"...Δεν υπάρχει ξεκάθαρος νικητής. Οι Ιταλοί (και οι Ισπανοί) πήραν αυτό που ήθελαν σχετικά με τον ESM – την πρόσβαση σε δάνεια που φτάνουν στο 2% του ΑΕΠ τους χωρίς όρους μακροοικονομικής προσαρμογής. Το στρατόπεδο των Βορείων επέβαλε την υποχρέωση αιρεσιμότητας για ποσά πέρα από αυτό και κατάφερε η διασύνδεση του μελλοντικού ταμείου ανάκαμψης με την κοινή έκδοση χρέους να είναι επαρκώς νεφελώδης. Ο χρόνος και η σφοδρότητα της φετινής ύφεσης, που θα επιδεινώσει θεαματικά τον δείκτη χρέους προς ΑΕΠ σε πολλές ήδη υπερχρεωμένες χώρες, θα επαναφέρουν στο προσκήνιο τα πιο εκρηκτικά από τα ζητήματα που δεν επιλύθηκαν προχθές. Αναμένονται και άλλες δύσκολες συνεδριάσεις...."

Από την "ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

"ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 11/04/20

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

Τελικά, ύστερα από δύο τηλεδιασκέψεις, πολύωρες διμερείς επαφές, σκληρές δημόσιες αντιπαραθέσεις και δραματικές εκκλήσεις, οι υπουργοί Οικονομικών της Ε.Ε. κατέληξαν σε μια συμφωνία το βράδυ της Πέμπτης για μια πανευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση του κορωνοϊού. Το πακέτο, συνολικής αξίας 540 δισ. ευρώ, περιλαμβάνει 240 δισ. από την προληπτική πιστωτική γραμμή ECCL του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) για τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, 200 δισ. σε δάνεια για τις επιχειρήσεις –με έμφαση στις μικρομεσαίες– από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και 100 δισ. σε δάνεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος SURE για την επιδότηση της εργασίας και άλλες ανάγκες. Συμφωνήθηκε επίσης να εξεταστεί η δυνατότητα σύσταση ενός νέου ταμείου για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας. 

Πρόκειται για ένα πρώτο βήμα – συγκριτικά δειλό, αν κρίνουμε ότι οι ΗΠΑ ψήφισαν ήδη ένα πακέτο τόνωσης της οικονομίας ύψους 2,2 τρισ. δολ. και o πρόεδρος Τραμπ συζητεί με τους Δημοκρατικούς το ενδεχόμενο ενός νέου πακέτου δαπανών για υποδομές, άλλων 2 τρισ. Αλλωστε η ίδια η Κριστίν Λαγκάρντ δήλωσε στους υπουργούς Οικονομικών την Τρίτη ότι, σύμφωνα με την ΕΚΤ, μόνο για φέτος η οικονομία της Ευρωζώνης θα χρειαστεί ώς και 1,5 τρισ. ευρώ. Επιπλέον, πολλά σημεία της έκθεσης στην οποία κατέληξε το Eurogroup –η οποία θα συζητηθεί στις 23/4 από τους ηγέτες των «27»– είναι εσκεμμένα αμφίσημα, ώστε να γίνουν αποδεκτά από τα διαφορετικά στρατόπεδα (τους «φειδωλούς» του Βορρά και τους «9+2» που τάσσονται υπέρ της κοινής έκδοσης χρέους). Παράλληλα, πολλά μένουν να διασαφηνιστούν σε τεχνικό επίπεδο. 

Στις ερωταπαντήσεις που ακολουθούν, επιχειρούμε να φωτίσουμε κάποια από τα σκοτεινά σημεία και να αναδείξουμε τις βασικές πτυχές της συμφωνίας.

– Τι συμφωνήθηκε για τον ESM; Θα πρέπει οι χώρες που προσφεύγουν σε αυτόν να υπογράψουν μνημόνιο;

– Δημιουργήθηκε το εργαλείο Pandemic Crisis Support (PCS), στη βάση της προληπτικής πιστωτικής γραμμής ECCL. Το εργαλείο αυτό, όπως αναφέρεται στο κοινό ανακοινωθέν, «θα είναι διαθέσιμο σε όλα τα κράτη-μέλη σε αυτήν την περίοδο της κρίσης, υπό τυποποιημένους όρους συμφωνημένους εξαρχής από τα διοικητικά σώματα του ESM, που θα αντανακλούν τις τρέχουσες προκλήσεις, βάσει εκ των προτέρων αξιολογήσεων από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς». Η μόνη «προϋπόθεση» (requirement) για την πρόσβαση είναι η «δέσμευση ότι η πιστωτική γραμμή θα χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη της εγχώριας χρηματοδότησης άμεσων και έμμεσων δαπανών υγείας, θεραπείας και πρόληψης που οφείλονται στην κρίση του COVID-19». Οι διαθέσιμοι πόροι θα είναι 2% του ΑΕΠ του 2019 της χώρας που προσφεύγει. Υπό τον όρο της έγκρισης των ηγετών, οι υπουργοί δεσμεύονται να προσπαθήσουν να θέσουν το νέο εργαλείο σε λειτουργία εντός δύο εβδομάδων.

