"...Στην ελληνική περίπτωση, όλα δείχνουν ότι θα επηρεάσει και τις μεθόδους της πολιτικής αντιπαράθεσης. Το οπτιμιστικό σενάριο θέλει το πολιτικό σύστημα να εμφανίζει αξιοσημείωτα σημάδια ωρίμασης. Στο πεσιμιστικό, θα επιστρέψει στις μπίζνες ας γιούζουαλ. Ειδικά την τελευταία εκδοχή φαίνεται να στηρίζει η «καμπάνια» υπό τον τίτλο «μετά θα λογαριαστούμε» που ήδη έχουν ξεκινήσει στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ σαν τον Παύλο Πολάκη ή τη Ρένα Δούρου. Εκτός από την ελληνική σκακιέρα όμως δείχνει να αλλάζει κι ο συσχετισμός δυνάμεων στην παγκόσμια. Πολλοί διαβλέπουν ότι η Κίνα θα αναδειχθεί νικήτρια σε αυτήν μετά τον κορωνοϊό κι οι ΗΠΑ ηττημένες. Η εκτίμηση βασίζεται στις κινεζικές διπλωματικές κινήσεις όπως η προσφορά 1 εκατ. χειρουργικών μασκών - μισές δωρεά της κινεζικής κυβέρνησης και μισές μιας εταιρείας - στην Ελλάδα. Τα κιβώτια που υποδέχθηκε ο υπουργός Υγείας στο Ελ. Βενιζέλος είχαν πάνω κι ένα πανό με μια ρήση του Αριστοτέλη, «φιλία εστί μία ψυχή εν δυσί σώμασιν ενοικουμένη», ώστε να διαφημίζονται οι καλές προθέσεις. Η πρωτοβουλία - που δεν είναι μοναδική - φωνάζει τη διάθεση της Κίνας να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στον ρόλο της ηγέτιδας δύναμης σε μια εποχή που ο αμερικανός πρόεδρος κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο στη μάχη κατά της πανδημίας. Οι πολιτικοί επιστήμονες επιμένουν ότι ο ιός έθεσε σε αμφισβήτηση ιδρυτικές συμπεριφορές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, οπότε οι συνθήκες που δημιουργεί επιβάλλουν στην Ενωση να αλλάξει τον τρόπο που αντιδρά στις κρίσεις. Οντως, οι φωνές που συνηγορούν υπέρ της έκδοσης των coronabonds είναι σήμερα πολύ περισσότερες από όσες ζητούσαν ευρωομόλογα το 2012. Παρ' όλα αυτά, προς το παρόν τουλάχινστον, προκρίνεται η λύση των πιστοληπτικών γραμμών από τον ESM. Οπότε νομιμοποιείται κάποιος να εικάσει ότι θα ισχύσει κι εδώ ο σχετικός με όλες τις αλλαγές ευρωπαϊκός κανόνας: η διαδικασία θα αποδειχθεί εξαιρετικά αργή.,,,"

Από "ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ"

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 28-29/03/20 

ΤΗΣ ΚΑΡΟΛΙΝΑΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ

Ενας ιός με κορώνα, που κόλλησε ένας Κινέζος τρώγοντας έναν παγκολίνο, τον οποίο είχε κολλήσει μια νυχτερίδα ενώ συνυπήρξαν σε κάποια υπαίθρια αγορά άγριων και οικόσιτων ζώων στη μακρινή χώρα της Απω Ανατολής, αλλάζει τον πλανήτη. Ανθρωποι πεθαίνουν αβοήθητοι. Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο πολίτες κλείστηκαν στα σπίτια τους. Το ΔΝΤ φοβάται παγκόσμια ύφεση χειρότερη από εκείνη που έφερε η κρίση του 2008. Οι δυτικές δημοκρατίες απαγορεύουν την κυκλοφορία. Θα μπορούσε να είναι το προσχέδιο σεναρίου για b-movie επιστημονικής φαντασίας. Είναι, όμως, η πραγματικότητα του Covid-19. Συνήθως στο σινεμά το τελευταίο πλάνο της κρίσης διαδέχεται ένα της μεθεπόμενης μέρας, όταν όλα έχουν επιστρέψει σε φυσιολογικούς ρυθμούς. Οι σκηνοθέτες αποφεύγουν να δείξουν στους θεατές την ακριβώς επόμενη μέρα. Στοιχειώδες. Είναι δύσκολη μεν, χωρίς σασπένς δε - αφού το δυσάρεστο έχει πια συντελεστεί. Ετσι, μάλλον θα είναι κι εκείνη του κορωνοϊού.

Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πότε θα τελειώσει η κρίση, ωστόσο σχεδόν όλοι προσπαθούν να διακρίνουν ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της στην υγεία, την οικονομία, τη δημοκρατία και την καθημερινότητα εντός κι εκτός ελληνικών συνόρων.

Η προσωρινότητα των μέτρων απαγόρευσης είναι αδιαμφισβήτητη, είπε στο μήνυμα για την 25η Μαρτίου η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Εξίσου αναμφίβολο, βέβαια, είναι πως εκείνα θα αφήσουν κάποιο αποτύπωμα πάνω στην πολιτική σκηνή της χώρας. Στον τρόπο, για παράδειγμα, που όσοι ενσαρκώνουν την πολιτεία θα οφείλουν να διαχειρίζονται τις κρίσεις πριν, μετά και κατά τη διάρκειά τους.

Γι' αυτό πιθανότατα και στο κυβερνητικό επιτελείο ήδη συζητούν πώς θα κινηθεί το κράτος μόλις πάρει από τους επιστήμονες το OK να άρει περιορισμούς. Κοινή πεποίθηση είναι ότι τα μέτρα δεν θα καταργηθούν όλα μαζί. Το σχετικό επιχείρημα ακούγεται λογικό: αν άρεις την απαγόρευση κυκλοφορίας και την ίδια μέρα ανοίξεις εστιατόρια, μπαρ και καφετέριες, θα φτιάξεις το τέλειο κοκτέιλ συνωστισμού - άρα ενδεχομένως να προκαλέσεις μια νέα έξαρση της πανδημίας ενός αχαρτογράφητου ως προς τη συμπεριφορά ιού.

