Από τον "ΠΟΛΙΤΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ"
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΛΑΖΑΝΙΑ
Ο προοδευτικός οικονομολόγος ανέλαβε την προεδρία της Δημοκρατίας σε μια δύσκολη περίοδο όπου κλήθηκε να αντιμετωπίσει πληθώρα μεγάλων προκλήσεων. Ο κ. Γιώργος Βασιλείου, έχοντας ξεκάθαρο όραμα, προχώρησε σε εύτολμες ρυθμιστικές παρεμβάσεις, τομές και συγκρούστηκε με το κατεστημένο, σε μια προσπάθεια να αναδιοργανώσει τις δομές του κράτους με προσανατολισμό τη στέρεη ανάπτυξη. Ακολούθησε ευρωπαϊκό βηματισμό, ενώ στο Κυπριακό κινήθηκε στο πλαίσιο του εφικτού προσδιορίζοντας και εκτιμώντας τους ρεαλιστικούς στόχους.
Με αφορμή την κυκλοφορία του β’ τόμου της αυτοβιογραφίας του: «Προεδρία: Οικοδομώντας το μέλλον», ο κ. Βασιλείου μας μεταφέρει σταθμούς από την προεδρία του και εκφράζει τις σκέψεις του και την αγωνία του για το σήμερα και το αύριο του τόπου μας.
Στις 13 Μαρτίου παρουσιάστηκε και στην Κύπρο –μετά την Αθήνα-ο β’ τόμος του βιβλίου σας «Προεδρία: Οικοδομώντας το μέλλον».
Το βιβλίο είναι μια αντικειμενική παρουσίαση των προκλήσεων που είχαμε να αντιμετωπίσουμε και των μέτρων που πήραμε κατά τη διάρκεια της προεδρίας μου. Περιέχει βιογραφικά στοιχεία καθώς και στοιχεία αυτοκριτικής. Εκφράζομαι ξεκάθαρα, χωρίς κανένα ενδοιασμό. Για να αντιμετωπίσεις, να λύσεις τα διάφορα προβλήματα που έχεις μπροστά σου, θα πρέπει να έχεις όραμα, στόχους, αποφασιστικότητα, υπομονή και να μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να νευριάζει. Αρκεί να σας διηγηθώ ένα περιστατικό: Μετά από διάφορες συνομιλίες που είχαν οδηγηθεί σχεδόν στο αδιέξοδο, ο Κουέγιαρ μας κάλεσε με τον Ντενκτάς σε μια προσπάθεια να μην καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις. Ο Ντενκτάς πήγε έτοιμος να υποσκάψει τις συνομιλίες. Ήταν προκλητικότατος και είχε στόχο να με κάνει να εκνευριστώ, να σηκωθώ να φύγω και να βγει μετά να πει: «είδατε, δεν τα βρίσκουμε». Πίεσα τον εαυτό μου να τον ακούσω. Στο τέλος, όχι μόνο δεν αναβλήθηκε η προοπτική των συνομιλιών, αλλά αναγκάστηκε να υπογράψει και ανακοινωθέν που έλεγε πως θα προχωρήσουν οι συνομιλίες. Το να μην εκνευρίζεσαι ή να προσπαθείς να κρατήσεις τον θυμό σου είναι βασικό στοιχείο ενός ανθρώπου που θέλει να κυβερνήσει μια χώρα.
Πώς πήρατε την απόφαση να διεκδικήσετε την προεδρία της Δημοκρατίας;
Κάποια στιγμή με ρώτησε ο Εζεκίας Παπαϊωάννου αν με ενδιέφερε η προεδρία. Είχα αριστερές καταβολές, αλλά μετά την εμπειρία μου στην Ουγγαρία, βλέποντας τα στρατόπεδα, την έλλειψη ελευθερίας κ.λπ., είχα πει ότι θα παραμείνω προοδευτικός άνθρωπος, υποστηρικτής του Σοσιαλισμού, αλλά εκτός κόμματος, και έμεινα σταθερός σε αυτή τη γραμμή. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ την προεδρία. Ασχολούμουν με την εταιρεία μου και ταυτόχρονα είχα μια σταθερή παρουσία στα ΜΜΕ ως οικονομολόγος: έγραφα άρθρα, μιλούσα στο ραδιόφωνο, χωρίς αμοιβή. Η κατάσταση στην Κύπρο ήταν πολύ τραγική. Αν δεν κρατούσες την «Ελευθεροτυπία», δεν μπορούσες να πας πουθενά. Παρακολουθούσαν οποιονδήποτε θεωρούσαν ότι ήταν ενάντια στον Κυπριανού, υπήρχε το φακέλωμα κ.ά. Θυμάμαι, αρχές του 1987 συζήτησα την όλη κατάσταση με την Ανδρούλλα, και της είπα ότι θα θέσω υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος, γιατί χρειαζόταν αλλαγή. Για να καταλάβεις, ανακοίνωσα την υποψηφιότητά μου τον Μάρτη του '87 και το ΡΙΚ δεν μετέδωσε λέξη. Το ίδιο έκανε και με το πρόγραμμά μας. Αναγκάστηκα να κινήσω αγωγή και να επιβάλει το Ανώτατο Δικαστήριο στο ΡΙΚ να μεταδίδει ανακοινώσεις ανθυποψηφίου του Κυπριανού.
