Οι επενδύσεις σε θαλάσσια ισχύ στο σημερινό περιβάλλον, οι οποίες πριμοδοτούν την πολιτική ανάλυση, την πολυμέρεια και την ευελιξία στη δράση, αποτελούν στην πραγματικότητα επένδυση στην ευημερία των κοινωνιών μας, δεδομένης της εξάρτησής τους από τους ωκεανούς. Επιτρέπει την αποτελεσματική διαχείριση των ροών εντός των ορίων που κρατούν τον πλανήτη μας οικουμένη για τον άνθρωπο. Αυτή η επένδυση είναι επίσης ιστορικά μοναδική στην ικανότητά της να παράγει τόσο γόνιμο διάλογο μέσα σε κάθε πολιτεία για τον εαυτό της όσο και ενάρετους κύκλους με καθαρά οικονομικούς όρους, δεδομένης της σχέσης της θαλάσσιας ισχύος με τη θαλάσσια οικονομία. Η θαλάσσια ισχύς ήταν πάντα σε άμεση σχέση με μια ανοικτή κοινωνία

 

Πρέπει να αναγνωρίσουµε εξαρχής ότι η διαµόρφωση στρατηγικής για την αντιμετώπιση κρίσεων στην τρέχουσα ιστορική συγκυρία παραμένει εξόχως δύσκολη. Παρ’ όλα αυτά, ο προβληματισμός περί τη στρατηγική θαλάσσιας ασφάλειας διευρύνει τον ορίζοντά μας για την αντιμετώπιση πιθανών εξελίξεων και γονιμοποιεί τις σκέψεις μας για αποτελεσματικότερη πράξη. Η θαλάσσια ασφάλεια ή ανασφάλεια δεν είναι μια αφηρημένη άσκηση λήψης αποφάσεων σε κενό πολιτικής, παρά αφορά άμεσα τις κοινωνίες που επηρεάζονται. Δεν συμπυκνώνεται σε στατιστικά θαλάσσιου εμπορίου ή όγκων δεδομένων σε υποθαλάσσια καλώδια. Αναφέρεται στο πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την επίδραση της πολιτικής μας βούλησης στις επιπτώσεις των «ροών» που υπάρχουν και προβάλλονται στο στρατηγικό περιβάλλον. Για να γίνουν τα πράγματα πιο περίπλοκα, η ίδια η πολιτική βούληση δεν είναι απομονωμένη από αυτές τις ροές.

Eτσι, για να κατανοήσουµε καλύτερα το περιβάλλον, θα πρέπει να μελετήσουμε τις ροές και τη δυναμική τους (ιστορία, συνδέσεις και προβολές). Ροές ανθρώπων, ιδεών, ενέργειας και πόρων, ευεργετικές ή παθογόνες είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο κάθε στρατηγική θα αφήσει το στίγμα της. Σε μια εποχή δυναμικών αλλαγών, η αναζήτηση της σταθερότητας ενός status quo είναι εγγενώς προβληματική. «Κανείς δεν μπορεί ποτέ να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές».


Σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν μπορούμε να εξετάσουμε κάθε περιοχή μεμονωμένα. Η συνεχής παρουσία δινών διεθνούς ασφάλειας στη Μεσόγειο αξίζει την προσοχή μας. Αλλά η Μεσόγειος δεν τελειώνει ανατολικά της Κύπρου ή στις Ηράκλειες στήλες. Οι πρόσφατες επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα μας το επιβεβαιώνουν, μεταξύ άλλων. Γεγονότα μακράν, βρίσκουν έναν τρόπο να επηρεάσουν τη Μεσόγειό μας. Σε ένα τέτοιο ιστορικό περιβάλλον, διαμορφούμενο από αντίρροπα ρεύματα και με πορώδη σύνορα, η διάχυση της (πολυδιάστατης) ισχύος σε περισσότερους πόλους καθιστά τη σταθερότητα σχεδόν ανέφικτη. Ενώ πρεσβεύουμε μια διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες, υπάρχουν δρώντες που αμφισβητούν τον πυρήνα των κανόνων που διακηρύσσουμε ότι επιδιώκουμε. Για να λειτουργήσει η στρατηγική για την ασφάλεια στη θάλασσα, χρειαζόμαστε μια ενδιάμεση μεταβλητή ως εφικτό στόχο προς τη σταθερότητα.

