίζει σε κάθε περίπτωση, ευτυχώς. Αλλά οι μουσουλμάνοι αντιδρούν πολύ έντονα κάθε φορά που σχολιάζουμε τη θρησκεία τους ή τον Προφήτη τους. Και, αν ένα δισεκατομμύριο μουσουλμάνοι ανά τον κόσμο σε επικρίνουν ταυτόχρονα για κάτι, έχεις ένα θέμα...

Δηλαδή σας στέλνουν επικριτικά μηνύματα ή λαμβάνετε και ευθείες απειλές;
Λαμβάνω το ίδιο μήνυμα πάνω - κάτω από πολλούς. Οι δημοσιογράφοι της «Monde» λαμβάνουν κι αυτοί διάφορα μηνύματα για τα άρθρα τους, αλλά μια γελοιογραφία έχει πολύ πιο άμεση απήχηση. Η εικόνα απηχεί πιο άμεσα το συναίσθημα. Στα προηγούμενα γραφεία της εφημερίδας είχαν γράψει στον τοίχο «Πλαντί, Ναζί». Το φωτογράφισα για να το θυμάμαι. Για να θυμάμαι την παντελή άγνοια του πολύ κόσμου που, ακριβώς επειδή είναι άγνοια, δεν θα με κάνει να αλλάξω τις απόψεις μου. Ενα άλλο παράδειγμα: πάντοτε ήμουν αναφανδόν κατά της μπούρκας στη Γαλλία. Κι έκανα κάποιες γελοιογραφίες που αναφέρονταν στο θέμα αυτό χωρίς περιστροφές. Η εφημερίδα δέχτηκε να τις δημοσιεύσει, παρ' όλο που εκφράζει τις απόψεις της πάνω στο θέμα πολύ πιο στρογγυλεμένα απ' ό,τι τα δικά μου σκίτσα. Γιατί τις δημοσίευσε; Γιατί η συγκεκριμένη εφημερίδα είναι ανοικτή. Πριν από λίγες μέρες έκανα μια γελοιογραφία με τον Τραμπ να τον κρατάει στα χέρια του ο Νετανιάχου σαν μαριονέτα. Η Διεύθυνση τη θεώρησε πολύ τολμηρή και αρχικά αρνήθηκε να τη δημοσιεύσει. Τους υπόλοιπους δημοσιογράφους δεν τους σόκαρε, όμως, και με υποστήριξαν. Ετσι, η γελοιογραφία δημοσιεύθηκε. Αν στη θέση μου ήταν ένα 22χρονο παιδί, δεν υπήρχε περίπτωση μια τέτοια γελοιογραφία να δημοσιευθεί. Η εφημερίδα για να τολμήσει πρέπει να έχει μια σχέση βαθιάς εμπιστοσύνης με τους συνεργάτες της.

Με τους δημοσιογράφους έρχεστε σε επαφή;

Φυσικά. Γιατί ένας γελοιογράφος δεν μπορεί να δουλέψει χωρίς τους δημοσιογράφους. Εκείνοι ξεχωρίζουν τις πραγματικές ειδήσεις και πάνω σ' αυτές βασίζομαι εγώ για να καταλάβω τι συμβαίνει. Κάποιες φορές, μάλιστα, τα θέματα είναι αμφιλεγόμενα και δεν είναι εύκολο να διακρίνεις την αλήθεια, με κίνδυνο η γελοιογραφία σου να είναι αντίθετη με την πραγματικότητα και να γελοιοποιηθείς. Μια φορά ο διευθυντής ενός τμήματος της εφημερίδας με είχε διαβεβαιώσει πως μια εξέλιξη εκείνης της ημέρας θα σηματοδοτούσε «μια μεγάλη ημέρα για το ευρώ» και πως αυτός θα ήταν ο τίτλος της εφημερίδας. Πριν κάνω το ανάλογο σκίτσο πήγα στον 4ο όροφο, όπου είναι το οικονομικό τμήμα, για να βεβαιωθώ από τους οικονομικούς συντάκτες πως έτσι είχαν τα πράγματα. Ε, λοιπόν, καμία σχέση!