«Δεν υπάρχει κάτι που μπορούσε να γίνει άμεσα και δεν το έκανα»
Ποιες ήταν οι πρώτες σας ενέργειες με την ανάληψη των καθηκόντων σας; Μετανιώνετε για κάτι που δεν προωθήσατε;
Πολλοί θεωρούν ότι έφερα τη δημοκρατία στην Κύπρο. Είναι γεγονός αυτό. Λάβαμε μέτρα για να σταματήσουν οι παρακολουθήσεις- να σταματήσει η ΚΥΠ να ασχολείται με παρακολουθήσεις πολιτών- να πάψει το φακέλωμα, να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ελεύθερη ραδιοφωνία και τηλεόραση και ακολούθως εστιάσαμε στα σημαντικά πράγματα που έπρεπε να κάνουμε για να πάει μπροστά ο τόπος. Μέσα σε αυτά ήταν και ο αγώνας για τη δημιουργία του Πανεπιστημίου Κύπρου. Με πολέμησαν ότι θα κόψουμε τον ομφάλιο λώρο με την Ελλάδα και όπως βλέπεις έγινε το ανάποδο. Οι εθνικιστές δεν έχουν λογική. Προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τη δημόσια υπηρεσία και έγινε σοβαρή πρόοδος. Ο νόμος περί Πολεοδομίας είχε ψηφιστεί δέκα χρόνια πριν γίνω Πρόεδρος και δεν εφαρμοζόταν γιατί έθιγε συμφέροντα, και τον θέσαμε σε εφαρμογή. Η φορολογική μεταρρύθμιση ήταν επίσης πολύ σημαντική. Μειώσαμε τους φόρους, απλοποιήσαμε το φορολογικό σύστημα και αυξήθηκαν τα έσοδα. Βάλαμε τα ΑΤΜ στους σταθμούς καυσίμων, απλοποιήθηκε η διαδικασία για απόκτηση άδειας οδήγησης, πήραμε την απόφαση για το ΓεΣΥ, για το καζίνο, κ.ά. Χάσαμε τις εκλογές το ‘93 και σταμάτησαν όλα, λες και ήρθε ο χιονιάς της Σιβηρίας και πάγωσε τα πάντα. Αυτό είναι που με λυπεί. Δεν υπάρχει όμως κάτι που θα ήθελα να κάνω, που μπορούσε να γίνει άμεσα και δεν το έκανα για πολιτικούς λόγους. Είναι προς τιμήν του Κωνσταντίνου Πετρίδη που προσπαθεί να προχωρήσει στον εκσυγχρονισμό της δημόσιας υπηρεσίας ξεκινώντας από εκεί που τα αφήσαμε.
Όσον αφορά στο Κυπριακό, επί προεδρίας σας φτάσαμε όντως κοντά στη λύση;
Ήταν μια περίοδος εντατικών συνομιλιών. Για να μπορέσεις να προωθήσεις το Κυπριακό χρειάζεσαι τη βοήθεια των μεγάλων δυνάμεων οι οποίες θα εξασκήσουν την ανάλογη επίδραση στην Τουρκία. Τουλάχιστον αυτό συνέβαινε στην εποχή μου. Η Κύπρος από μόνη της δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Θα πρέπει να υπάρχει κατανόηση τού τι θέλεις. Όταν άρχισα να κάνω επισκέψεις στους διάφορους ηγέτες, το μήνυμα που έπαιρνα ήταν: «έχετε δίκαιο, συμφωνούμε μαζί σας, αλλά καθίστε να συζητήσετε, να βρείτε τη λύση». Η πρώτη μου δουλειά ήταν να παρακαλέσω να βοηθήσουν να αρχίσουν συνομιλίες. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων διαφάνηκε ότι ο Ντενκτάς ήταν αρνητικός. Φρόντισα να ενημερώνω τη Θάτσερ και τους άλλους ηγέτες σε μια προσπάθεια επηρεασμού. Σε διάστημα δύο χρόνων είχα δέκα συναντήσεις με τη Θάτσερ – που ήταν ασυνήθιστο πράγμα. Ανάλογη κίνηση έγινε με τον Μιτεράν, τον Γκένσερ και με τον πατέρα Μπους. Το τραγικό είναι ότι κάθε φορά που έβγαινε μια απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, άρχιζαν οι «πατριώτες» να κάνουν κριτική. Κάναμε τις τελικές διαπραγματεύσεις στη Νέα Υόρκη και βγήκε το περίφημο ψήφισμα 789 που έλεγε ότι ο Ντενκτάς ή θα δεχθεί τις ιδέες Γκάλι ή θα επιβληθούν μέτρα, μεταξύ των οποίων και η επιστροφή της Αμμοχώστου. Δυστυχώς, όμως, έχασα τις εκλογές και σταμάτησε αυτή η κινητικότητα. Θυμάμαι, είχα πει στον Κληρίδη: «Γλαύκο, για τον Θεό, μην εγκαταλείψεις τη γραμμή που διαμορφώσαμε μαζί». Αυτό, βέβαια, δεν έγινε: ο Κληρίδης απέρριψε τις ιδέες Γκάλι και ο Ντενκτάς πήρε πλήρη απαλλαγή. Και χάθηκε η ευκαιρία.
«Αν θέλουμε να λύσουμε το Κυπριακό θα πρέπει να δούμε ρεαλιστικά τι είναι εφικτό και όχι τι είναι ευκταίο. Και να προσπαθήσουμε αυτό το εφικτό να το πετύχουμε μέσα από διαπραγματεύσεις»
Πώς βιώσατε την κατάρρευση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά;
Εκείνη η στιγμή για μένα ήταν η μεγαλύτερη τραγωδία. Αν μου έβαζες μαχαίρι δεν θα έβγαζε αίμα, τόσο λυπήθηκα. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ είπε ότι χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία. Δεν είπε ποιος φταίει. Υποθετικά ομιλούντες: αν έλεγε ότι φταίει η Τουρκία, πώς επιβάλλεις στην Τουρκία να υλοποιήσει αυτό το πράγμα; Αν δεν μπορείς να το επιβάλεις, σημαίνει ότι η Τουρκία διατηρεί το στάτους κβο και επωφελείται. Δεν είναι αρκετό να λες ότι έχω δίκαιο και ότι φταίνε οι άλλοι. Σημασία έχει τι κάνεις μετά. Το επεισόδιο στη «Σουπιά» προκάλεσε ανησυχία. Για πρώτη φορά συνειδητοποιήσαμε ότι το ιερό και απαραβίαστο της ΑΟΖ δεν ισχύει. Η πείρα μου, μου λέει ότι το να λες ότι αυτό που ζητάς είναι το δίκαιο δεν είναι αρκετό. Αν θέλουμε να λύσουμε το Κυπριακό, θα πρέπει να δούμε ρεαλιστικά τι είναι εφικτό και όχι τι είναι ευκταίο. Και να προσπαθήσουμε αυτό το εφικτό να το πετύχουμε μέσα από διαπραγματεύσεις. Αλλιώς θα πηγαίνουμε προς τα πίσω.