Οπως στον ποταμό του Ηράκλειτου, η ικανότητα ενσωμάτωσης των διαφορών σε ένα λειτουργικό από άποψη διεθνούς ασφάλειας συνόλου, είναι αυτό που επιτρέπει στο ποτάμι να ρέει. Ποια είναι, λοιπόν, η προσδοκία μας για σταθερότητα; Η μόνη απάντηση σήμερα, απόντος ενός οργάνου διασφάλισης εφαρμογής της τάξης, είναι διττή. Η προσέλκυση και ένταξη δρώντων στο διεθνές λειτουργικό σύνολο παράλληλα με την επιβολή του διεθνούς δικαίου όταν αυτό παραβιάζεται. Χωρίς εξαιρέσεις επιβολής. Οι εξαιρέσεις διαβρώνουν την αφήγηση της ηθικής υπεροχής. Η ισχύς δεν παραγκωνίζεται. Και ασφαλώς δεν πρέπει να εξισώνουμε την ενσωμάτωση με τον κατευνασμό. Αντιθέτως. Θα πρέπει να προσδώσουμε στην αποτροπή και τον εξαναγκασμό πολύ περισσότερα από την ωμή στρατιωτική δύναμη. Είναι τα έθνη μας έτοιμα να διαβεβαιώσουν αξιόπιστα τους «αναθεωρητές» ότι η συμμόρφωση στο πλαίσιο ενός λειτουργικού διεθνούς συστήματος μπορεί να είναι πιο επωφελής γι’ αυτούς; Σε ποιον βαθμό; Μπορούμε να εντοπίσουμε τέτοιες διαβεβαιώσεις στον Εύξεινο Πόντο ή στις ακτές της Λεβαντίνης; Φτάνουμε σε ένα σημείο (απουσία διαβεβαιώσεων) στο οποίο η βία είναι η μόνη λογική επιλογή γι’ αυτούς;

Επιχείρηση «Φύλακας της Ευημερίας»: «Κλείδωσε» η αποστολή φρεγάτας του Π.Ν.

Η στρατηγική αναφέρεται σε σκοπούς, μέσα και τρόπους. Αναγνωρίζοντας τον συνεχή έμπρακτο διάλογο στη θάλασσα μεταξύ των στρατηγικών πολλών δρώντων, θα είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι να διερευνήσουμε περαιτέρω τις δυνατότητες ενίσχυσης της κοινής μας αντίληψης, της ετοιμότητάς μας να δράσουμε και να προετοιμάσουμε επιλογές για τις πολιτικές ηγεσίες σε πολυμερή βάση. Οι σκοποί που αναφέρονται σε όλες τις δημοσιευμένες θαλάσσιες στρατηγικές είναι δαπανηροί για να επιτευχθούν μονομερώς. Και οι κοινωνίες μας θα είναι απρόθυμες να χρηματοδοτήσουν επιλογές εξοπλισμών και άλλες που προωθούν μια αναποτελεσματική μοναδικότητα, ενώ μια ειλικρινής πολυμερής αντίληψη θα μπορούσε να τους προσφέρει αποτελεσματικές λύσεις με χαμηλότερο κόστος. Τα ναυτικά έθνη έχουν κοινή ευθύνη να προωθήσουν αυτή τη σύγκλιση στους σκοπούς. Τα μεγάλα ναυτικά έθνη έχουν πρόσθετη ευθύνη να μοιράζονται γνώσεις και μέσα. Δεν αρκεί απλώς να παράγουμε μέσα από κοινού (κάτι που εξακολουθούμε να μην κάνουμε αποτελεσματικά).