Για ξένους πολιτικούς επιστήμονες, πάντως, ο κορωνοϊός ίσως κρύβει μια μεγάλη ευκαιρία για τα μοντέλα διακυβέρνησης: την επιστροφή σε μια μορφή κρατικού παρεμβατισμού σαν εκείνη που ο κόσμος βίωσε μετά το Κραχ του 1929. Οι πολίτες πιθανόν να επαφίενται περισσότερο στις κυβερνήσεις τους πια.

Ωρίμαση ή όπως παλιά

Στην ελληνική περίπτωση, όλα δείχνουν ότι θα επηρεάσει και τις μεθόδους της πολιτικής αντιπαράθεσης. Το οπτιμιστικό σενάριο θέλει το πολιτικό σύστημα να εμφανίζει αξιοσημείωτα σημάδια ωρίμασης. Στο πεσιμιστικό, θα επιστρέψει στις μπίζνες ας γιούζουαλ. Ειδικά την τελευταία εκδοχή φαίνεται να στηρίζει η «καμπάνια» υπό τον τίτλο «μετά θα λογαριαστούμε» που ήδη έχουν ξεκινήσει στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ σαν τον Παύλο Πολάκη ή τη Ρένα Δούρου.

Εκτός από την ελληνική σκακιέρα όμως δείχνει να αλλάζει κι ο συσχετισμός δυνάμεων στην παγκόσμια. Πολλοί διαβλέπουν ότι η Κίνα θα αναδειχθεί νικήτρια σε αυτήν μετά τον κορωνοϊό κι οι ΗΠΑ ηττημένες. Η εκτίμηση βασίζεται στις κινεζικές διπλωματικές κινήσεις όπως η προσφορά 1 εκατ. χειρουργικών μασκών - μισές δωρεά της κινεζικής κυβέρνησης και μισές μιας εταιρείας - στην Ελλάδα. Τα κιβώτια που υποδέχθηκε ο υπουργός Υγείας στο Ελ. Βενιζέλος είχαν πάνω κι ένα πανό με μια ρήση του Αριστοτέλη, «φιλία εστί μία ψυχή εν δυσί σώμασιν ενοικουμένη», ώστε να διαφημίζονται οι καλές προθέσεις. Η πρωτοβουλία - που δεν είναι μοναδική - φωνάζει τη διάθεση της Κίνας να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στον ρόλο της ηγέτιδας δύναμης σε μια εποχή που ο αμερικανός πρόεδρος κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο στη μάχη κατά της πανδημίας.

Οι πολιτικοί επιστήμονες επιμένουν ότι ο ιός έθεσε σε αμφισβήτηση ιδρυτικές συμπεριφορές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, οπότε οι συνθήκες που δημιουργεί επιβάλλουν στην Ενωση να αλλάξει τον τρόπο που αντιδρά στις κρίσεις. Οντως, οι φωνές που συνηγορούν υπέρ της έκδοσης των coronabonds είναι σήμερα πολύ περισσότερες από όσες ζητούσαν ευρωομόλογα το 2012. Παρ' όλα αυτά, προς το παρόν τουλάχινστον, προκρίνεται η λύση των πιστοληπτικών γραμμών από τον ESM. Οπότε νομιμοποιείται κάποιος να εικάσει ότι θα ισχύσει κι εδώ ο σχετικός με όλες τις αλλαγές ευρωπαϊκός κανόνας: η διαδικασία θα αποδειχθεί εξαιρετικά αργή.

Ο μεγάλος ασθενής

Στον τομέα της οικονομίας, ελληνικής και παγκόσμιας, πάλι η επόμενη μέρα δεν παρουσιάζει ούτε μία καλή εκδοχή. Το εύρος της ύφεσης της εγχώριας οικονομίας υπολογίζεται μεταξύ 1% και 8%, με πολλούς οικονομολόγους να θεωρούν το 5% ως την πιθανότερη εξέλιξη. Κάποιοι, πάντως, κάνουν λόγο για ανάπτυξη ακόμη και 6,5% το 2021 εξαιτίας του τουρισμού. Το σκεπτικό τους είναι απλό: όσο πιο κάτω πάει το ελατήριο, τόσο πιο ψηλά θα εκτιναχθεί.

Η βαριά βιομηχανία της χώρας θα αντιμετωπίσει, προβλέπουν - χωρίς ωστόσο να μπορούν να το ποσοτικοποιήσουν -, σημαντικό πρόβλημα αυτό το καλοκαίρι. Με βάση το γεγονός πως το πελατολόγιό της περιλαμβάνει κυρίως τουρίστες από χώρες σαν την Κίνα, την Ιταλία, τη Βρετανία ή εκείνες της Βόρειας Ευρώπης, υποθέτουν ότι η ψυχολογία του φόβου θα τους ωθήσει να επιλέξουν τοπικά, να διαλέξουν δηλαδή μέρη στις πατρίδες τους για διακοπές. Εφόσον η συγκεκριμένη ανάγνωση επαληθευθεί, ο τουρισμός θα χρειαστεί τουλάχιστον ένα δεκάμηνο να ανακάμψει.

Ο γενικός γραμματέας του ΟΟΣΑ Ανχελ Γκουρία δήλωσε τις προάλλες πως το οικονομικό σοκ είναι ήδη μεγαλύτερο από εκείνο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Καθώς και ότι η παγκόσμια οικονομία θα κάνει χρόνια να ανακάμψει. Ο ίδιος, μάλιστα, είπε στο BBC πως η εκτίμηση του ΟΟΣΑ στις αρχές Μαρτίου, σύμφωνα με την οποία μια σοβαρή έξαρση του Covid-19 ίσως μειώσει κατά το μισό - στο 1,5% - την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας, φαίνεται πια πολύ αισιόδοξη.