Με τη σημερινή Τουρκία και τον Ερντογάν μπορούμε να ελπίζουμε;
Η Τουρκία ήταν πάντα η ίδια. Δεν είναι θέμα Ερντογάν. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Τουρκία είναι η μεγαλύτερη δύναμη στην περιοχή μας. Κάποια στιγμή πείστηκε ότι ήταν προς το συμφέρον της να λύσει το Κυπριακό. Τότε μπορεί να το έκανε γιατί ήθελε να τα έχει καλά με την Ευρώπη, τώρα γιατί δεν θέλει να αποκλειστεί από την Ανατολική Μεσόγειο. Είσαι σε θέση να το αποτρέψεις; Εδώ είναι που ισχύει το δίκαιο του ισχυρού και πρέπει να διαπιστώσεις αν είναι προς το συμφέρον σου ή όχι. Όλοι δεχόμαστε ότι το στάτους κβο δεν είναι υπέρ μας και αυτό ήταν η βασική μου επιχειρηματολογία. Όταν υπάρχει στάτους κβο, πάντα δουλεύει υπέρ του ισχυρού. Μπορείς να συλλάβεις τι ήταν η κατεχόμενη περιοχή το ‘74 και τι είναι σήμερα; Αυτή τη στιγμή αν δεν υπάρχουν διαπραγματεύσεις ποιον βολεύει; Την Τουρκία. Πρέπει να αποφασίσουμε τι θέλουμε. Θέλουμε να μείνουν τα πράγματα όπως έχουν; Δεν θα μείνουν. Θα χειροτερεύουν σταθερά για μας. Αν δεν υπάρξει λύση δεν θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τον φυσικό μας πλούτο, και δεν υπάρχει καμία χώρα που θα θελήσει να μπει σε πόλεμο με την Τουρκία. Για να μπορέσουν να γίνουν οι τεράστιες επενδύσεις θα πρέπει να υπάρχει ασφάλεια. Αλλιώς θα μείνουμε στην ελπίδα.
Να πάμε στις συνομιλίες και να υποχωρήσουμε;
Όχι, να πάμε και να αγωνιστούμε για το εφικτό. Ποιο μπορεί να είναι το εφικτό, δεν το ξέρω, ούτε θέλω να το διαμορφώσω. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας λέει ξεκάθαρα: «Θέλω να με θυμούνται για το ότι επανενώθηκε η Κύπρος». Θα γίνει; Θα πρέπει επίσης να καταλάβουμε ότι δεν χρειάζεται να κάνουν πόλεμο οι Τούρκοι για να μας κάνουν ζημιά. Θυμηθείτε ότι είχα πάρει θέση ενάντια στο ότι πέταξαν αεροσκάφη όταν ήρθε ο Καμμένος στην Κύπρο, το είχα πει στο Εθνικό Συμβούλιο. Η απάντηση που έλαβα ήταν: «Δες τι θα κάνουν οι Τούρκοι». Αν παραπονεθείς θα σου πουν, έδωσες την αφορμή. Αν αρχίσουν το καλοκαίρι να πετούν πάνω από τον Πρωταρά, το αποτέλεσμα θα είναι να πληγεί ο τουρισμός που είναι το βασικό μας όπλο. Αυτή τη στιγμή θα ήταν ευχής έργο αν η Τουρκία ήξερε ότι μπορεί να γίνει λύση που θα της επιτρέπει να είναι παίκτης στο παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου.
Είχατε πολιτικό κόστος για κάποιες αποφάσεις σας;
Ήμουν ο μόνος στην Ιστορία της Κύπρου που ως ανεξάρτητος υποψήφιος -στις εκλογές του 1993- πήρα στον πρώτο γύρο 45%. Ένα ποσοστό 12- 13% περίπου των ψήφων προέρχονταν από μη τοποθετημένους πολίτες, είτε από διάφορα κόμματα που εκτίμησαν την πολιτική που ακολούθησα. Η απαγόρευση του εαρινού κυνηγιού είχε κόστος. Βέβαια, υπήρχε σύμβαση την οποία είχε υπογράψει ο Κυπριανού πριν από μένα. Δεν είχα την πολυτέλεια να έρθω σε σύγκρουση με την Ευρώπη. Ήθελα να βάλω την Κύπρο στην Ευρώπη. Οι κυνηγοί με απείλησαν ότι θα πάνε εναντίον μου, και το έκαναν. Οι 800 -900 ψήφοι για τις οποίες έχασα τις εκλογές ήταν σίγουρα από το εαρινό κυνήγι. Είχα να επιλέξω ανάμεσα στο συμφέρον της Κύπρου ή το δικό μου συμφέρον. Χρειάζεται να παίρνεις αποφάσεις που έχουν κόστος.