Ποια μέσα απαιτούνται για την υποστήριξη των στόχων μιας στρατηγικής για την ασφάλεια στη θάλασσα με βάση την ανάγκη να υποστηριχθεί και να εξασφαλισθεί η λειτουργική ένταξη δρώντων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο; Το ίδιο σύνολο δυνατοτήτων εξυπηρετεί πολλούς στόχους, εθνικούς ή πολυμερείς. Η σύγκλιση των σκοπών ελαχιστοποιεί την ανάγκη αλληλεπικάλυψης των προσπαθειών. Αυτή η προσπάθεια αφορά το σύνολο των δυνατοτήτων που απαιτούνται για να επιτευχθεί αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, η έγκαιρη και αποτελεσματική υποστήριξη των ανεπτυγμένων πλοίων και η εκπαίδευση του προσωπικού δεν είναι ασήμαντες λειτουργίες. Οι ναυτικές δυνάμεις δεν πρέπει μόνο να απαντήσουν πώς να αποκτήσουν θαλάσσια ισχύ (συμπεριλαμβάνεται η ναυτική ισχύς). Πρέπει να απαντήσουν πειστικά, πώς να τη διατηρήσουν και να την αναπτύξουν. Οι ναυτικοί ηγέτες θα πρέπει να εκπαιδεύσουν τους υπουργούς σχετικά με την πραγματικότητα και το κόστος λειτουργίας ενός ναυτικού, παρά τους σκληρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς.

Η ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου της θαλάσσιας ισχύος παραμένει η σημαντικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε (ας ξεκινήσουμε από την πρόκληση διατήρησής του). Απαιτείται συγκεκριμένο σύνολο δεξιοτήτων, νοοτροπίας και ήθους για να πλεύσουν τα πλοία, να ελέγχουν τον ορίζοντα και να καταναυμαχούν τον αντίπαλο. Σε ένα άλλο επίπεδο, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει τον πολυμερή χαρακτήρα των βασικών δομικών στοιχείων για κάθε θαλάσσια στρατηγική. Οι πληροφορίες είναι ένα παράδειγμα που έρχεται στο μυαλό. Αν καταδυθούμε λίγο από την επιφανειακή ανάλυση, θα θορυβηθούμε από την πενία άμεσα διαθέσιμων γνώσεων για το θαλάσσιο περιβάλλον στην εποχή των δορυφορικών εικόνων, του γεωεντοπισμού και του Διαδικτύου των πραγμάτων.

Εθνική ανάγκη η ενίσχυση του Π.Ν.

Και ενώ πρέπει να αντλήσουμε διδάγματα από τα γεγονότα στην Ουκρανία, στον Καύκασο και αλλού, οι δυνατότητες πρέπει να αναπτυχθούν λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια καταλληλότητας, συνάφειας και ικανότητας για πολυμερή δράση, όπως ήταν πάντα για το Ναυτικό. Στο εγγύς μέλλον θα βιώνουμε όλο και περισσότερες υβριδικές εφαρμογές ναυτικής ισχύος που εξυπηρετούν τους πολιτικούς μας σκοπούς. Τα ναυτικά πειραματίζονται εδώ και αρκετό καιρό με UxV σε διάφορες μορφές πολέμου, παράλληλα με κλασικά σκάφη. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ήδη παρούσα στην καθημερινή λειτουργία επιτήρησης. Κλιματικά ή περιβαλλοντικά μοντέλα χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό, όχι καταιγίδων αλλά οριακών συνθηκών που περιορίζουν ή επεκτείνουν τις αισθήσεις μας. Η καινοτομία έχει διαφημιστεί ως λύση για την ακόρεστη δίψα μας για δυνατότητες. Και τόσο το ΝΑΤΟ, η Ε.Ε. όσο και τα κράτη συζητούν, προωθούν και χρηματοδοτούν οικοσυστήματα και επιταχυντές που προωθούν την καινοτομία. Η ασφάλεια στη θάλασσα είναι ένας τομέας που μόνο να κερδίσει έχει από τέτοιες προσπάθειες. Ως παράπλευρη ωφέλεια όλης αυτής της δραστηριότητας, το θαλάσσιο περιβάλλον και η ασφάλειά του γίνεται από μόνο του πεδίο μελέτης για νέους και ελπιδοφόρους πολίτες που συντάσσονται στην προσπάθεια.