Εκτός καραντίνας

Κι η καθημερινότητα; Πώς θα είναι η ζωή μετά τον κατ' οίκον περιορισμό; Υπάρχουν προγνώσεις που υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι δεν θα μπαίνουν με την ίδια συχνότητα στα μέσα μαζικής μεταφοράς, θα περπατούν περισσότερο μέχρι και στις πόλεις. Αλλες που αναφέρουν ότι η επίδραση που ήδη έχει ο ιός στη διακίνηση αγαθών δεν θα είναι περιστασιακή. Οι νέες υπηρεσίες delivery, φέρ' ειπείν, διατείνονται κάποιοι, θα μείνουν.

Ταυτόχρονα, παρατηρείται παντού μια τάση οι εκπρόσωποι του ορθού λόγου, οι επιστήμονες, να κερδίζουν σε κύρος. Η εμπιστοσύνη της ανθρωπότητας όχι αποκλειστικά στους γιατρούς, αλλά και στη γνώση, γενικά εδραιώνεται ξανά. Παρότι τα παραπάνω ακούγονται σαν θετικές εξελίξεις, δεν λείπουν οι δυνητικά αρνητικές. Χώρες όπως η Κίνα ή το Ισραήλ έχουν αναπτύξει και χρησιμοποιούν τεχνολογίες παρακολούθησης - λογισμικά και εφαρμογές - που παραπέμπουν στο οργουελικό «1984». Η ανησυχία που εκφράζεται είναι κατά πόσο θα συνεχίσουν να τις αξιοποιούν μετά τη λήξη του συναγερμού.

Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τη ζωή μετά, πόσες σταθερές της θα μεταβληθούν και πόσες θα παραμείνουν ίδιες. Αν σε κάτι συμφωνούν όμως οικονομικοί, πολιτικοί αναλυτές και απλοί πολίτες, είναι ότι θα υπάρχει η ζωή προ Covid-19 κι εκείνη ύστερα από αυτόν.

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 28-29/03/20 

ΤΗΣ ΝΑΤΑΣΑΣ ΜΠΑΣΤΕΑ

Ηταν Νοέμβριος του 1755, όταν η Λισαβόνα ισοπεδώθηκε από έναν σεισμό και από το τσουνάμι που επακολούθησε, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν περισσότεροι από 75.000 άνθρωποι. Οι ειδικοί σήμερα υπολογίζουν πως ο σεισμός είχε μέγεθος 8,5 βαθμών. Εκείνος ο καταστροφικός σεισμός έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της Δύσης. Δεν σήμανε μόνο την απαρχή της σύγχρονης σεισμολογίας και τομέων της μηχανικής αλλά - καθώς η είδηση έφθασε γρήγορα στις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες - είχε μια βαθιά φιλοσοφική επιρροή, ιδιαίτερα στον Βολταίρο, τον Ζαν-Ζακ Ρουσό και τον Καντ. Λίγο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, μια καταστροφή τέτοιας κλίμακας τάραξε τις θεολογικές βεβαιότητες και έδωσε μεγαλύτερο βάρος στην επιστημονική σκέψη. Εάν ο Θεός είχε κάποιο σχέδιο για το ανθρώπινο είδος, κατέληξε ο Καντ, ήταν να αποκτήσουμε προσωπική και συλλογική αυτονομία, μέσω μιας «παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών» βασισμένης στη λογική.

Τα ακραία φυσικά φαινόμενα και οι πανδημίες πάντα επηρεάζουν τον ρου της Ιστορίας. Οι ειδικοί μπορεί ακόμα να μη γνωρίζουν το πώς ακριβώς θα αντιμετωπισθεί ο κορωνοϊός, σε ένα όμως συμφωνούν όλοι: Ο κόσμος μας αλλάζει χωρίς επιστροφή. Αυτή η υγειονομική κρίση διαταράσσει την παγκόσμια οικονομία, αλλά και ό,τι γνωρίζαμε ως κοινωνίες. Για άλλη μια φορά η προσαρμοστικότητα του ανθρώπινου είδους αναδεικνύεται. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, συνηθίσαμε να φοράμε μάσκες, να εργαζόμαστε από το σπίτι, να μένουμε μακριά από κοινωνικές συναθροίσεις, να ακυρώνουμε ταξίδια.

Ιχνη από τέτοιου είδους συνήθειες θα διατηρηθούν πολύ καιρό αφότου χαλαρώσουν τα μέτρα. Η φράση που ριζώνει στη ζωή μας είναι «κοινωνική αποστασιοποίηση». Ο κορωνοϊός θα αναχαιτιστεί αργά ή γρήγορα και η πανδημία θα κοπάσει, όμως η επιστροφή σε αυτό που έχουμε συνηθίσει, ορίσει και κατακτήσει ως κανονική ζωή, δεν θα υπάρξει ξανά, προβλέπει ο Γκίντεον Λίτσφιλιντ, διευθυντής σύνταξης του «MIT Technology Review». Αλλες επιδημίες θα υπάρξουν, με σφοδρότητα και θα συνεχιστούν, κατά πάσα πιθανότητα και οι καραντίνες, ανά διαστήματα. Αυτό αναφέρει η έκθεση των ερευνητών του Imperial College του Λονδίνου που θεωρεί ως λύση να εξαγγέλλονται αυστηρά μέτρα κοινωνικής απόστασης, κάθε φορά που οι μονάδες εντατικής θεραπείας θα γεμίζουν από κρούσματα, και ακολούθως τα μέτρα αυτά να χαλαρώνουν όταν τα κρούσματα υποχωρούν.

Μελλοντικά, θα βρούμε κάποιους μηχανισμούς για να διατηρήσουμε τα δεδομένα μιας κοινωνικής ζωής όπως τη γνωρίζαμε. Ισως τα θέατρα και οι κινηματογράφοι να αφαιρέσουν τα μισά τους καθίσματα, οι συσκέψεις να διεξάγονται σε μεγαλύτερες αίθουσες με τις καρέκλες σε μεγαλύτερες απόσταση, ίσως να χρειαστεί να κλείνεις από πριν την ώρα που θα πας στο γυμναστήριο για να μη δημιουργείται συνωστισμός.