Πώς βλέπετε την πορεία της οικονομίας μας σήμερα;
Η οικονομία πάει καλά. Συμφωνώ απόλυτα με τους χειρισμούς του υπουργού Οικονομικών. Τι έκανε στην ουσία ο Χάρης Γεωργιάδης; Εφάρμοσε με συνέπεια το πρόγραμμα της τρόικας παρά τις πιέσεις από τις συντεχνίες κ.λπ. Έτσι μπορέσαμε να βγούμε από την καταστροφή του 2013 και σιγά-σιγά να ανακάμψουμε. Είναι ασφαλής όμως η οικονομία; Η απάντηση θα εξαρτηθεί αν θα έχουμε πρόοδο για λύση ή όχι. Οι ξένοι, αλλά και ο Κύπριοι επενδυτές, ενδιαφέρονται για την ασφάλεια. Η πρόοδος ή μη πρόοδος θα πρέπει να φανεί στους επόμενους μήνες. Πρέπει να μελετήσουμε το στάτους κβο. Τι θα γίνει αν δεν έχουμε λύση. Θα μείνει το στάτους κβο και σε ποιον συμφέρει; Και αναλόγως να αποφασίσει ο Πρόεδρος ποια τακτική θα ακολουθήσει.
Με αφορμή την κυκλοφορία του β’ τόμου της αυτοβιογραφίας του: «Προεδρία: Οικοδομώντας το μέλλον», ο κ. Βασιλείου μας μεταφέρει σταθμούς από την προεδρία του και εκφράζει τις σκέψεις του και την αγωνία του για το σήμερα και το αύριο του τόπου μας.
Στις 13 Μαρτίου παρουσιάστηκε και στην Κύπρο –μετά την Αθήνα-ο β’ τόμος του βιβλίου σας «Προεδρία: Οικοδομώντας το μέλλον».
Το βιβλίο είναι μια αντικειμενική παρουσίαση των προκλήσεων που είχαμε να αντιμετωπίσουμε και των μέτρων που πήραμε κατά τη διάρκεια της προεδρίας μου. Περιέχει βιογραφικά στοιχεία καθώς και στοιχεία αυτοκριτικής. Εκφράζομαι ξεκάθαρα, χωρίς κανένα ενδοιασμό. Για να αντιμετωπίσεις, να λύσεις τα διάφορα προβλήματα που έχεις μπροστά σου, θα πρέπει να έχεις όραμα, στόχους, αποφασιστικότητα, υπομονή και να μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να νευριάζει. Αρκεί να σας διηγηθώ ένα περιστατικό: Μετά από διάφορες συνομιλίες που είχαν οδηγηθεί σχεδόν στο αδιέξοδο, ο Κουέγιαρ μας κάλεσε με τον Ντενκτάς σε μια προσπάθεια να μην καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις. Ο Ντενκτάς πήγε έτοιμος να υποσκάψει τις συνομιλίες. Ήταν προκλητικότατος και είχε στόχο να με κάνει να εκνευριστώ, να σηκωθώ να φύγω και να βγει μετά να πει: «είδατε, δεν τα βρίσκουμε». Πίεσα τον εαυτό μου να τον ακούσω. Στο τέλος, όχι μόνο δεν αναβλήθηκε η προοπτική των συνομιλιών, αλλά αναγκάστηκε να υπογράψει και ανακοινωθέν που έλεγε πως θα προχωρήσουν οι συνομιλίες. Το να μην εκνευρίζεσαι ή να προσπαθείς να κρατήσεις τον θυμό σου είναι βασικό στοιχείο ενός ανθρώπου που θέλει να κυβερνήσει μια χώρα.
Πώς πήρατε την απόφαση να διεκδικήσετε την προεδρία της Δημοκρατίας;
Κάποια στιγμή με ρώτησε ο Εζεκίας Παπαϊωάννου αν με ενδιέφερε η προεδρία. Είχα αριστερές καταβολές, αλλά μετά την εμπειρία μου στην Ουγγαρία, βλέποντας τα στρατόπεδα, την έλλειψη ελευθερίας κ.λπ., είχα πει ότι θα παραμείνω προοδευτικός άνθρωπος, υποστηρικτής του Σοσιαλισμού, αλλά εκτός κόμματος, και έμεινα σταθερός σε αυτή τη γραμμή. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ την προεδρία. Ασχολούμουν με την εταιρεία μου και ταυτόχρονα είχα μια σταθερή παρουσία στα ΜΜΕ ως οικονομολόγος: έγραφα άρθρα, μιλούσα στο ραδιόφωνο, χωρίς αμοιβή. Η κατάσταση στην Κύπρο ήταν πολύ τραγική. Αν δεν κρατούσες την «Ελευθεροτυπία», δεν μπορούσες να πας πουθενά. Παρακολουθούσαν οποιονδήποτε θεωρούσαν ότι ήταν ενάντια στον Κυπριανού, υπήρχε το φακέλωμα κ.ά. Θυμάμαι, αρχές του 1987 συζήτησα την όλη κατάσταση με την Ανδρούλλα, και της είπα ότι θα θέσω υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος, γιατί χρειαζόταν αλλαγή. Για να καταλάβεις, ανακοίνωσα την υποψηφιότητά μου τον Μάρτη του '87 και το ΡΙΚ δεν μετέδωσε λέξη. Το ίδιο έκανε και με το πρόγραμμά μας. Αναγκάστηκα να κινήσω αγωγή και να επιβάλει το Ανώτατο Δικαστήριο στο ΡΙΚ να μεταδίδει ανακοινώσεις ανθυποψηφίου του Κυπριανού.