Η καινοτομία, όμως, δεν περιορίζεται στα μέσα. Eρευνα της Deloitte Global εντόπισε πέντε χαρακτηριστικά των οργανισμών που εφαρμόζουν και κάνουν αποτελεσματική χρήση προηγμένης τεχνολογίας. Αυτά είναι η ετοιμότητα, η προσαρμογή, η συνεργασία, η αξιοπιστία και η υπευθυνότητα. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αμφισβητήσουμε τις μεθόδους με τις οποίες εκμεταλλευόμαστε τα διαθέσιμα μέσα για την επίτευξη πολιτικά καθορισμένων σκοπών. Kεντρικό ρόλο στις μεθόδους εξακολουθούν να έχουν οι επιλογές διοίκησης και ελέγχου των ανεπτυγμένων δυνατοτήτων. Οι αναλυτές έχουν επισημάνει την έλλειψη ενός ενιαίου μόνιμου στρατηγείου επιχειρησιακού επιπέδου για την Ε.Ε. ως εμπόδιο στην ωρίμανση (και την αποτελεσματικότητα) της στρατηγικής της Ε.Ε. για την ασφάλεια στη θάλασσα. Πράγματι, στο επιχειρησιακό επίπεδο θα πρέπει να αξιολογείται μέσω πρόδρομων δεικτών η αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε στρατηγικής. Το ζήτημα της συνάφειας πολιτικών στόχων επανέρχεται εδώ (βλέπε σχέσεις ΝΑΤΟ – Ε.Ε.). Σε εθνικό επίπεδο τώρα, πόσο απρόσκοπτες, ευέλικτες και σαφείς είναι οι διαδικασίες που εφαρμόζονται για να επιτρέψουν την αποτελεσματική δράση μεταξύ των διαφόρων φέουδων γραφειοκρατίας;

Η ναυτική ισχύς είναι εγγενώς έτοιμη να υποστηρίξει στρατηγική ενίσχυσης της θαλάσσιας ασφάλειας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ώστε να προωθήσει τη σταθερότητα. Τα ναυτικά (και εντός ορίων οι ακτοφυλακές) αναπτύσσονταν πάντα για παρουσία, για αποτροπή, για επιβολή και για ενίσχυση ανθεκτικότητας ή ανάπτυξη ικανοτήτων σε τρίτους. Ολες αυτές οι αποστολές αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου στα ειδικά χαρακτηριστικά που αποκτούν. Αλλά το Ναυτικό παραμένει καλά συντονισμένο τόσο με τις πολιτικές ευαισθησίες που κρύβονται σε κάθε μία από αυτές τις αρχετυπικές αποστολές όσο και με τη δυνατότητα αλλαγής έργων όταν απαιτείται. Το γεγονός αυτό το καθιστά καταλληλότερο από οποιοδήποτε άλλο μέσο σκληρής ισχύος για να υποστηρίξει μια στρατηγική αποτροπής – εξαναγκασμού που είναι ολιστική στα εργαλεία και τις μεθόδους της. 

Οι επενδύσεις σε θαλάσσια ισχύ στο σημερινό περιβάλλον, οι οποίες πριμοδοτούν την πολιτική ανάλυση, την πολυμέρεια και την ευελιξία στη δράση, αποτελούν στην πραγματικότητα επένδυση στην ευημερία των κοινωνιών μας, δεδομένης της εξάρτησής τους από τους ωκεανούς. Επιτρέπει την αποτελεσματική διαχείριση των ροών εντός των ορίων που κρατούν τον πλανήτη μας οικουμένη για τον άνθρωπο.

Αυτή η επένδυση είναι επίσης ιστορικά μοναδική στην ικανότητά της να παράγει τόσο γόνιμο διάλογο μέσα σε κάθε πολιτεία για τον εαυτό της όσο και ενάρετους κύκλους με καθαρά οικονομικούς όρους, δεδομένης της σχέσης της θαλάσσιας ισχύος με τη θαλάσσια οικονομία. Η θαλάσσια ισχύς ήταν πάντα σε άμεση σχέση με μια ανοικτή κοινωνία. Μια αποτελεσματική στρατηγική για την ασφάλεια στη θάλασσα είναι απαραίτητη «εάν βουλόμεθα της κοινής ειρήνης μετέχειν».

* Ο Παναγιώτης Λυμπέρης είναι επίτιμος αρχηγός Στόλου.