Οσον αφορά την παραγωγή αγαθών, οι βιομηχανίες αναγκάζονται να επανεξετάσουν από πού θα αγοράζουν ή πού θα παράγουν τα προϊόντα τους - επιταχύνοντας αλλαγές η ανάγκη των οποίων διαπιστώθηκε αφότου ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ - Κίνας έκανε προφανείς τους κινδύνους εξάρτησης από μία μόνο πηγή. Οι αλλαγές στην εργασιακή αγορά ήταν άμεσες, με πολλές επιχειρήσεις να βρίσκουν τρόπους τηλεργασίας, κάτι που μέχρι τώρα δεν ήταν τόσο ευρέως διαδεδομένο, προβλέπεται όμως ότι τώρα θα συνεχισθεί. Μεγάλη αύξηση σημείωσαν οι διαδικτυακές αγορές, μια τάση που δείχνει να συνεχίζεται. Ο Λίτσφιλντ θεωρεί πως θα σημειωθεί έκρηξη νέων υπηρεσιών στο πλαίσιο της αποκαλούμενης shut-in οικονομίας.

Από την άλλη, οι αλλαγές είναι πιθανόν να περιορίσουν τους παράγοντες που επιβαρύνουν το περιβάλλον. Πιθανόν να σταματήσουν τα εύκολα, οικονομικά αεροπορικά ταξίδια και να αλλάξουν οι τρόποι μετακίνησής μας με έμφαση στο περπάτημα ή στο ποδήλατο.

Ο τουριστικός τομέας είναι ίσως εκείνος που θα δει τις πιο ριζικές αλλαγές. Οι τουρίστες δεν θα χάσουν το ενδιαφέρον τους να εξερευνήσουν τον κόσμο και να χαλαρώσουν και πάλι σε κάποια παραλία, όμως θα χρειασθεί χρόνος να ανακάμψει μια βιομηχανία που συντηρεί εκατομμύρια θέσεις εργασίας.

Σημαντικές αλλαγές προβλέπονται και στον τομέα της υγείας. Εξετάσεις και συναλλαγές μέσω Διαδικτύου θα περιορίζουν το ρίσκο μόλυνσης σε πολυσύχναστες αίθουσες αναμονής. Πολλές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο θα ξοδέψουν πολύ μεγαλύτερα κεφάλαια για την υγειονομική περίθαλψη προκειμένου να αποφύγουν το τεράστιο κόστος των επιδημιών, σύμφωνα με μελέτη για την μακροοικονομική επίδραση του ιού από το Ινστιτούτο Brookings. Οπως λέει ο συγγραφέας της μελέτης Ουόργουικ Μακίμπιν «η διεθνής κοινότητα θα έπρεπε ήδη να έχει επενδύσει περισσότερα στην πρόληψη», θυμίζοντας ότι η επιδημία του SARS το 2003 είχε στοιχίσει 40 δισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομία.

Οι ειδικοί μιλούν εδώ και καιρό για τον «καπιταλισμό της επιτήρησης», που όπως φαίνεται στο εξής θα ενισχυθεί πολύ. Ηδη χώρες όπως το Ισραήλ, η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη και η Ρωσία έχουν αναπτύξει μεθόδους εντοπισμού των «επικίνδυνων» περιπτώσεων. Το Ισραήλ ανακοίνωσε ότι χρησιμοποιεί την τεχνολογία με την οποία οι μυστικές υπηρεσίες εντοπίζουν τρομοκράτες μέσω των κινητών για να βρίσκονται εκείνους με τους οποίους έχουν έρθει σε επαφή τα καταγεγραμμένα κρούσματα του ιού. Υπάρχει ειδική εφαρμογή που ενημερώνει τους πολίτες εάν έχουν διασταυρωθεί στο δρόμο με ασθενείς - με την τεχνολογία του γεωεντοπισμού οι Αρχές μπορούν να παρακολουθούν τους πάντες πλέον. Εν τω μεταξύ η Κίνα ανακοίνωσε ότι χρησιμοποιεί πλέον κάμερες που μπορούν να κάνουν αναγνώριση προσώπου ακόμα και όταν οι άνθρωποι φορούν προστατευτικές μάσκες.

Δεν είμαστε μακριά από έναν κόσμο στον οποίο για να κλείσεις θέση σε αεροπορική πτήση θα πρέπει να έχεις εγγραφεί προηγουμένως σε υπηρεσία που θα καταγράφει τις κινήσεις σου μέσω του κινητού, και έτσι η αεροπορική εταιρεία θα ειδοποιείται αν έχεις βρεθεί κοντά σε μολυσμένα άτομα ή σε κάποιο κρίσιμο σημείο της επιδημίας. Αντίστοιχες προϋποθέσεις μπορεί να ισχύουν για είσοδο σε χώρους μαζικών εκδηλώσεων ή κυβερνητικά κτίρια. Ισως τελικά προσαρμοστούμε σε τέτοια μέτρα όπως προσαρμοστήκαμε στους εξοντωτικούς αντιτρομοκρατικούς κανονισμούς ασφαλείας στα αεροδρόμια.

«Η επιδημία μπορεί να σηματοδοτήσει μια σημαντική καμπή στην ιστορία της επιτήρησης» προειδοποιεί ο ισραηλινός συγγραφέας Γιουβάλ Νόα Χαράρι. «Οχι μόνο επειδή θα μπορούσε να ομαλοποιήσει την ανάπτυξη εργαλείων μαζικής επιτήρησης σε χώρες που τις έχουν απορρίψει μέχρι τώρα, αλλά κυρίως επειδή σημαίνει μια δραματική μετάβαση από την κρυφή παρακολούθηση στην φανερή επιτήρηση».

Οι αλλαγές δεν σταματούν εδώ. Για τον καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Στίβεν Γουόλτ, η πανδημία του κορωνοϊού θα ενισχύσει τον ρόλο του κράτους, αλλά και τις εθνικιστικές τάσεις. Θα δούμε μια υπαναχώρηση από την παγκοσμιοποίηση καθώς οι πολίτες θα στρέφονται στις κυβερνήσεις τους για να τους προστατέψουν και τα κράτη και οι εταιρείες θα αναζητούν τρόπους να μειώσουν τα ευάλωτα σημεία τους στο μέλλον.