Ποια προσωπικότητα είναι για σας η πιο εύκολη να σχεδιάσετε;

Ο Ντόναλντ Τραμπ. Γιατί οτιδήποτε υπερβολικό γίνεται καρικατούρα. Γι' αυτό και ο Τραμπ είναι θείο δώρο για τους γελοιογράφους, όχι όμως, φυσικά, για τη δημοκρατία. Κι ο Νικολά Σαρκοζί ήταν δώρο για μας, όπως και ο Ολάντ. Ο Τραμπ όμως είναι μακράν ο πιο πρόσφορος. Ο Μακρόν έχει γαμψή μύτη, κατά τ' άλλα, όμως, είναι λεπτός και ωραίος, οπότε μας φέρνει μια δυσκολία. Επειτα, μια γελοιογραφία για το Brexit τη σχεδιάζεις χωρίς πρόβλημα, γιατί οι Αγγλοι είναι εύκολοι να τους σχεδιάσεις. Εχουν μεγάλα δόντια, π.χ., ενώ και η Τερίζα Μέι έχει πολλά έντονα χαρακτηριστικά, στα οποία μπορείς να βασιστείς. Από την άλλη, εθνικότητες όπως οι Αλβανοί ή οι Βούλγαροι παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυσκολία.

Πείτε μας περισσότερα για το ζεύγος Μακρόν.

Ο πρόεδρος ξέρει ότι είμαι επικριτικός απέναντί του, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα. Οσον αφορά την Μπριζίτ Μακρόν, όμως, δεν πρόκειται να πέσω στην παγίδα και να σχεδιάσω αυτό που θέλει πολύς κόσμος να δει σε μια γελοιογραφία. Αυτή είναι η τοποθέτησή μου και δεν αλλάζει. Αν κάποια μέρα αναλάβει πολιτικό ρόλο, τότε ναι. Οπως ποτέ δεν άγγιξα την Ντανιέλ Μιτεράν, εκτός από μία φορά που εξέφρασε δημοσίως την άποψή της για τους Κούρδους και για το Μαρόκο. Το ίδιο ίσχυσε και για την Μπερναντέτ Σιράκ. Δεν τη σχολίασα με τα σκίτσα μου, εκτός από μια φορά που χόρεψε ταγκό με τον πρόεδρο της Κίνας. Αυτό ήταν μια πολιτική πράξη, οπότε ενέπιπτε στην αρμοδιότητά μου.

Υπήρξε στιγμή που το παρακάνατε;

Ναι. Μερικές φορές η Διεύθυνση της εφημερίδας μου είπε πως το παράκανα. Μια φορά, για να θίξω το ζήτημα του βιασμού παιδιών από ιερωμένους, είχα κάνει ένα σκίτσο στο οποίο ένας παπάς κρατούσε από το χέρι ένα παιδί και έλεγε «Δεν μπορείς να διεισδύσεις στη σκέψη του Κυρίου». Και το παιδί απαντούσε «Μόνο εκεί...». Διευθυντές από διάφορα τμήματα της εφημερίδας προειδοποίησαν τον διευθυντή Σύνταξης να μη δημοσιεύσει το σκίτσο. Προφανώς, είχα υπερβεί τα εσκαμμένα...

Είπατε ότι ταξιδεύετε σε πολλά μέρη και δίνετε ομιλίες. Με ποιον τρόπο προσεγγίζετε τον κόσμο, ώστε να αλλάξετε την άποψή του για ένα ευαίσθητο ζήτημα;

Πάω στα σχολεία. Οταν μιλάς στα προάστια των Παρισίων ή των Βρυξελλών, όπου το ποσοστό παιδιών με καταγωγή από μουσουλμανικές χώρες είναι πολύ μεγάλο, δεν είναι εύκολο να τους δώσεις να καταλάβουν γιατί κάνεις αυτό που κάνεις, ως σκιτσογράφος, έτσι όπως το κάνεις. Συνεχώς ακούω το επιχείρημα, «με το Ολοκαύτωμα απαγορεύεται να κάνεις πλάκα, αλλά με τον Προφήτη μας, τον Μωάμεθ, είναι οκέι;». Αυτό δείχνει μεγάλη σύγχυση και άγνοια. Πρέπει να πιάσεις το νήμα από την αρχή και να εξηγήσεις στα παιδιά τη σημασία εννοιών όπως ο σεβασμός, η κόκκινη γραμμή και η απαγόρευση.

Ποια είναι η γνώμη σας για τον Αλέξη Τσίπρα;

Νομίζω πως πρόκειται για έναν άνθρωπο πραγματικά πανούργο. Προσπαθώ να μπω στη θέση ενός έλληνα συνταξιούχου, που πριν από τρία χρόνια είχε σιχαθεί εντελώς την πολιτική ελίτ της χώρας του και, ακούγοντας τον Τσίπρα, φώναζε «Να τος! Επιτέλους! Αυτός είναι!». Πολύ θα ήθελα να ξέρω τι πιστεύει σήμερα ο ίδιος συνταξιούχος γι' αυτόν τον άνθρωπο… Η δική μου άποψη είναι ότι εξαπατήθηκε.