Μετά το τέλος της υγειονομικής κρίσης, τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης θα πρέπει να «ενισχύσουν τα οικονομικά και χρηματοοικονομικά θεμελιώδη τους, συνεπή με τα πλαίσια οικονομικού και δημοσιονομικού συντονισμού και παρακολούθησης της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης και της όποιας ευελιξίας εφαρμόζουν οι αρμόδιοι θεσμοί της Ε.Ε.». Η συγκεκριμένη διατύπωση είναι δημιουργικά ασαφής. Επιτρέπει στους Ολλανδούς –σε συνδυασμό με την αναφορά ότι «θα τηρηθούν οι όροι της Συνθήκης του ESM»– να ισχυρίζονται ότι σε περίπτωση που μια χώρα χρειαστεί πόρους πέραν του 2% ΑΕΠ, θα πρέπει να υπαχθεί σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής. Η ασάφεια και οι αναφορές σε «ευελιξία», ωστόσο, ενισχύουν τη θέση των χωρών που θα χρειαστούν περαιτέρω στήριξη μετά τη λήξη του συναγερμού. Πρακτικά, η στήριξη αυτή για την επόμενη μέρα, βάσει της προχθεσινής συμφωνίας, είναι μάλλον απίθανο να προκύψει από τον ESM.

– Πώς θα λειτουργήσει το πρόγραμμα SURE;

– Συμφωνήθηκε να δημιουργηθεί, για όσο διαρκέσει η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ένα «προσωρινό εργαλείο, βασισμένο σε δάνεια» για τη χρηματοοικονομική υποστήριξη των κρατών-μελών. Το βασικό μέρος του προγράμματος αυτού, με την ονομασία SURE, αφορά «την προστασία της εργασίας», μέσω δανείων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς τα κράτη-μέλη ύψους έως 100 δισ. ευρώ. Μπορεί ωστόσο να επεκταθεί και σε υγειονομικά μέτρα. Τα δάνεια αυτά θα προκύψουν από δανεισμό της Επιτροπής με τη στήριξη του κοινοτικού προϋπολογισμού και εγγυήσεων από τα κράτη-μέλη. Πέρα από τις επανειλημμένες αναφορές στην προσωρινή του φύση (σημαντικό για κάποιες χώρες του Βορρά), το ανακοινωθέν σημειώνει ότι το πρόγραμμα δεν υποκαθιστά εθνικές αρμοδιότητες

σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης και «δεν προδικάζει τη θέση [που θα λάβουν τα κράτη-μέλη] σε μελλοντικές προτάσεις σχετικές με την ασφάλιση της ανεργίας». Σημειώνεται ότι ο γερμανικός κυβερνητικός συνασπισμός παραμένει διχασμένος στο θέμα της πανευρωπαϊκής ασφάλισης ανεργίας, με τον Σοσιαλδημοκράτη υπουργό Οικονομικών Ολαφ Σολτς να τη στηρίζει και την Αγκελα Μέρκελ να είναι σαφώς πιο επιφυλακτική.

– Ποιο στρατόπεδο επικράτησε τελικά;

– Δεν υπάρχει ξεκάθαρος νικητής. Οι Ιταλοί (και οι Ισπανοί) πήραν αυτό που ήθελαν σχετικά με τον ESM – την πρόσβαση σε δάνεια που φτάνουν στο 2% του ΑΕΠ τους χωρίς όρους μακροοικονομικής προσαρμογής. Το στρατόπεδο των Βορείων επέβαλε την υποχρέωση αιρεσιμότητας για ποσά πέρα από αυτό και κατάφερε η διασύνδεση του μελλοντικού ταμείου ανάκαμψης με την κοινή έκδοση χρέους να είναι επαρκώς νεφελώδης. Ο χρόνος και η σφοδρότητα της φετινής ύφεσης, που θα επιδεινώσει θεαματικά τον δείκτη χρέους προς ΑΕΠ σε πολλές ήδη υπερχρεωμένες χώρες, θα επαναφέρουν στο προσκήνιο τα πιο εκρηκτικά από τα ζητήματα που δεν επιλύθηκαν προχθές. Αναμένονται και άλλες δύσκολες συνεδριάσεις.