Οπως και να 'χει η κρίση αυτή θα ανασχηματίσει τη διεθνή δομή εξουσίας με τρόπους που μόλις μπορούμε να αρχίσουμε να φανταζόμαστε. Η πανδημία θα συνεχίσει να ασκεί πιέσεις στην οικονομική δραστηριότητα και να αυξάνει τις εντάσεις μεταξύ κρατών. Μακροπρόθεσμα θα μειώσει πιθανώς σημαντικά την παραγωγική δυνατότητα της παγκόσμιας οικονομίας, ιδιαίτερα αν κλείσουν επιχειρήσεις και αποσπαστούν άτομα από το εργατικό δυναμικό.

Ο κόσμος έχει αλλάξει πολλές φορές και τώρα αλλάζει ξανά. Ολοι μας θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε έναν καινούριο τρόπο ζωής, εργασίας και σύναψης σχέσεων. Το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι ότι το μέγεθος αυτής της κρίσης θα εξαναγκάσει επιτέλους τα κράτη να περιορίσουν δραστικά τις ιλιγγιώδεις κοινωνικές ανισότητες που καθιστούν μεγάλα τμήματα των πληθυσμών τους τόσο τραγικά ευάλωτα. Ο Τζέιμς Μπότον, ιστορικός του ΔΝΤ, θεωρεί πως τώρα «ίσως γίνει εφικτό να πραγματοποιηθούν απαραίτητες Πιο επείγον δείχνει το θέμα της ρευστότητας, με την κυβέρνηση να προχωρεί στην εφαρμογή ενός μέτρου που δεν είχε ληφθεί ούτε στις χειρότερες μέρες της προηγούμενης κρίσης, σημάδι ενδεικτικό του συναγερμού που έχει σημάνει στο οικονομικό επιτελείο. Πρόκειται για την έκπτωση κατά 25% στην έγκαιρη πληρωμή οποιουδήποτε φόρου (εκτός του ΦΠΑ), συμπεριλαμβανομένων και των ρυθμίσεων.

Ο «Αρμαγεδδών» ωστόσο που έρχεται στο ΑΕΠ απειλεί τη βιωσιμότητα κραταιών εταιρειών με συστημικά χαρακτηριστικά στην ελληνική οικονομία, ενώ ακόμα μεγαλύτερη ανησυχία υπάρχει για άλλες ήδη ευάλωτες, όπως η ΔΕΗ. Προφανώς οι κρατικοποιήσεις έρχονται, αλλά και για αυτές θα χρειαστούν χρήματα.

Το περίφημο «μαξιλάρι» των 30 και πλέον δισεκατομμυρίων ευρώ αποτελεί μια κάποια λύση. Αλλά και αυτό όσο γρήγορα φτιάχτηκε άλλο τόσο γρήγορα τρώγεται, χωρίς επιπλέον να μπορεί να προβλέψει κανείς ποια θα είναι η αντίδραση των αγορών σε περίπτωση αποψίλωσής του, δεδομένης της αναγκαιότητάς του ως εγγύηση για να δανείζεται το Δημόσιο με χαμηλά επιτόκια.

Φως στο τούνελ στο οποίο μπαίνει η ελληνική οικονομία φαίνεται για την ώρα μόνο από τη στάση της ΕΚΤ και της Κριστίν Λαγκάρντ. Ηδη την προσεχή εβδομάδα ξεκινούν οι αγορές ελληνικών κρατικών ομολόγων, οι οποίες θα μπορούν να φτάσουν έως και τα 12 δισ. ευρώ.

Επιπλέον διευκολύνει και εποπτικά τις ελληνικές τράπεζες, δίνοντάς τους τη δυνατότητα για περισσότερα δάνεια και αυξημένο βαθμό ελευθερίας για απόκλιση από τους στόχους που έχουν τεθεί για τη μείωση των κόκκινων δανείων (θα υπάρξει ανοχή και για την εκ νέου αύξησή τους), αλλά και για τη χρήση των μέχρι πρότινος απαγορευμένων δανείων με την εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου.

Η περίπτωση η ελληνική δεν είναι μοναδική αυτές τις μέρες. Ούτε σε αυτή τη φάση φαίνεται να αντιμετωπίζουμε το μεγαλύτερο πρόβλημα. Το στοίχημα ωστόσο της επόμενης μέρας είναι σε τι κατάσταση θα βρεθεί η ευρωζώνη και τι αποφάσεις θα ληφθούν για την επιβιωσή της. Από αυτές θα κριθεί εάν το μέγεθος του ελληνικού προβλήματος θα λάβει υπαρξιακά χαρακτηριστικά…

"ΤΑ ΝΕΑ", 28-29/03/20

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ

Μέσα στις επόμενες ημέρες η ευρωζώνη θα πρέπει να αποφασίσει τι θα κάνει με την ανάγκη των χωρών για ρευστότητα προκειμένου να αντιμετωπίσουν την υγειονομική κρίση, η οποία με μαθηματική ακρίβεια αναμένεται να μεταβληθεί σε οικονομική κρίση και ενδεχομένως (ξανά) σε κρίση χρέους, με επιπτώσεις (ξανά) και στο τραπεζικό σύστημα.

Οσο καθυστερούν οι ευρωπαίοι ηγέτες στις αποφάσεις τους, τόσο αυξάνονται οι φόβοι ότι οι αποφάσεις θα είναι (και πάλι) σε λάθος κατεύθυνση.

Από το γερμανικό «οτιδήποτε χρειαστεί» για την αντιμετώπιση της κρίσης των πρώτων ημερών σύντομα γυρίσαμε στο προτεσταντικό ότι όποιος νιώθει αδύναμος θα παίρνει βοήθεια, αλλά με προϋποθέσεις (conditionalities) και ανταλλάγματα. Μαζί της (με τη Γερμανία) στο πρόσφατο Eurogroup συντάχθηκαν και οι γνωστές δυνάμεις Ολλανδία και Φινλανδία, επικαλούμενες αμφότερες τον ιταλικό κίνδυνο κατασπατάλησης ευρωπαϊκών πόρων.