«Δεν υπάρχει κάτι που μπορούσε να γίνει άμεσα και δεν το έκανα»
Ποιες ήταν οι πρώτες σας ενέργειες με την ανάληψη των καθηκόντων σας; Μετανιώνετε για κάτι που δεν προωθήσατε;
Πολλοί θεωρούν ότι έφερα τη δημοκρατία στην Κύπρο. Είναι γεγονός αυτό. Λάβαμε μέτρα για να σταματήσουν οι παρακολουθήσεις- να σταματήσει η ΚΥΠ να ασχολείται με παρακολουθήσεις πολιτών- να πάψει το φακέλωμα, να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ελεύθερη ραδιοφωνία και τηλεόραση και ακολούθως εστιάσαμε στα σημαντικά πράγματα που έπρεπε να κάνουμε για να πάει μπροστά ο τόπος. Μέσα σε αυτά ήταν και ο αγώνας για τη δημιουργία του Πανεπιστημίου Κύπρου. Με πολέμησαν ότι θα κόψουμε τον ομφάλιο λώρο με την Ελλάδα και όπως βλέπεις έγινε το ανάποδο. Οι εθνικιστές δεν έχουν λογική. Προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τη δημόσια υπηρεσία και έγινε σοβαρή πρόοδος. Ο νόμος περί Πολεοδομίας είχε ψηφιστεί δέκα χρόνια πριν γίνω Πρόεδρος και δεν εφαρμοζόταν γιατί έθιγε συμφέροντα, και τον θέσαμε σε εφαρμογή. Η φορολογική μεταρρύθμιση ήταν επίσης πολύ σημαντική. Μειώσαμε τους φόρους, απλοποιήσαμε το φορολογικό σύστημα και αυξήθηκαν τα έσοδα. Βάλαμε τα ΑΤΜ στους σταθμούς καυσίμων, απλοποιήθηκε η διαδικασία για απόκτηση άδειας οδήγησης, πήραμε την απόφαση για το ΓεΣΥ, για το καζίνο, κ.ά. Χάσαμε τις εκλογές το ‘93 και σταμάτησαν όλα, λες και ήρθε ο χιονιάς της Σιβηρίας και πάγωσε τα πάντα. Αυτό είναι που με λυπεί. Δεν υπάρχει όμως κάτι που θα ήθελα να κάνω, που μπορούσε να γίνει άμεσα και δεν το έκανα για πολιτικούς λόγους. Είναι προς τιμήν του Κωνσταντίνου Πετρίδη που προσπαθεί να προχωρήσει στον εκσυγχρονισμό της δημόσιας υπηρεσίας ξεκινώντας από εκεί που τα αφήσαμε.
Όσον αφορά στο Κυπριακό, επί προεδρίας σας φτάσαμε όντως κοντά στη λύση;
Ήταν μια περίοδος εντατικών συνομιλιών. Για να μπορέσεις να προωθήσεις το Κυπριακό χρειάζεσαι τη βοήθεια των μεγάλων δυνάμεων οι οποίες θα εξασκήσουν την ανάλογη επίδραση στην Τουρκία. Τουλάχιστον αυτό συνέβαινε στην εποχή μου. Η Κύπρος από μόνη της δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Θα πρέπει να υπάρχει κατανόηση τού τι θέλεις. Όταν άρχισα να κάνω επισκέψεις στους διάφορους ηγέτες, το μήνυμα που έπαιρνα ήταν: «έχετε δίκαιο, συμφωνούμε μαζί σας, αλλά καθίστε να συζητήσετε, να βρείτε τη λύση». Η πρώτη μου δουλειά ήταν να παρακαλέσω να βοηθήσουν να αρχίσουν συνομιλίες. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων διαφάνηκε ότι ο Ντενκτάς ήταν αρνητικός. Φρόντισα να ενημερώνω τη Θάτσερ και τους άλλους ηγέτες σε μια προσπάθεια επηρεασμού. Σε διάστημα δύο χρόνων είχα δέκα συναντήσεις με τη Θάτσερ – που ήταν ασυνήθιστο πράγμα. Ανάλογη κίνηση έγινε με τον Μιτεράν, τον Γκένσερ και με τον πατέρα Μπους. Το τραγικό είναι ότι κάθε φορά που έβγαινε μια απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, άρχιζαν οι «πατριώτες» να κάνουν κριτική. Κάναμε τις τελικές διαπραγματεύσεις στη Νέα Υόρκη και βγήκε το περίφημο ψήφισμα 789 που έλεγε ότι ο Ντενκτάς ή θα δεχθεί τις ιδέες Γκάλι ή θα επιβληθούν μέτρα, μεταξύ των οποίων και η επιστροφή της Αμμοχώστου. Δυστυχώς, όμως, έχασα τις εκλογές και σταμάτησε αυτή η κινητικότητα. Θυμάμαι, είχα πει στον Κληρίδη: «Γλαύκο, για τον Θεό, μην εγκαταλείψεις τη γραμμή που διαμορφώσαμε μαζί». Αυτό, βέβαια, δεν έγινε: ο Κληρίδης απέρριψε τις ιδέες Γκάλι και ο Ντενκτάς πήρε πλήρη απαλλαγή. Και χάθηκε η ευκαιρία.
«Αν θέλουμε να λύσουμε το Κυπριακό θα πρέπει να δούμε ρεαλιστικά τι είναι εφικτό και όχι τι είναι ευκταίο. Και να προσπαθήσουμε αυτό το εφικτό να το πετύχουμε μέσα από διαπραγματεύσεις»
Πώς βιώσατε την κατάρρευση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά;
Εκείνη η στιγμή για μένα ήταν η μεγαλύτερη τραγωδία. Αν μου έβαζες μαχαίρι δεν θα έβγαζε αίμα, τόσο λυπήθηκα. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ είπε ότι χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία. Δεν είπε ποιος φταίει. Υποθετικά ομιλούντες: αν έλεγε ότι φταίει η Τουρκία, πώς επιβάλλεις στην Τουρκία να υλοποιήσει αυτό το πράγμα; Αν δεν μπορείς να το επιβάλεις, σημαίνει ότι η Τουρκία διατηρεί το στάτους κβο και επωφελείται. Δεν είναι αρκετό να λες ότι έχω δίκαιο και ότι φταίνε οι άλλοι. Σημασία έχει τι κάνεις μετά. Το επεισόδιο στη «Σουπιά» προκάλεσε ανησυχία. Για πρώτη φορά συνειδητοποιήσαμε ότι το ιερό και απαραβίαστο της ΑΟΖ δεν ισχύει. Η πείρα μου, μου λέει ότι το να λες ότι αυτό που ζητάς είναι το δίκαιο δεν είναι αρκετό. Αν θέλουμε να λύσουμε το Κυπριακό, θα πρέπει να δούμε ρεαλιστικά τι είναι εφικτό και όχι τι είναι ευκταίο. Και να προσπαθήσουμε αυτό το εφικτό να το πετύχουμε μέσα από διαπραγματεύσεις. Αλλιώς θα πηγαίνουμε προς τα πίσω.