Η μάχη για το ευρωομόλογο

– Υπάρχει πρόβλεψη στην έκθεση για ευρωομόλογο;

– Στο σημείο 19 («Ταμείο Ανάκαμψης») συμφωνήθηκε να εξεταστούν «καινοτόμα χρηματοοικονομικά εργαλεία» υπό τον όρο της «καθοδήγησης των ηγετών» και της αναγνώρισης των χρηματοοικονομικών και πρακτικών ζητημάτων που προκύπτουν. Το ταμείο, σύμφωνα με το κοινό ανακοινωθέν, θα είναι «προσωρινό», «στοχευμένο» αλλά και «ανάλογο του ασυνήθιστου κόστους της τρέχουσας κρίσης» – κόστος το οποίο πρέπει «να διαχυθεί στον χρόνο μέσω της κατάλληλης χρηματοδότησης» (αφαιρέθηκε η αναφορά σε «χρηματοδοτική δομή» που υπήρχε σε προηγούμενο προσχέδιο). Τα εργαλεία που θα επιστρατευθούν θα πρέπει να είναι «συμβατά με τις Συνθήκες της Ε.Ε.».

Το μεγάλο χάσμα στο συγκεκριμένο ζήτημα μπόρεσε μετά βίας να καλυφθεί. Η διατύπωση αφήνει ανοικτή την πόρτα στην κοινή έκδοση χρέους – χωρίς φυσικά να αναφέρονται οι επίμαχες λέξεις. Οι τελικές αποφάσεις παραπέμπονται στους ηγέτες, ενώ τίθεται σειρά περιορισμών (προσωρινή φύση, στοχευμένο εργαλείο κ.ο.κ.). Εκκρεμεί μεταξύ άλλων η σχέση του νέου ταμείου με τον νέο κοινοτικό προϋπολογισμό (ΠΔΠ 2021-7), που αναφέρεται στο ανακοινωθέν ότι θα παίξει «κεντρικό ρόλο» στην ανάκαμψη (το περιεχόμενο του οποίου επίσης εκκρεμεί). Η αναφορά στις ευρωπαϊκές Συνθήκες μειώνει περαιτέρω το περιθώριο ελιγμών για τους υποστηρικτές των ευρωομολόγων, αλλά τα περί «ασυνήθιστου» (extraordinary) κόστους της κρίσης παραπέμπουν στην ανάγκη το ταμείο να είναι ευμέγεθες.

Ο Γάλλος ΥΠΟΙΚ Μπρινό Λε Μερ, σε δηλώσεις μετά τη συμφωνία, είπε ότι εμμέσως δίνει το πράσινο φως για κοινή έκδοση χρέους και ότι το ταμείο θα φτάσει τα 500 δισ. ευρώ σε πόρους. Ωστόσο, η γερμανική πλευρά δεν προσυπογράφειαυτό το ποσό, ενώ ο Β. Χούκστρα δήλωσε στη δική του συνέντευξη Τύπου ότι «ήταν, είναι και θα είναι» κατά των ευρωομολόγων.

Αναμφίβολα, οι σκληρές διαπραγματεύσεις στο ζήτημα αυτό είναι ακόμα μπροστά μας.

– Η αναφορά σε «έμμεσες δαπάνες» υγείας μπορεί να αφορά και τη στήριξη της οικονομίας;

– Το σημείο αυτό ήδη ερμηνεύεται πολύ διαφορετικά από διαφορετικούς υπουργούς Οικονομικών. Στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε μετά το Eurogroup της Πέμπτης, ο Ολλανδός υπουργός Οικονομικών Βόπκε Χούκστρα απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο χρήσης των πόρων της πιστωτικής γραμμής του ESM για τόνωση της οικονομίας. Ο Χρήστος Σταϊκούρας, ωστόσο, χθες το πρωί (ραδιόφωνο ΣΚΑΪ) δήλωσε ότι οι έμμεσες δαπάνες για την Υγεία θα μπορούσαν να αφορούν και μέτρα στήριξης επιχειρήσεων που έχουν πληγεί από τον κορωνοϊό. Πρακτικά, η δυνατότητα χρήσης των δανειακών πόρων του ESM για τις ανάγκες της Υγείας απελευθερώνει 2% του ΑΕΠ για άλλες δαπάνες στήριξης της οικονομίας.