Προφανώς η καλύτερη πορεία της πανδημίας στις πιο ισχυρές οικονομίες της ευρωζώνης δημιουργεί συνειρμούς και ευκαιρίες για το ποιος θα επιβραβευτεί και ποιος αντίστοιχα θα τιμωρηθεί με περιοριστικά δημοσιονομικά μέτρα μετά το πέρας της.

Σε αυτό το σκληρό και ψυχρό οικονομικό περιβάλλον, η Ελλάδα θα αναζητήσει τη θέση της αποδεχόμενη τους κανόνες των ισχυρών.

Ο απολογισμός των ανθρώπινων απωλειών και της υγειονομικής ζημιάς θα είναι ένας παράγοντας που θα παίξει ρόλο την επόμενη μέρα.

Σημαντικό ρόλο θα παίξει όμως και η οικονομική ζημιά που θα συντελεστεί, η οποία φαίνεται ότι βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη διάρκεια της καραντίνας.

Με την ελληνική οικονομία στον «πάγο», οι μέρες από τις αρχές Απριλίου θα μετρούν αντίστροφα από πλευράς ρευστότητας, των ταμειακών διαθεσίμων του ελληνικού Δημοσίου. Το παράξενο παιχνίδι που παίζει η μοίρα είναι ότι ξανά τα διαθέσιμα στα κρατικά ταμεία επαρκούν μόλις και μετά βίας έως το πρώτο 15ήμερο του Ιουνίου, εξέλιξη ταυτόσημη με την αμέσως προηγούμενη «καταστροφή» του 2015. Ταυτόχρονα θα τρέχει η ζημιά στο ΑΕΠ, η οποία υπολογίζεται ότι θα ανέρχεται σε περίπου 2% του ΑΕΠ τον μήνα (περίπου 4 δισ. ευρώ) όσο διαρκεί το λουκέτο στην οικονομία.

Πιο επείγον δείχνει το θέμα της ρευστότητας, με την κυβέρνηση να προχωρεί στην εφαρμογή ενός μέτρου που δεν είχε ληφθεί ούτε στις χειρότερες μέρες της προηγούμενης κρίσης, σημάδι ενδεικτικό του συναγερμού που έχει σημάνει στο οικονομικό επιτελείο. Πρόκειται για την έκπτωση κατά 25% στην έγκαιρη πληρωμή οποιουδήποτε φόρου (εκτός του ΦΠΑ), συμπεριλαμβανομένων και των ρυθμίσεων.

Ο «Αρμαγεδδών» ωστόσο που έρχεται στο ΑΕΠ απειλεί τη βιωσιμότητα κραταιών εταιρειών με συστημικά χαρακτηριστικά στην ελληνική οικονομία, ενώ ακόμα μεγαλύτερη ανησυχία υπάρχει για άλλες ήδη ευάλωτες, όπως η ΔΕΗ. Προφανώς οι κρατικοποιήσεις έρχονται, αλλά και για αυτές θα χρειαστούν χρήματα.

Το περίφημο «μαξιλάρι» των 30 και πλέον δισεκατομμυρίων ευρώ αποτελεί μια κάποια λύση. Αλλά και αυτό όσο γρήγορα φτιάχτηκε άλλο τόσο γρήγορα τρώγεται, χωρίς επιπλέον να μπορεί να προβλέψει κανείς ποια θα είναι η αντίδραση των αγορών σε περίπτωση αποψίλωσής του, δεδομένης της αναγκαιότητάς του ως εγγύηση για να δανείζεται το Δημόσιο με χαμηλά επιτόκια.

Φως στο τούνελ στο οποίο μπαίνει η ελληνική οικονομία φαίνεται για την ώρα μόνο από τη στάση της ΕΚΤ και της Κριστίν Λαγκάρντ. Ηδη την προσεχή εβδομάδα ξεκινούν οι αγορές ελληνικών κρατικών ομολόγων, οι οποίες θα μπορούν να φτάσουν έως και τα 12 δισ. ευρώ.

Επιπλέον διευκολύνει και εποπτικά τις ελληνικές τράπεζες, δίνοντάς τους τη δυνατότητα για περισσότερα δάνεια και αυξημένο βαθμό ελευθερίας για απόκλιση από τους στόχους που έχουν τεθεί για τη μείωση των κόκκινων δανείων (θα υπάρξει ανοχή και για την εκ νέου αύξησή τους), αλλά και για τη χρήση των μέχρι πρότινος απαγορευμένων δανείων με την εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου.

Η περίπτωση η ελληνική δεν είναι μοναδική αυτές τις μέρες. Ούτε σε αυτή τη φάση φαίνεται να αντιμετωπίζουμε το μεγαλύτερο πρόβλημα. Το στοίχημα ωστόσο της επόμενης μέρας είναι σε τι κατάσταση θα βρεθεί η ευρωζώνη και τι αποφάσεις θα ληφθούν για την επιβιωσή της. Από αυτές θα κριθεί εάν το μέγεθος του ελληνικού προβλήματος θα λάβει υπαρξιακά χαρακτηριστικά…