Με τη σημερινή Τουρκία και τον Ερντογάν μπορούμε να ελπίζουμε;
Η Τουρκία ήταν πάντα η ίδια. Δεν είναι θέμα Ερντογάν. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Τουρκία είναι η μεγαλύτερη δύναμη στην περιοχή μας. Κάποια στιγμή πείστηκε ότι ήταν προς το συμφέρον της να λύσει το Κυπριακό. Τότε μπορεί να το έκανε γιατί ήθελε να τα έχει καλά με την Ευρώπη, τώρα γιατί δεν θέλει να αποκλειστεί από την Ανατολική Μεσόγειο. Είσαι σε θέση να το αποτρέψεις; Εδώ είναι που ισχύει το δίκαιο του ισχυρού και πρέπει να διαπιστώσεις αν είναι προς το συμφέρον σου ή όχι. Όλοι δεχόμαστε ότι το στάτους κβο δεν είναι υπέρ μας και αυτό ήταν η βασική μου επιχειρηματολογία. Όταν υπάρχει στάτους κβο, πάντα δουλεύει υπέρ του ισχυρού. Μπορείς να συλλάβεις τι ήταν η κατεχόμενη περιοχή το ‘74 και τι είναι σήμερα; Αυτή τη στιγμή αν δεν υπάρχουν διαπραγματεύσεις ποιον βολεύει; Την Τουρκία. Πρέπει να αποφασίσουμε τι θέλουμε. Θέλουμε να μείνουν τα πράγματα όπως έχουν; Δεν θα μείνουν. Θα χειροτερεύουν σταθερά για μας. Αν δεν υπάρξει λύση δεν θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τον φυσικό μας πλούτο, και δεν υπάρχει καμία χώρα που θα θελήσει να μπει σε πόλεμο με την Τουρκία. Για να μπορέσουν να γίνουν οι τεράστιες επενδύσεις θα πρέπει να υπάρχει ασφάλεια. Αλλιώς θα μείνουμε στην ελπίδα.
Να πάμε στις συνομιλίες και να υποχωρήσουμε;
Όχι, να πάμε και να αγωνιστούμε για το εφικτό. Ποιο μπορεί να είναι το εφικτό, δεν το ξέρω, ούτε θέλω να το διαμορφώσω. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας λέει ξεκάθαρα: «Θέλω να με θυμούνται για το ότι επανενώθηκε η Κύπρος». Θα γίνει; Θα πρέπει επίσης να καταλάβουμε ότι δεν χρειάζεται να κάνουν πόλεμο οι Τούρκοι για να μας κάνουν ζημιά. Θυμηθείτε ότι είχα πάρει θέση ενάντια στο ότι πέταξαν αεροσκάφη όταν ήρθε ο Καμμένος στην Κύπρο, το είχα πει στο Εθνικό Συμβούλιο. Η απάντηση που έλαβα ήταν: «Δες τι θα κάνουν οι Τούρκοι». Αν παραπονεθείς θα σου πουν, έδωσες την αφορμή. Αν αρχίσουν το καλοκαίρι να πετούν πάνω από τον Πρωταρά, το αποτέλεσμα θα είναι να πληγεί ο τουρισμός που είναι το βασικό μας όπλο. Αυτή τη στιγμή θα ήταν ευχής έργο αν η Τουρκία ήξερε ότι μπορεί να γίνει λύση που θα της επιτρέπει να είναι παίκτης στο παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου.
Είχατε πολιτικό κόστος για κάποιες αποφάσεις σας;
Ήμουν ο μόνος στην Ιστορία της Κύπρου που ως ανεξάρτητος υποψήφιος -στις εκλογές του 1993- πήρα στον πρώτο γύρο 45%. Ένα ποσοστό 12- 13% περίπου των ψήφων προέρχονταν από μη τοποθετημένους πολίτες, είτε από διάφορα κόμματα που εκτίμησαν την πολιτική που ακολούθησα. Η απαγόρευση του εαρινού κυνηγιού είχε κόστος. Βέβαια, υπήρχε σύμβαση την οποία είχε υπογράψει ο Κυπριανού πριν από μένα. Δεν είχα την πολυτέλεια να έρθω σε σύγκρουση με την Ευρώπη. Ήθελα να βάλω την Κύπρο στην Ευρώπη. Οι κυνηγοί με απείλησαν ότι θα πάνε εναντίον μου, και το έκαναν. Οι 800 -900 ψήφοι για τις οποίες έχασα τις εκλογές ήταν σίγουρα από το εαρινό κυνήγι. Είχα να επιλέξω ανάμεσα στο συμφέρον της Κύπρου ή το δικό μου συμφέρον. Χρειάζεται να παίρνεις αποφάσεις που έχουν κόστος.