"ΤΑ ΝΕΑ/ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ", 28-29/03/20 

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

Σαν να μπήκε σε χρονοκάψουλα η ελληνική οικονομία, διακτινίζεται πάλι σε αρνητικά εδάφη, με τις προβλέψεις των αναλυτών να δείχνουν ποσοστά που θυμίζουν την ύφεση του 2010 ή του 2011, με συρρίκνωση έως 8%. Ομολογουμένως, οι αριθμοί, σε συνδυασμό με τις ευρωπαϊκές αποφάσεις περί «πιστοληπτικών γραμμών» από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ξυπνούν μνήμες μνημονιακών εποχών, όταν η χώρα βυθίστηκε στη δίνη της δημοσιονομικής κρίσης. Αδιαμφισβήτητα, η ελληνική οικονομία μπαίνει σε αχαρτογράφητα νερά. Ούτε η Ευρώπη ούτε ο πλανήτης ολόκληρος θα είναι ίδια ύστερα από αυτή την «πολεμική» κρίση. Το 2020 είναι ένα παγκόσμιο κρας τεστ ρευστότητας, κρατικών ταμειακών διαθεσίμων και σε δεύτερη χρονική φάση δημοσιονομικών ισορροπιών. Η νέα κανονικότητα θα είναι η αντιμετώπιση επιδημιών, άρα απαιτείται πολιτική στροφή στην ενίσχυση των συστημάτων υγείας. Στο βασικό σενάριο, αν αμβλυνθεί η πανδημία το καλοκαίρι, η ύφεση θα είναι παροδική. Το πώς θα «αντιδράσει» η ελληνική οικονομία την επόμενη ημέρα θα εξαρτηθεί από τη ψυχολογία για κατανάλωση, τον τουρισμό, τις επενδύσεις, αλλά κυρίως από τη σύνθεση του ευρωπαϊκού πακέτου μέτρων, χωρίς να ανατρέπει σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Κορυφαίοι οικονομολόγοι και καθηγητές μιλούν στα «ΝΕΑ» για το βάθος της κρίσης, το κόστος και για την επόμενη μέρα:

Νίκος Βέττας

(Γενικός διευθυντής ΙΟΒΕ, καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών)

Απαιτείται ανασχεδιασμός

Αν το υγειονομικό πρόβλημα αμβλυνθεί από το καλοκαίρι, οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι. Η ύφεση θα διαρκέσει και απαιτείται ανασχεδιασμός της οικονομικής πολιτικής πανευρωπαϊκά. Στη χώρα μας, η νέα κρίση δεν θα μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς ουσιαστικές μεταβολές στο πώς λειτουργούν κράτος και αγορά. Η καθυστέρηση στη διαχείριση της δεκαετούς κρίσης και ο εφησυχασμός ότι η μείωση του κόστους χρήματος διεθνώς θα λύσει αυτόματα και τα δικά μας προβλήματα φέρνουν την οικονομία μας σε δύσκολη θέση. Θα δοκιμαστούν η κερδοφορία επιχειρήσεων, τα τραπεζικά δάνεια και η δημοσιονομική ισορροπία. Η αρχική επιλογή να στηριχθούν δομές και επιχειρήσεις είναι ασφαλώς σωστή. Αν όμως σε ορίζοντα μηνών διαφανεί δημοσιονομικός εκτροχιασμός, το κόστος για τη χώρα θα είναι πολύ μεγάλο.

Γιώργος Παγουλάτος

(Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής ΕΛΙΑΜΕΠ)

Κάποιοι δεν θα αντέξουν

Η κρίση αυτή χτυπά την οικονομία με τρόπο παραλυτικό, έχουμε συνολική νέκρωση για εβδομάδες, ίσως μήνες. Η ύφεση θα είναι βαριά το 2020, ξεπερνώντας ίσως το 2011-12. Πλήθος επιχειρήσεων δεν θα αντέξουν και το κράτος ίσως αναγκαστεί ορισμένες να τις διασώσει.

Οι «συστημικοί» για την Ελλάδα κίνδυνοι περιορίζονται σε σχέση με την περίοδο 2010-15, γιατί πλήττει ολόκληρη την ευρωζώνη. Ξεκινώντας από την πολύ χαμηλή βάση του 2020, το 2021 έχει προδιαγραφές ισχυρής ανάκαμψης. Κρίσιμο σημείο είναι η πορεία του τουρισμού που ανακάμπτει βραδύτερα από τη βιομηχανία.

Ορατή είναι η απειλή ενός νέου γύρου δημοσιονομικής λιτότητας δεδομένου του αυξημένου δημόσιου χρέους στην ΕΕ μετά την κρίση.

Φίλιππος Σαχινίδης

(Οικονομολόγος, πρώην υπουργός Οικονομικών)

Βαρόμετρο οι κινήσεις της ΕΕ

Κρίσιμο ερώτημα αν η ελληνική οικονομία έχει προετοιμαστεί ώστε να ξεπεράσει αυτή την κρίση. Τα κυβερνητικά μέτρα είναι αρκετά για να στηρίξουν την οικονομία ώστε να ξεπεράσει σύντομα τις αρνητικές συνέπειες. Οι διεθνείς οργανισμοί εκτιμούν ότι το 2020 οι χώρες της ευρωζώνης θα βυθιστούν σε ύφεση και στην Ελλάδα θα διαρκέσει περισσότερο. Είμαστε σε πιο μειονεκτική θέση εξαιτίας δύο παραγόντων. Πρώτον, τη βαριά κληρονομιά της κρίσης του 2009 (υψηλό δημόσιο - ιδιωτικό χρέος, υψηλή ανεργία, χρόνια απο-επένδυση). Ο δεύτερος σχετίζεται με τη μεγάλη εξάρτηση της οικονομίας από τον τουρισμό. Οι αρνητικές επιπτώσεις θα μπορούσαν να μετριαστούν αν η ΕΕ αποφάσιζε να κινηθεί έγκαιρα και συντονισμένα ώστε το βάρος να μη μετατεθεί αποκλειστικά στους εθνικούς προϋπολογισμούς.

Παναγιώτης Πετράκης

(Καθηγητής ΕΚΠΑ)

Σε εφαρμογή το δύσκολο σενάριο

Το ήπιο σενάριο έχει αντικατασταθεί από το δυσκολότερο και οι διακοπές της οικονομικής δραστηριότητας δημιουργούν τη χρηματοοικονομική κρίση: ο πλούτος των ανθρώπων μειώνεται, στερεύει η ρευστότητα και πιέζονται τα νομίσματα. Ομως η κρίση έχει εξωτερική προέλευση με βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα. Ελπίζουμε στην ισχυρή, αν και σχήματος U ανάκαμψη, διότι έχουν κινητοποιηθεί οι κυβερνήσεις και οι νομισματικές Αρχές. Η Ελλάδα παραδόξως ευνοείται επειδή εξαερώθηκαν οι πιέσεις στα δημοσιονομικά της και επειδή ο κοινός ευρωπαϊκός βηματισμός θα έχει και άλλες εφαρμογές, όπως το Μεταναστευτικό. Παρ' όλα αυτά το κόστος αντιμετώπισης της κρίσης είναι υψηλό. Η περιορισμένη παγκοσμιοποίηση ταιριάζει περισσότερο στην οικονομία μας.

Πάνος Τσακλόγλου

(Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Δυσοίωνες προοπτικές για το ευρώ

Οι εκτιμήσεις για το πιθανό βάθος της ύφεσης ποικίλλουν και το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από σειρά παραγόντων μη οικονομικών (π.χ. χρόνος εμβολίου, ανθεκτικότητα ιού σε υψηλές θερμοκρασίες κ.λπ.) όσο και οικονομικών με μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας. Ορισμένες χώρες αντιτίθενται σθεναρά στο πιο αποτελεσματικό, πιθανότατα, εργαλείο, δηλαδή την έκδοση ευρωομολόγου για τη χρηματοδότηση των δράσεων των κυβερνήσεων για την άμβλυνση των επιπτώσεων της κρίσης, προβάλλοντας το, ανύπαρκτο στη συγκεκριμένη περίπτωση, επιχείρημα του «ηθικού κινδύνου». Αρκετοί αναλυτές εκφράζουν την άποψη ότι αν ακόμα και κάτω από τις παρούσες συνθήκες δεν εκδοθεί ευρωομόλογο, το σήμα που θα δοθεί στις αγορές είναι ότι το ευρώ δεν είναι πραγματικά «παντοτινό», με ενδεχόμενες δυσοίωνες προοπτικές.

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ

Συναγερμός έχει σημάνει στο οικονομικό επιτελείο για δύο «φαντάσματα» που πλανώνται πάνω από την οικονομία: το «στέρεμα» των ταμειακών διαθεσίμων του Δημοσίου και το νέου τύπου Μνημόνιο που προωθούν οι Γερμανοί με τους δορυφόρους τους για τη χρηματοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης των δαπανών για την αντιμετώπιση της κρίσης από τον κορωνοϊό.

Στο υπουργείο Οικονομικών επικρατεί έντονος προβληματισμός για τις τρύπες στα δημόσια ταμεία λόγω περιορισμού της κατανάλωσης και του κύματος αναστολής πληρωμών φόρων και εισφορών από επιχειρήσεις και εργαζομένους που πλήττονται. Τα στοιχεία δείχνουν ότι από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου οι φορολογικές εισπράξεις εμφανίζουν σημάδια κόπωσης με πτωτική δυναμική.

Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του υπουργού Οικονομικών Χρήστου Σταϊκούρα ότι «τα ταμειακά διαθέσιμα επαρκούν έως αρχές Ιουνίου, χωρίς να χρειαστεί να αξιοποιηθεί το λεγόμενο "μαξιλάρι ασφαλείας" ύψους 32 δισ. ευρώ». Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι δεν έχει φύγει από το τραπέζι η χρησιμοποίηση μέρους από το μαξιλάρι σε περίπτωση που δεν επαρκεί η δημοσιονομική δύναμη.

Το δεύτερο μεγάλο αγκάθι είναι οι ενστάσεις των σκληροπυρηνικών Γερμανών με τη συνδρομή των Ολλανδών, Αυστριακών και Φινλανδών για άνευ όρων εμπλοκή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM) στη χρηματοδότηση των πακέτων διάσωσης από τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης. Το γκρουπ αυτών των χωρών θέλει οι πόροι που θα δοθούν από τον ESM να συνοδευτούν από προαπαιτούμενα και αυστηρή εποπτεία με βάση το υφιστάμενο καθεστώς για την προληπτική πιστωτική γραμμή στήριξης (ECCL).

Αν και ο επικεφαλής του Eurogroup Μάριο Σεντένο δήλωσε ότι ο ESM θα είναι σε θέση να προσφέρει βοήθεια σε κάθε κράτος-μέλος που θα το ζητήσει με παροχή ρευστότητας που θα αντιστοιχεί στο 2% του ΑΕΠ της ευρωζώνης, ωστόσο ο επικεφαλής του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ έσπευσε να διευκρινίσει ότι «το Ταμείο έχει δυνατότητα να ρίξει στη μάχη 410 δισ. ευρώ. Στα υφιστάμενα εργαλεία η πλέον χρήσιμη είναι η προληπτική γραμμή (ECCL). Είναι θέμα των επιμέρους κρατών αν θα τη δεχτούν».

Το κλίμα που διαμορφώνεται στην Ευρώπη δυσκολεύει τους χειρισμούς και τις κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης στην αντιμετώπιση της κρίσης, καθώς με βάση τα δεδομένα που υπάρχουν σήμερα αν η χώρα μας υποβάλει αίτημα για παροχή ρευστότητας ύψους περίπου 4 δισ. ευρώ (2% του ΑΕΠ) από τον ESM θα ενεργοποιηθούν οι ρήτρες της προληπτικής γραμμής, πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει να συνομολογήσει ένα νέο Μνημόνιο, με αυστηρά καθορισμένους όρους και προαπαιτούμενα και στενό έλεγχο της υλοποίησής τους από κλιμάκια των ευρωπαϊκών θεσμών.

Πηγή του υπουργείου Οικονομικών έλεγε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι σε καμία περίπτωση αποδεκτό και τόνιζε χαρακτηριστικά ότι ετοιμαζόμαστε για σκληρή μάχη σε όλα τα επίπεδα των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Η ίδια πηγή διευκρίνιζε ότι άλλο θέμα είναι η εκταμίευση πόρων από τον ESM να συνοδεύεται από όρους που συνδέονται με την κρίση όπως ο έλεγχος για το αν τα χρήματα κατευθύνθηκαν στην υγεία και στην ενίσχυση κλάδων, επιχειρήσεων και εργαζομένων που πλήττονται και άλλο να εφαρμοστεί αυτούσιο το παλαιό καθεστώς για την προληπτική γραμμή.