Πώς βλέπετε την πορεία της οικονομίας μας σήμερα;
Η οικονομία πάει καλά. Συμφωνώ απόλυτα με τους χειρισμούς του υπουργού Οικονομικών. Τι έκανε στην ουσία ο Χάρης Γεωργιάδης; Εφάρμοσε με συνέπεια το πρόγραμμα της τρόικας παρά τις πιέσεις από τις συντεχνίες κ.λπ. Έτσι μπορέσαμε να βγούμε από την καταστροφή του 2013 και σιγά-σιγά να ανακάμψουμε. Είναι ασφαλής όμως η οικονομία; Η απάντηση θα εξαρτηθεί αν θα έχουμε πρόοδο για λύση ή όχι. Οι ξένοι, αλλά και ο Κύπριοι επενδυτές, ενδιαφέρονται για την ασφάλεια. Η πρόοδος ή μη πρόοδος θα πρέπει να φανεί στους επόμενους μήνες. Πρέπει να μελετήσουμε το στάτους κβο. Τι θα γίνει αν δεν έχουμε λύση. Θα μείνει το στάτους κβο και σε ποιον συμφέρει; Και αναλόγως να αποφασίσει ο Πρόεδρος ποια τακτική θα ακολουθήσει.
Ποια είναι η μεγαλύτερή σας ανησυχία;
Βασική μου έγνοια είναι τι θα γίνει αν δεν έχουμε πρόοδο για λύση. Έχω τρία παιδιά, πέντε εγγόνια, που είναι το μέλλον αυτού του τόπου. Είναι η πρώτη φορά που αγωνιώ τόσο. Στην περίπτωση του σχεδίου Ανάν, του οποίου ήμουν από τους υποστηρικτές, όπως και ο νυν Πρόεδρος, αποτύχαμε διότι ο τότε Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος διασφάλισε ότι θα αποτύχουμε. Ωστόσο, ελπίζαμε ότι κάτι θα γίνει στη συνέχεια. Η πρώτη φορά που νιώσαμε ότι έως εδώ ήταν και δύσκολα θα πάμε πιο κάτω ήταν μετά την αποτυχία του Κραν Μοντανά ίσαμε σήμερα.
Από τις προσωπικότητες της διεθνούς πολιτικής σκηνής που έχετε γνωρίσει ποιες ξεχωρίζετε;
Τη Θάτσερ, τον Μπους τον πρεσβύτερο, τον Γκάλι, τον Κουεγιάρ, τον Μιτεράν. Είχα στενές σχέσεις με τον Γκένσερ, ο οποίος αγάπησε την Κύπρο και μας βοήθησε σε πολλά θέματα. Από τους Έλληνες ηγέτες, τον Καραμανλή (θείος), τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Κύρκο, τον Φλωράκη, τον Νίκο Θέμελη ο οποίος με συμβούλεψε πώς θα προχωρήσω στο γράψιμο του βιβλίου μου, και τέλος τον Σημίτη ο οποίος είναι καλός φίλος και έχουμε επαφή μέχρι σήμερα.
«Δυστυχώς, συνεχίζω να είμαι εργασιομανής»
Ποιο είναι το πρόγραμμα μιας συνηθισμένης σας μέρας;
Στα 87 μου χρόνια δυστυχώς συνεχίζω να είμαι εργασιομανής. Το πρόγραμμα μιας συνηθισμένης μου μέρας έχει ως εξής: Τον χειμώνα ξυπνώ γύρω στις 7.30- 8 και την άνοιξη- καλοκαίρι γύρω στις 6.30 – 7 το πρωί. Για μισή περίπου ώρα μπαίνω στο διαδίκτυο και ενημερώνομαι, μετά κάνω μια ώρα γυμναστική, παίρνω το πρόγευμά μου και γύρω στις 9.30 πηγαίνω στο γραφείο μέχρι το μεσημέρι. Ακολούθως, πηγαίνω στο σπίτι και γύρω στις 3 επιστρέφω ξανά στο γραφείο μέχρι τις 6 -7. Γυρίζοντας στο σπίτι κουβεντιάζουμε λίγο με την Ανδρούλλα, βλέπουμε καμιά ξένη σειρά και κατά τις 9.30 αποσύρομαι στο γραφείο μου όπου διαβάζω, γράφω μέχρι τις 12 περίπου. Πολλές φορές όταν θέλω να ξεκουραστώ ακούω κλασική μουσική. Βέβαια, κάποιες μέρες βγαίνουμε έξω με φίλους, πάμε θέατρο ή σε κάποια συναυλία. Έχω πάψει να βλέπω ειδήσεις στα κυπριακά Μέσα διότι διαπίστωσα ότι αυτά που λένε «νέα», για μένα που παρακολουθώ τα διεθνή Μέσα δεν είναι νέα.
Ποια θέση έχει η φιλία στη ζωή σας;
Ουσιαστικά ο καλύτερός μου φίλος είναι ο εαυτός μου και η οικογένειά μου. Τη φιλία αν δεν την καλλιεργείς μαραίνεται. Θεωρώ πολλούς φίλους μου, αλλά στην πράξη με πολύ λίγους ανθρώπους μου δίνεται η ευκαιρία να χαρώ τη φιλία.
Ο ρόλος της συζύγου σας στην πορεία σας;
Η Αντρούλλα ήταν και είναι πάντα σύντροφος και συμπαραστάτης, αλλά είναι και άνθρωπος ανεξάρτητος, μαχητική, με τη δική της πορεία.
Πώς αντικρίζετε την ιδέα του θανάτου;
Δεν με απασχόλησε ποτέ η ιδέα του θανάτου. Κάποια στιγμή θα πεθάνω όπως όλοι. Ελπίζω όμως να μη βιαστεί ο θάνατος να με πάρει. Μέχρι τότε θα είμαι αυτός που είμαι τώρα.
Αν συμπυκνώνατε τη φιλοσοφία σας σε λίγες γραμμές;
Η φιλοσοφία μου είναι απλή. Πρέπει πάντα να προσπαθείς να κάνεις ό,τι είναι δυνατό για τον συνάνθρωπό σου και ταυτόχρονα να προσπαθείς και εσύ ο ίδιος να εξελίσσεσαι ώστε να μπορείς να προσφέρεις. Επίσης, να μην αναβάλλεις ποτέ τη λήψη αποφάσεων αν πιστεύεις ότι πρέπει να κάνεις κάτι. Αυτό το εφάρμοσα πλήρως κατά τη διάρκεια της προεδρίας μου και συνεχίζω να το εφαρμόζω μέχρι σήμερα.
*φωτογραφίες: Χρίστος Θεοδωρίδης
Βασική μου έγνοια είναι τι θα γίνει αν δεν έχουμε πρόοδο για λύση. Έχω τρία παιδιά, πέντε εγγόνια, που είναι το μέλλον αυτού του τόπου. Είναι η πρώτη φορά που αγωνιώ τόσο. Στην περίπτωση του σχεδίου Ανάν, του οποίου ήμουν από τους υποστηρικτές, όπως και ο νυν Πρόεδρος, αποτύχαμε διότι ο τότε Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος διασφάλισε ότι θα αποτύχουμε. Ωστόσο, ελπίζαμε ότι κάτι θα γίνει στη συνέχεια. Η πρώτη φορά που νιώσαμε ότι έως εδώ ήταν και δύσκολα θα πάμε πιο κάτω ήταν μετά την αποτυχία του Κραν Μοντανά ίσαμε σήμερα.
Από τις προσωπικότητες της διεθνούς πολιτικής σκηνής που έχετε γνωρίσει ποιες ξεχωρίζετε;
Τη Θάτσερ, τον Μπους τον πρεσβύτερο, τον Γκάλι, τον Κουεγιάρ, τον Μιτεράν. Είχα στενές σχέσεις με τον Γκένσερ, ο οποίος αγάπησε την Κύπρο και μας βοήθησε σε πολλά θέματα. Από τους Έλληνες ηγέτες, τον Καραμανλή (θείος), τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Κύρκο, τον Φλωράκη, τον Νίκο Θέμελη ο οποίος με συμβούλεψε πώς θα προχωρήσω στο γράψιμο του βιβλίου μου, και τέλος τον Σημίτη ο οποίος είναι καλός φίλος και έχουμε επαφή μέχρι σήμερα.
«Δυστυχώς, συνεχίζω να είμαι εργασιομανής»
Ποιο είναι το πρόγραμμα μιας συνηθισμένης σας μέρας;
Στα 87 μου χρόνια δυστυχώς συνεχίζω να είμαι εργασιομανής. Το πρόγραμμα μιας συνηθισμένης μου μέρας έχει ως εξής: Τον χειμώνα ξυπνώ γύρω στις 7.30- 8 και την άνοιξη- καλοκαίρι γύρω στις 6.30 – 7 το πρωί. Για μισή περίπου ώρα μπαίνω στο διαδίκτυο και ενημερώνομαι, μετά κάνω μια ώρα γυμναστική, παίρνω το πρόγευμά μου και γύρω στις 9.30 πηγαίνω στο γραφείο μέχρι το μεσημέρι. Ακολούθως, πηγαίνω στο σπίτι και γύρω στις 3 επιστρέφω ξανά στο γραφείο μέχρι τις 6 -7. Γυρίζοντας στο σπίτι κουβεντιάζουμε λίγο με την Ανδρούλλα, βλέπουμε καμιά ξένη σειρά και κατά τις 9.30 αποσύρομαι στο γραφείο μου όπου διαβάζω, γράφω μέχρι τις 12 περίπου. Πολλές φορές όταν θέλω να ξεκουραστώ ακούω κλασική μουσική. Βέβαια, κάποιες μέρες βγαίνουμε έξω με φίλους, πάμε θέατρο ή σε κάποια συναυλία. Έχω πάψει να βλέπω ειδήσεις στα κυπριακά Μέσα διότι διαπίστωσα ότι αυτά που λένε «νέα», για μένα που παρακολουθώ τα διεθνή Μέσα δεν είναι νέα.
Ποια θέση έχει η φιλία στη ζωή σας;
Ουσιαστικά ο καλύτερός μου φίλος είναι ο εαυτός μου και η οικογένειά μου. Τη φιλία αν δεν την καλλιεργείς μαραίνεται. Θεωρώ πολλούς φίλους μου, αλλά στην πράξη με πολύ λίγους ανθρώπους μου δίνεται η ευκαιρία να χαρώ τη φιλία.
Ο ρόλος της συζύγου σας στην πορεία σας;
Η Αντρούλλα ήταν και είναι πάντα σύντροφος και συμπαραστάτης, αλλά είναι και άνθρωπος ανεξάρτητος, μαχητική, με τη δική της πορεία.
Πώς αντικρίζετε την ιδέα του θανάτου;
Δεν με απασχόλησε ποτέ η ιδέα του θανάτου. Κάποια στιγμή θα πεθάνω όπως όλοι. Ελπίζω όμως να μη βιαστεί ο θάνατος να με πάρει. Μέχρι τότε θα είμαι αυτός που είμαι τώρα.
Αν συμπυκνώνατε τη φιλοσοφία σας σε λίγες γραμμές;
Η φιλοσοφία μου είναι απλή. Πρέπει πάντα να προσπαθείς να κάνεις ό,τι είναι δυνατό για τον συνάνθρωπό σου και ταυτόχρονα να προσπαθείς και εσύ ο ίδιος να εξελίσσεσαι ώστε να μπορείς να προσφέρεις. Επίσης, να μην αναβάλλεις ποτέ τη λήψη αποφάσεων αν πιστεύεις ότι πρέπει να κάνεις κάτι. Αυτό το εφάρμοσα πλήρως κατά τη διάρκεια της προεδρίας μου και συνεχίζω να το εφαρμόζω μέχρι σήμερα.
*φωτογραφίες: Χρίστος Θεοδωρίδης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου